اوباما با شیخ‌های عرب چه می‌کند؟

دیپلماسی ایرانی: بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل عموما حتی یک روز را برای انتقاد از توافقی که قرار است در نتیجه مذاکرات آمریکا با ایران به دست آید از دست نمی دهد و توافق احتمالی را با عنوان «توافق بد» توصیف می کند. این میزان دشمنی در میان کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس دیده نمی شود و رهبران این کشورها حتی از پیشرفت های به دست آمده استقبال کرده اند. با این حال، پادشاهان، امیرها، سلطان ها و شیخ های این کشورها نیز در دیوارهای قصر خود به اندازه اسرائیل در مورد توافق هسته ای ایران نگران هستند. آنها از آمریکا می خواهند در مقابل سکوتشان در مورد توافق هسته ای، بار دیگر به حفظ امنیت آنها متعهد شود.

رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس می گویند ابراز امیدواری باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در مورد اینکه توافق هسته ای به مصالحه گسترده با ایران منجر می شود و کلام شیرین محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در مورد اینکه توافق می تواند نقطه شروعی برای هماهنگی های امنیتی منطقه ای باشد، اهمیتی ندارد. بلکه مسئله حائز اهمیت گفتارها و اقدامات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران است: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران سقوط پادشاهی در عربستان سعودی را خواستار است و کشتی در حال عبور از تنگه هرمز را چندین روز توقیف کرده.

رهبران کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از این مسئله نگران هستند که توافق هسته ای که با لغو بیشتر تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران و آزاد شدن ده ها میلیارد دلار دارایی مسدود شده این کشور همراه خواهد بود و محدودیت ها در سرمایه گذاری و تجارت را از بین خواهد برد، سبب شود ایران در درگیری ها در عراق، سوریه، لبنان و یمن بیشتر مداخله کرده و شاید حتی شیعیان در بحرین و در شرق عربستان سعودی را نیز تحریک کند. یکی از مقامات ارشد منطقه خلیج فارس تصریح کرد: «توافقنامه این احساس را ایجاد می کند که ایران می تواند یک هژمون منطقه ای باشد. دولت ایران از نظر مالی درگیر بود، اما هیچگاه به شدت تحت فشار قرار نگرفت. اکنون به رسمیت شناخته می شود و توانایی پرداخت بدهی های مالی خود را دارد. این مسئله به شدت برای ما نگران کننده است.»

از این رو، زمانی که رهبران شش عضو شورای همکاری خلیج فارس روزهای 13 و 14 ماه مه ابتدا در کاخ سفید و پس از آن در کمپ دیوید با اوباما دیدار کنند، رئیس جمهور آمریکا با درخواست آنها برای دریافت تسلیحات پیشرفته آمریکایی که برتری نظامی اعراب در مقابل ایران را تضمین کند، مواجه خواهد شد و این در حالی است که ایران به زودی قادر خواهد بود از روسیه و چین تسلیحات خریداری کند. راضی کردن این مقامات و در عین حال عمل به وعده برتری اسرائیل در مقابل کشورهای عرب، دشوار خواهد بود. برخی از گزارش ها حاکی از این مسئله هستند که اوباما بار دیگر از کشورهای عرب درخواست خواهد کرد برای خنثی سازی تهدید موشکی ایران، سامانه های دفاعی دور برد مختص خود را بسازند.

درخواست عجیب دیگری که احتمالا از سوی کشورهای عربی مطرح خواهد شد این است که آمریکا با بسته ای در مورد محافظت از کشورهای حاشیه خلیج فارس در مقابل افزایش قدرت ایران، موافقت کند. عرب ها احتمالا یک معاهده رسمی را ترجیح می دهند؛ اما آنها به خوبی می دانند از آنجایی که معاهده باید توسط سنای تحت کنترل جمهوری خواهان مورد تایید قرار بگیرد، دستیابی به آنها غیرمحتمل است. از این رو، آنها برای دستیابی به یک «تفاهم نامه» تلاش خواهند کرد. اینکه اوباما به این خواسته کشورهای عربی چه واکنشی نشان دهد، مشخص نیست.

رهبران کشورهای سنی نشین حاشیه خلیج فارس از دیرباز در مورد ایران بدگمان بودند؛ اما آشفتگی که یک به یک دامن گیر کشورهای عربی شد، بدگمانی آنها را تشدید کرد. فعالیت های گروه های تحت حمایت ایران در منطقه نیز به این نگرانی ها افزود. ایران در عراق و سوریه برای حمایت از دولت این کشورها به طور مستقیم درگیر شد. ایران به ویژه برای مبارزه در سوریه و برای آموزش نیروها در عراق، به گروه حزب الله لبنان تکیه کرده است. اکنون که سوریه، بزرگترین دشمن عرب اسرائیل، دچار درگیری داخلی است، تل آویو، حزب الله را بزرگترین تهدید برای خود می داند.

پس از پادشاهی ملک سلمان در ماه ژانویه، عربستان سعودی بر مبنای همین نگرانی ها و ملاحظات عمل کرد. ریاض در ماه مارس و پس از سقوط دولت عبدربه منصور هادی، با رهبری ائتلافی متشکل از کشورهای سنی، در یمن دست به عملیات هوایی زد. مقامات کشورهای حاشیه خلیج فارس که حوثی ها را نماینده ایران در یمن می پندارند، اعلام کردند برای جلوگیری از پیشروی این گروه از هیچ اقدامی خودداری نخواهند کرد و این در حالی است که ایران حوثی ها را تحت کنترل ندارد.

عربستان سعودی در تلاش برای ایجاد همبستگی میان گروه های سنی حتی اشاراتی آشتی جویانه به اخوان المسلمین داشته است. شاخه اخوان المسلمین در مصر سرکوب شده و این گروه بیش از پیش به ترکیه، یکی از حامیان اصلی خود نزدیک شده است. اما رویکرد آشتی جویانه عربستان سعودی در مقابل اخوان المسلمین احتمالا دیگر متحدان این کشور را نگران می سازد؛ امارات متحده عربی، اخوان المسلمین را ریشه جهادگرایی می داند. اما به نظر می رسد در سوریه همکاری های منطقه ای یکی از عوامل اصلی پیروزی ها (گروه های شورشی) در صحنه نبرد بوده است. برخی بر این باور هستند که عربستان سعودی و ایران در آینده نزدیک بر سر سوریه به توافق می رسند.

از یک جهت می توان این همکاری ها را نتیجه ترغیب اوباما به کاهش نقش آمریکا در منطقه دانست، اما هنوز این آمریکا است که ناوبری آزاد را در خلیج فارس تضمین می کند. از طرف دیگر شواهدی وجود دارد که نشان می دهد آمریکا به رغم حمایت اطلاعاتی و لجستیک از اقدام عربستان سعودی در یمن، از نتایج این عملیات نگران است.

مقام آگاه در منطقه خلیج فارس گفت یکی از دلایلی که عربستان سعودی حملات هوایی را در یمن کاهش داد، تلاش برای کاهش نگرانی های آمریکا از تاثیرات این عملیات بر مذاکرات با ایران  و ایجاد فضایی مناسب برای فعالیت القاعده در یمن در نتیجه این عملیات بود. باراک اوباما که سعی دارد به رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس دلگرمی دهد و به طور همزمان مذاکرات با ایران را پیش ببرد، مجبور است در نهایت تفکرات خود را در مورد نقش آمریکا در مفهوم برتری منطقه ای، ابراز دارد.

منبع: اکونومیست / مترجم: طلا تسلیمی