حادثه منا و ریشه تنش های ایران و عربستان

نویسنده: هنری جانسون

دیپلماسی ایرانی: حادثه مکه درها را به سوی انتقاد از پادشاهی عربستان و مدیریت مراسمی مذهبی که دو میلیون مسلمان را هر ساله به این شهر مقدس می کشاند، باز کرده است. بدون هیچ گونه تعجبی بیشترین انتقاد در این زمینه از سوی دولت ایران صورت گرفته است. عمده انتقاد ایران از سعودی ها این است که این کشور با سوءمدیریتش، به عمد زائران ایرانی را در معرض خطر قرار داده است.

آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران، به صراحت سعودی ها را مورد سرزنش قرار داد: «دولت سعودی باید مسئولیت سنگین این حادثه را بر عهده بگیرد.» در بیانیه ای که در این رابطه همان روز منتشر شده گفته شده است: «سوء مدیریت و اقدامات نامناسبی که در پشت این فاجعه قرار داشته نباید نادیده گرفته شود.»

دولت روحانی هم چنین دیدگاهی درباره سوءمدیریت حج از سوی سعودی ها دارد. در صبحانه خصوصی که لوب لاگ هم در آن حضور داشت، رئیس جمهور حسن روحانی، دولت سعودی را محکوم کرد. براساس گفته های کسانی که در این جلسه حضور داشتند، روحانی گفته است دولت سعودی مسئولیت چندانی در قبال میزبانی از مسلمانانی که هر ساله به مکه می روند، قبول نمی کند. در عین حال معاون وزیر خارجه ایران سهل انگاری ریاض را غیرقابل توجیه نامید. وزیر حج سعودی هم به نوبه خودش زائران آفریقایی را مسبب این حادثه نامیده است.

کشته شدن ایرانی ها -که روحانی شمار آنها را 140 نفر عنوان کرده است- باعث بروز خشم در خیابان های تهران شد. روز جمعه، هزاران معترض در خیابان های تهران جمع شدند و شعار «مرگ بر خاندان آل سعود» سر دادند. خشم ایرانی ها از دولت سعودی می تواند بازتاب نارضایتی ایرانی ها از سیاست خارجی عربستان باشد. روحانی بی عرضگی سعودی ها در کنترل حج را به سیاست های منطقه ای این کشور ربط داده است: «برخی از مردم می گویند چون عربستان نیروهایش را به مرز یمن فرستاده است، نیروی کافی برای مدیریت حج را در اختیار نداشته است.»

ژئوپولیتیک به تنهایی نمی تواند عمق نارضایتی میان تهران و ریاض را توضیح دهد. تاریخچه مناقشات میان دو طرف در گذشته بدتر از مقطع فعلی بوده است. در سال 1987، صدها زائر ایرانی در جریان درگیری با نیروهای امنیتی سعودی کشته شدند. براساس تخمین سعودی ها، این درگیری منجر به کشته شدن 275 ایرانی و 42 زائر از دیگر کشورها و 85 پلیس سعودی شد. همچنین 600 نفر هم در این جریان زخمی شدند. ایران مدعی است که 600 نفر از زائرین کشته شدند و 4500 نفر مجروح شدند. براساس شاهدان سعودی، ایرانی ها کنترل مسجدالحرام را به دست گرفتند و هر کسی که مقاومت می کرد را مورد ضرب و شتم قرار دادند و در حالی که عکس های امام خمینی را در دست داشتند، جزوات انقلابی بین مردم توزیع می کردند.

براساس گفته های مقامات و شاهدان ایرانی، نیروهای امنیتی سعودی بدون دلیل شروع به تیراندازی و پرتاب گاز اشک آور در میان زائران کردند. عربستان در بازگشت جنازه ها تعلل نشان داد و مانع دسترسی هرگونه بازرس بین المللی در این رابطه شد. ۲۸ سال بعد، ممکن است شرایط این تراژدی تغییر کرده باشد، اما استدلال همان گونه باقی مانده است. سعودی ها بار دیگر زائران را مقصر جلوه می دهند و ایرانی ها انگشت اتهام را به سوی سعودی ها دراز کرده اند.

اما این رقابت تاریخی در یک قسمت تغییر کرده است. ایرانی ها دیگر به ایالات متحده به عنوان تبهکار جهانی که منبع همه مشکلات جهان اسلام است، نگاه نمی کنند. اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس ایران، در واکنش به حادثه 1987 گفته بود: «ما شک نداریم که این کشتار به دستور آمریکا و در پاسخ به تحقیرهای مکررشان در خلیج فارس صورت گرفته است.» اما در مقطع فعلی ایران تمام اتهام را از چشم سعودی ها می بیند.

منبع: لوب لاگ/ مترجم: حسین هوشمند