یمن آماده مصالحه سیاسی است؟

نویسنده: ابراهیم فریحات

دیپلماسی ایرانی: پیروزی های نظامی اخیر در کارزار نظامی به رهبری عربستان سعودی که هدفش بازگرداندن کنترل یمن به دولت عبدربه منصور هادی است، فصل جدیدی را در جنگ داخلی در این کشور ویران شده باز کرده است. اما آیا موازنه جدید طرفین درگیری منتهی به راه حل سیاسی خواهد شد؟ یا در نهایت باعث تجزیه این کشور رنج کشیده می شود؟ جواب این سوال به انتخاب های رهبران دو سوی درگیری بستگی دارد.

صد روز بعد از شروع عملیات «طوفان قاطع»، هفته پیش فرماندهان این عملیات از یک پیروزی نظامی خبر دادند: ائتلاف حوثی ها و وفاداران به رئیس جمهور سابق علی عبدالله صالح از برخی مناطق مهم، از جمله شهر بندری عدن، عقب رانده شده اند. این اتفاق باعث شد که خالد بحاح نخست وزیر، دفتر خودش را از ریاض به عدن بازگرداند. به این ترتیب دولت [موقت] یمن بار دیگر به میان حامیانش بازگشت و دیگر نیازی به اداره امور از تبعید ندارد. ائتلاف به رهبری عربستان سعودی شروع به استفاده از فرودگاه عدن کرده و تجهیزات سنگین تری را در اختیار نیروهای عبدربه منصور هادی قرار داده است تا کنترل خود را بر شهر عدن تحکیم کنند.

در همین حال، ائتلاف حوثی ها و صالح در حال عقب نشینی از دیگر مناطق جنوب یمن هستند و کنترل استان های «لحج»، «اَبین»، و بخش اعظم استان «شبوه» را از دست داده اند. با محاصره شهر مهم «اِب» در جنوب یمن، این ائتلاف ممکن است در آینده ای نه چندان دور کنترل بیشتر مناطق جنوبی را از دست بدهد.

اما در آن حالت هم فروپاشی ائتلاف نیروهای حوثی-صالح بعید است. حوثی ها در جنوب یمن از حمایت چندانی برخوردار نیستند و برخی از رهبران جنبش به این نتیجه رسیده اند که کنترل نظامی جنوب یمن اشتباهی راهبردی بوده است. عقب نشینی به شمال یمن بار دیگر حوثی ها را به دامان هوادارانشان باز خواهد گرداند و آنها با چالش های لجستیکی که در جنوب به آن برخورده اند، روبرو نخواهند شد. برای صالح، این نبرد، نبردی حیاتی است و شمال آخرین پایگاه او خواهد بود.

بیرون راندن حوثی ها و نیروهای صالح از موقعیت مستحکمشان در صنعا، پایتخت یمن، چالش بزرگی برای ائتلاف به رهبری سعودی ها خواهد بود و منجر به تلفات غیرنظامی عظیمی خواهد شد. نیروهای امنیتی صالح در این منطقه برای سالها مستقر بوده اند و حوثی ها پس از انقلاب سال 2011 سرمایه گذاری سنگینی برای حفظ تسلط خود بر این شهر کرده اند.

از این رو، اردوگاه عبدربه منصور هادی علاقه رغم پیشروی های زمینی قابل توجه اش، قوی تر از رقیب نیست و نمی تواند مسئله را با قاطعیت از طریق نظامی حل کند. با این حال، بیرون راندن نیروهای حوثی-صالح از عدن موازنه قدرت را روی زمین به طرز قابل توجهی تغییر داده است. با خارج شدن کنترل مناطق مهم جنوب از دست حوثی ها، موازنه جدید قدرت فرصتی است که یک توافق سیاسی رقم زده شود.

وضعیت نظامی جدید منجر به موازنه ای شده است که پیش از این و پس از فتح صنعا به دست حوثی ها در سپتامبر سال 2014، وجود نداشته است. تسلط حوثی ها بر عرصه سیاسی، در حالی که رقیب به ریاض فرار کرده بود، هیچ انگیزه ای برای مذاکره جدی در آنها ایجاد نمی کرد. عجیب نبود که عبدالمالک حوثی، رهبر نیروهای حوثی، با از دست دادن عدن اعلام کرد که از راه حل سیاسی برای این بحران استقبال می کند. او گفت که چنین راه حلی «ممکن و قابل حصول» است و از «هر تلاشی در این زمینه توسط طرف عربی یا بین المللی» استقبال می شود.

تاریخ یمن نیز شاهد رسیدن به مصالحه سیاسی در هنگام تعادل توان نظامی بوده است. آنچه که باعث شد شورش سال 2011 علیه علی عبدالله صالح منجر به خشونت یا سرکوب تظاهرکنندگان نشود این بود که «علی محسن الاحمر» -فرمانده یگان نظامی منطقه شمال غرب و لشگر مسلح شماره یک- به انقلاب پیوست و به عنوان وزنه تعادل بخش مهمی در مقابل نیروهای امنیتی صالح، از جمله گارد ریاست جمهوری، عمل کرد. هم صالح و هم الاحمر نگران بروز درگیری نظامی سنگین با پیامدهای غیرقابل پیش بینی بودند. در نهایت، بن بست یازده ماهه به مصالحه ای سیاسی انجامید که شورای همکاری خلیج فارس بانی آن بود. این مصالحه زمینه گذار سیاسی یمن را فراهم کرد.

تا وقتی که هادی و گروهش در ریاض مستقر بودند و اهرم فشاری در یمن نداشتند، وضعیتشان به گونه ای بود که نمی توانستند از حوثی ها پشت میز مذاکره امتیازی بگیرند. وضعیت اکنون تفاوت کرده است. هادی در جنوب یمن تأثیرگذار است و حوثی ها نمی توانند اراده خودشان را تحمیل کنند. چنین موازنه ای مبنای مصالحه سیاسی خواهد شد، به شرط آنکه اراده سیاسی در هر دو سوی منازعه برای جلوگیری از تجزیه دوباره این کشور به دو بخش، یا فرورفتن در آشوبی مانند کشور لیبی، وجود داشته باشد.

نیروهای هادی نمی توانند حوثی ها را در پایگاه هایشان در شمال یمن شکست دهند، و حوثی ها هم در مقابل به این نتیجه خواهند رسید که شهرهایی که از آنها بیرون رانده شدند، مانند عدن، کاملاً مخالف بازگشت آنها هستند. حوثی ها می توانند با شهرهایی که داوطلبانه یا با مصالحه سیاسی از آنها عقب نشینی کردند آشتی کنند، اما عقب نشینی با فشار نظامی چه اکنون و چه آینده برای آنها هزینه بسیاری خواهد داشت. برای حوثی ها، خطر شکست های نظامی بیشتر هم وجود دارد، به خصوص اگر علی عبدالله صالح وارد معامله با رقبا شود (امری که همیشه امکان آن وجود دارد) و آنها را تنها بگذارد.

چشم انداز مصالحه سیاسی به گونه ای است که به خاطر تعادل قدرت، نه وجهه عبدربه منصور هادی خدشه دار خواهد شد و نه وجهه حوثی ها. توانایی هادی برای بازسازی و اداره یمن بستگی به توانایی او در جذب حوثی ها و بنای یک توافق سیاسی جدید دارد. تحولات اخیر در میدان نبرد این امکان را ایجاد کرده است، اما اگر هر یک از دو طرف به این نتیجه برسد که می تواند از طریق نظامی حرف خودش را به کرسی بنشاند، احتمال آن کمتر خواهد شد.

منبع: الجزیره/ مترجم: علی عطاران