آثار منطقه‌ای توافق هسته‌ای

دیپلماسی ایرانی: توافق هسته ای ایران با جامعه جهانی چه تاثیری بر جهان عرب و خاورمیانه خواهد گذاشت؟ برخی کشورهای منطقه به شدت با توافق هسته ای ایران مخالفت کرده اند، به ویژه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و رژیم صهیونیستی، به دلایل مختلف. به اعتقاد آنها توافقی که میان تهران با شش قدرت (ایالات متحده امریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان) به دست آمده جلوی بلندپروازی های هسته ای ایران را نمی گیرد و تنها سبب می شود تولید بمب هسته ای توسط ایران بین 10 تا 15 سال به تعویق بیفتد، این دقیقا زمانی است که در توافق 14 ژوئیه به آن اشاره شده است.

برای همین نخستین تاثیرات مورد انتظار از این توافق در کوتاه و میان مدت این خواهد بود که رقابت تسلیحاتی در منطقه برای مدتی به تعویق بیفتد. عملا با توجه به انقلاب های مردمی که در شماری از کشورهای عربی از ابتدای سال 2011 تا کنون رخ داده و به دنبال آن مشکلات امنیتی به وجود آمده که خطرناک ترین آن صعود جریان تندروی افراطی و تروریسم به شیوه امروزی اش یعنی داعش است، رقابت تسلیحاتی خواه ناخواه به تعویق افتاده است. برای همین بسیاری می گویند اگر ایران به دنبال تاسیسات هسته ای صلح آمیز است، در حقیقت می خواهد پیشرفته ترین نوع آن را در اختیار داشته باشد تا در برابر هر گونه تهدید احتمالی، چه حقیقی چه خیالی، دست برتر را داشته باشد.

اسرائیل نخستین کسی بود که به سرعت خواستار سلاح های پیشرفته بیشتر از سوی امریکا شد، حتی قبل از این که توافق امضا شود. کاخ سفید و کنگره امریکا در می گذشته قراردادهای تسلیحاتی به ارزش 1.9 میلیارد دلار با اسرائیل امضا کردند که هدف از آن کاستن از مخالفت این رژیم با توافق هسته ای با ایران بود. اشتون کارتر، وزیر دفاع امریکا در جریان سفرش به اسرائیل در ماه ژوئن وعده تعمیق روابط امنیتی با تلاویو به ویژه در جلوگیری از رسیدن سلاح به متحدان ایران در منطقه مثل حزب الله و حماس و جهاد اسلامی داد. از آثار احتمالی این توافق امریکایی - اسرائیلی می توان به افزایش قدرت اسرائیل از طریق خصومت ورزوی و کینه ورزی بیشتر نسبت به جریان های سیاسی اشاره کرد که هدف از آن ریارویی با قدرت روزافزون منطقه ای ایران بعد از امضای توافق هسته ای است.

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دیگر طرف هایی هستند که از توافق هسته ای ایران متاثر می شوند، در جریان نشست کمپ دیوید که باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا در می گذشته میزبان سران کشورهای عربی این حوزه بود، آنها مطالبات گوناگونی را نسبت به افزایش فروش تسلیحات پیشرفته و گسترش همکاری های امنیتی در سایه حمایت بیشتر در برابر تهدیدهای احتمالی ایران خواستار شدند، برای همین خواستار دریافت سلاح های پیشرفته کلاسیک و حتی هسته ای و امضای معاهده دفاعی مشترک از نوع معاهده های امضا شده ایالات متحده با ژاپن و کره جنوبی شدند. برای همین واشنگتن نیز وعده سرعت بخشیدن به امضای توافق های تسلیحاتی و تعمیق همکاری های امنیتی مشترک با این کشورها را داد. اما واقعیت این است افزایش واردات سلاح های پیشرفته امریکایی توسط کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با مخالفت اسرائیل که تلاش می کند برتری نظامی خود را به نوعی در برابر کشورهای عربی حفظ کند، مواجه شده است. مساله ای که همیشه ایالات متحده نیز نسبت به اسرائیل وفادار بوده است.

از سوی دیگر کاخ سفید در دوران ریاست جمهوری اوباما بر عدم درگیر شدن نظامی در خاورمیانه اصرار داشته است. برای همین نتوانسته در اطمینان دادن ها و وعده هایی که به کشورهای عربی می دهد تا کنون موفق باشد. حتی فراتر از آن شاهدیم که ایالات متحده بیشتر تمایل دارد پای خود را از خاورمیانه بیرون بکشد و این مساله بر نگرانی های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس افزوده است. به همین دلیل کشورهایی مثل عربستان و امارات متحده عربی تلاش کرده اند به سمت روسیه متمایل شوند تا سلاح های پیشرفته بیشتری از آن خریداری کنند. برای همین می بینیم که ریاض به عنوان نخستین کشور وارد کننده سلاح از سال 2014 تا کنون در دنیا، اقدام به خرید موشک های پیشرفته "اسکندر – ای" از روسیه کرده است. البته بعید نیست هدف کشورهای عربی از خرید سلاح های پیشرفته روسیه فشار به این کشور برای جلوگیری از فروش سلاح های روسیه به ایران باشد. چرا که مسکو تصمیم دارد به محض رفع تحریم ها به ایران سلاح های پیشرفته بفروشد و این مساله باعث نگرانی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس شده است. به محض امضای توافق هسته ای میان قدرت های بزرگ با ایران مسکو اعلام کرد که سامانه های دفاع موشکی پیشرفته اس – 300 را به تهران خواهد فروخت. آن چه انتظار می رود این است که روسیه بیشتر تلاش کند در روابط دفاعی خود با عربستان و ایران موازنه ای برقرار کند. اگر چه چندان بدش هم نمی آید در رقابت تسلیحاتی جاری در منطقه که میان آن با غرب وجود دارد، وارد شود و استفاده های لازم را ببرد.  

این در حالی است که این رقابت تسلیحاتی پیش بینی های دیگری را نیز به دنبال دارد، از جمله پیش بینی می شود که منازعات مذهبی و رقابت میان سنی – شیعه در پی درگیری های مسلحانه سیاسی در منطقه به شدت تقویت شود، یعنی چیزی شبیه وضعیتی که در حال حاضر در سوریه و لیبی و یمن و با شدتی کمتر در عراق شاهدیم. عربستان سعودی به دلایل مختلف در خط مقدم این رویارویی قرار دارد، از جمله به دلیل نقش مهمی که در جهان اسلامی نزد اهل تسنن دارد و دیگر این که به دلیل وجود رقابت سنتی و دیرینه ای که همواره با ایران داشته است. دقیقا به همین دلیل است که شاهدیم عربستان سعودی از بعد از سال 2011 از لاک محافظه کارانه خود خارج شده و رویکرد تهاجمی را در سیاست خارجی پیش گرفته است.

علی رغم استقبال گسترده ای که از توافق هسته ای ایران با غرب شده است، اما واقعیت این است که انتظار می رود رقابت های منطقه ای به ویژه از سوی طرف های متخاصم با ایران وارد فاز تازه ای شود. منازعات مسلحانه ای که در سال های گذشته در منطقه به ویژه در کشورهای عربی جریان داشته زمینه را برای تشدید این رقابت فراهم می کند. اما واقعیت دیگری نیز روشن است، اگر کشورهای عربی درک کنند که ایران واقعا به دنبال دستیابی به سلاح هسته ای نیست، شاید کشورهای منطقه نیز تا اندازه ای آرام شوند و به نوعی به سمت تفاهم با ایران و حل مشکلات منطقه ای به کمک آن بروند.

منبع: الاهرام / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی