اولویت‌های دیپلماسی روسیه چیست؟

ایراس: نشست شورای علمی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا در ماه اردیبهشت میزبان پروفسور "استانیسلاو تکاچنکو" استاد روابط بین الملل و اقتصاد سیاسی در دانشگاه دولتی سنت پترزبورگ بود؛ نشستی که با موضوع «دیپلماسی روسیه در عصر کنونی و دیدگاه های این کشور درباره ایران» تشکیل شد. در این نشست ابتدا تکاچنکو به بیان نظرات و دیدگاه های خود پرداخت و در ادامه هر یک از اعضا نقطه نظرات و دیدگاه های خود را بیان نمودند.

این استاد روابط بین الملل و اقتصاد سیاسی در دانشگاه دولتی سن پترزبورگ معتقد بود ایران دارای جمعیت و اقتصاد بزرگی است و روسیه مایل به گسترش روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است؛ روابطی که تقریبا از بین رفته است. وی تاکید کرد روسیه مایل نیست که بازار تسلیحاتی ایران را از دست بدهد و به دنبال تامین کالا هایی است که به علت تحریم های اقتصادی مسیر تهیه آنها از اروپا بسته شده است.

آنچه در ادامه می خوانید قسمت اول این نشست می باشد:

 

► بخشی از خصوصیات دیپلماسی امروزی روسیه، میراث دوران شوروی است

به جرات می توان گفت دستگاه دیپلماسی امروزی روسیه یکی از بهترین و موفق ترین ها  در عرصه بین الملل است. از دوران شوروی تا کنون دستگاه دیپلماسی روسیه کاملا حرفه ای بوده و با شناخت کامل از مناطق مختلف عمل کرده است. دولت شوروی سابق از موقعیت جهانی برخوردار بود و دستگاه دیپلماسی روسیه وارث همین جایگاه است.

نقطه ضعف دستگاه دیپلماسی روسیه سنتی بودن آن است که البته به نظر می آید به آرامی در حال عبور از آن و هماهنگ شدن با شرایط نوین جهانی است. روسیه در ابتدای راه گسترش و پیشرفت در زمینه دیپلماسی اقتصادی وعمومی است و سعی دارد تصویر مثبت و بهتری از خود به جهان ارائه کند.

 
► تفاوت اساسی دیپلماسی روسی با  سایر دولت ها، بویژه با کشورهای غربی در نوع ارزش ها و منافع است

به طور خلاصه روسیه اعتقادی به سیاست جهانی سازی و ارزش های یکسان ندارد و جهت گیری های خود را بر اساس منافع و ارزش های ملی شکل می دهد. در اغلب موارد دقیقا همین مسئله مانع برقراری و گسترش روابط خوب با بسیاری از دولت های جهان می شود. دستگاه دیپلماسی روسیه به خوبی می داند که چه تفاوت هایی بین امنیت نرم و سخت وجود دارد اما بیشتر توان این دستگاه بر امنیت سخت متمرکز شده است؛ با وجود این جهت گیری در اغلب موارد روسیه در گفتمان با بسیاری از دولت های بزرگ جهان دچار مشکل است. ارزش های دیپلماسی روسی طرفداران اندکی در دنیا دارد و این در حالی است که سیاست های امنیتی سخت روسیه در جهان بسیار مورد حمایت است.

با اینکه در علم سیاست فرمول های مشخصی به مانند علوم دقیقی مثل فیزیک و ریاضی وجود ندارد، اما یک قانون درعلم سیاست وجود دارد که می گوید جهان تک قطبی وجود ندارد؛ اما در عمل ما دیدیم که با فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی این اتفاق رخ داد و با اینکه زمان آن کوتاه بود؛ اما در آن دوره با جهانی تک قطبی روبرو شدیم. قطعا هیچ کدام از دولت های چین، روسیه و بعضی دولت های دیگر آمادگی پذیرش برتری و حاکمیت بی رقیب ایالات متحده آمریکا بر جهان را نداشتند.

یکی از افتخارات ما پیشگام بودن در راه ایجاد جهان چند قطبی است؛ سیاستی که "یوگنیا پراموکوف" وزیر امور خارجه پیشین روسیه ( 1996ـ 1998) به عنوان هدف اصلی  سیاست خارجی روسیه در پیش گرفت.
 

► مسلما روسیه درصحنه سیاست جهان، یک ابرقدرت جهانی نیست

روسیه در مناطق مختلف منافع متفاوتی را دنبال می کند و به دنبال رسیدن به جایگاه یک کشور قدرتمند در جهانی چندقطبی است و به همین دلیل برای این کشور، عضویت در سازمان های بین المللی مثل سازمان تجارت جهانی، جی 20 ، بریکس و ... از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اعتقاد روسیه درباره آینده معماری جهان بر این است  که قدرت های غربی دیگر حاکم بلامنازع در روابط بین الملل نخواهند بود و به همین دلیل بود که روسیه در سال 2012 میلادی، بعد از اینکه پوتین نشست سران جی 8 در واشنگتن را تحریم کرد، از ترکیب این گروه خارج شد. بنابراین روسیه براساس ماموریت تعریف شده خود برای تثبیت در یک سیستم جهانی چند قطبی، اهمیت زیادی برای عضویت در سازمانهای بین المللی قائل است.
 
 
اولویت دیپلماسی روسیه پروژه همگرایی منطقه ای است

براساس بررسی هایی که در سه سال گذشته بر روی اسناد سیاسی مصوب انجام شده است،  اولویت های سیاست خارجه روسیه به ترتیب اولویت ها به شرح زیر است:

• اولویت اول مربوط به حوزه کشورهای مشترک المنافع و استقلال یافته از اتحادیه جماهیر شوروی می شود
  اولویت دوم مربوط به  ساختار تامین امنیت روسیه می شود که «سازمان پیمان دسته جمعی»^[1]  در همین راستا بوجود آمده است. (در حال حاضر این لیست تنها شامل یک سازمان است  اما من معتقدم که در آینده «سازمان همکاری شانگهای» ^[2] نیز به مجموعه اولویت ها امنیتی روسیه اضافه خواهد شد.)
  اولویت سوم در دیپلماسی روسیه حوزه دریای خزر و دریای سیاه خواهد بود و بعد از اولویت های نامبرده نوبت به حوزه آتلانتیک، اتحادیه اروپا و ناتو می رسد.

این اولویت بندی تنها یک ادعا نیست و براساس بررسی های انجام شده، اولویت دستگاه دیپلماسی روسیه با منطقه اوراسیا است.
 

► سیاست روسیه در ارتباط با ایران در ابتدای راه شکل گیری است

در تعریف سیاست های خارجی روسیه در سال 2013 تنها یک جمله درباره روابط با ایران آمده است. در بند 89 این سند چنین  آمده است: «ما مایل به حفظ روابط ویژه با ایران هستیم و هدف ما حفظ نظام فعلی در این کشور است.»
شایان ذکر است که در رابطه با ایران، یک تناقض در ادبیات دیپلماتیک روسیه دیده می شود. از یک سو، حوزه دریای خزر از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از سوی دیگر ایران به عنوان منبع عدم ثبات در منطقه مطرح می شود. اما چیزی که در ماه های اخیر به وضوح شنیده می شود، نام ایران در صحبت های رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیر امور خارجه روسیه است و این خبر از تغییر وضعیت قبلی می دهد.
 

توافق لوزان هنوز به تایید نهایی نرسیده است

ما بیش از 25  سال است که سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا را مطالعه می کنیم. براساس همین شناخت، واضح است که با توافق بدست آمده مخالفت های زیادی خواهد شد. تجربه نشان می دهد که هر گونه اظهار نظر دولتمردان روسی در رابطه با توافق اخیر از سوی آمریکا به عنوان مخالفت با توافق بدست آمده تعبیر خواهد شد؛ همچنان که تعبیرها و اتهامات گوناگونی از سوی آمریکا در رابطه با بازنگری در مسئله تحویل سامانه اس - ٣۰۰ مطرح می شود. 

مسئله ای که روشن است، موضع طبیعی و غریزی روسیه در رابطه با توافق لوزان مثبت است و این کشور مایل به امضای این توافق بوده است. دلیل این مسئله را می توان اینطور توضیح داد که روسیه  منافع خود را در حفظ تعادل قوا در منطقه خاورمیانه می بیند و ایرانی قوی بهترین گزینه برای کنترل و امنیت منطقه است.

ایران دارای جمعیت و اقتصاد بزرگی است. روسیه مایل به گسترش روابط خود با ایران است؛ روابطی که تقریبا از بین رفته است. روسیه مایل نیست که بازار تسلیحاتی ایران را از دست بدهد و به دنبال تامین کالا هایی است که به علت تحریم های اقتصادی مسیر تهیه آنها از اروپا بسته شده است.

گفتنی است در ابتدای این نشست، دکتر "جهانگیر کرمی" مدیر گروه مطالعات روسیه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و عضو شورای علمی موسسه ایراس به بیان کارنامه و عملکرد مووسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) طی یک دهه گذشته پرداخت.

ترجمه و تنظیم: علیرضا چاروسائی؛ دبیر سایت روسی موسسه مطالعات ایران و اوراسیا

پی نوشت:

[Collective Security Treaty Organization [1
[Shanghai Cooperation Organisation [2