کدام کشورها در جنگ ایران و عراق به صدام کمک کردند

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه یکی از پیچیده ترین و بغرنج ترین مناطق جهان از لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. در این میان عراق، کشوری که در سال 1921 تاسیس شد، یکی از پیچیده ترین و در عین حال حساس ترین کشورهای این منطقه بوده است. کشوری که گذرش از پادشاهی به جمهوریت توام با سیری از تحولات بوده و تا رسیدنش به ثبات نسبی در دوران حکومت رژیم بعث نیز سرشار از اتفاقات بی نظیر بوده است. دوران حزب بعث را می توان از تلخ ترین و خون بارترین وقایع دوران تاریخ عراق توصیف کرد. دوره ای که سراسر در جنگ گذشت و خشونت بی اندازه هیئت حاکمه تاریخی بی نظیر را برای خاورمیانه رقم زد. اما این دوره به اندازه ای در خود رمز و راز دارد که با وجود کتاب های بسیار هنوز کنه بسیاری از مسائل غامض باقی مانده و بسیاری از حقایق بیان نشده است. برای همین انتظار می رود باز هم کتاب ها درباره عراق نوشته شوند و قصه های عجیب و غریب بی شماری از آن شنیده شود.

کتاب "عراق از جنگ تا جنگ/صدام از این جا عبور کرد" از جمله کتاب هایی است که تلاش دارد از چهار زاویه بر بخش هایی از دوران تاریک رژیم بعث و پس از آن نوری بتاباند و حقایقی را بر ملا کند. این کتاب که توسط غسان الشربل، روزنامه نگار مشهور لبنانی و سردبیر روزنامه الحیات نوشته شده در حقیقت مصاحبه با چهار مقام سابق عالی رتبه عراقی است که هر کدام از دیدگاه خود به توصیف تاریخ عراق در دوران مسئولیتشان پرداخته اند. دیپلماسی ایرانی در چارچوب سلسله مصاحبه ها و مطالبی که هر هفته منتشر می کند، این بار به سراغ این کتاب رفته است که در این جا شصت و ششمین بخش آن را می خوانید:

چه عنصری باعث پایان یافتن جنگ ایران و عراق شد؟

استفاده صحیح از توانایی های ارتش و نیروهای مسلح. می شد جنگ را ظرف چند روز تمام کرد اگر از اول از امکانات ارتش استفاده می شد، برای همین خودم را در نجات دادن صدها هزار نفر از عراقی ها و ایرانی ها و کاستن از خسارت ها سهیم می دانم.

شما رئیس ستاد ارتش عراق بودی، خسارت های ارتش عراق چقدر بود؟

خسارت های ارتش عراق در حدود 125 هزار شهید! به علاوه 80 هزار اسیر و مفقود بود.

فکر می کنی حجم خسارت های ایران چقدر بود؟

فکر می کنم بیشتر بود، من نمی توانم رقمی بدهم.

آیا میان کشته شدگان افسرهای عالی رتبه نیز بودند؟

خسارت های ما در میان افسران بسیار بود، برای این که همیشه در خطوط مقدم بودند.

تعدادشان چقدر بود؟

نمی توانم رقم بدهم، اما می گویم نسبت خسارت های ما در مقایسه با ارتش های دیگر بزرگ بود. این احتمال وجود داشت که بعد از آن که آن وضعیت سخت سال 1983 را در فاو گذراندیم و در سال 1985 در درگیری های شرق عماره و درگیری های الحصاد الاکبر و منطقه همسایگی آن در مناطق سپاه اول را داشتیم، جبهه عراقی از هم فرو بپاشد.

کمک های عربی ای که عراق دریافت کرد، چه بودند؟

عراق هیچ کمک نظامی از هیچ کشور عربی دریافت نکرد. و به یاد می آورم که ما صد تانک ساخت روسیه از نوع «ت 55» و «ت 54» از مصر گرفتیم و پولش را دادیم. از یمن چند تیپ نظامی آمد اما به اندازه کافی آموزش ندیده بود و ما باید آنها را آموزش می دادیم، ما می ترسیدیم آنها را در جبه های مقدم قرار دهیم از ترس این که مبادا اسیر شوند. یک هنگ از سودان برای ما آمد ولی در طول آموزش آنها بحران های داخلی در سودان پیش آمد که سودانی ها مجبور شدند آنها را برگردانند.

آیا اردن هم در چیزی سهیم شد؟

اردنی ها نیروی داوطلب فرستادند که ما از آنها هنگ تشکیل دادیم و بعد از آموزش آنها را در مناطق پشتی قرار دادیم.

و کمک ها از کشورهای عربی خلیج ]فارس[؟

کشورهای عربی حوزه خلیج ]فارس[ با پول به ما کمک کردند، و اسلحه ها هم از خاک آنها عبور می کرد و به ما می رسید.

حجم سپاه عراق چقدر بود؟

سپاه نهاد قابل انعطافی است، به طور اساسی شامل سه یا چهار هنگ می شود و وقتی که جنگ می شود هنگ های دیگر نیز از فرماندهی کل یا سپاه های دیگر به آن می پیوندند. به معنای دیگر سپاه می تواند درگیری ای را از 10 تا 21 هنگ مدیریت کند.

تعدادشان چقدر بود؟

به 150 هزار نفر هم می رسید.

دلیل آغاز جنگ عراق – ایران چه بود، آیا اعتقاد داری که حکومت عراق از انقلاب ایران می ترسید و برای همین به سراغ جنگ رفت؟

میان عراق و ایران در طول تاریخ درگیری های بزرگی وجود داشته است که سابقه آن به آغاز کشور عراق باز می گردد. بر سر مرزهای آبی و به خصوص شط العرب ]اروند رود[ و مرزهای زمینی اختلافات زیادی وجود داشته است. در زمان شاه بحران های بزرگی میان دو کشور به وجود آمد، اما تنها دوره ای که در آرامش حاکم بر روابط دو طرف خللی وارد آمد بعد از دوره پیمان بغداد بود که شامل ایران و عراق و پاکستان و ترکیه به علاوه بریتانیا می شد. وقتی که این پیمان فرو ریخت مواضع تنش آمیز دو کشور دوباره بازگشتند. و وقتی که انقلاب اسلامی به وقوع پیوست و توسعه شیعی خود را با اعتقاد به صدور مفاهیم خود آغاز کرد روابط متشنج شد. به هر حال نسبت شیعیان در عراق بسیار بالا بود. صدام حسین به این باور رسید که ایران از لحاظ نظامی بعد از سقوط شاه ضعیف شده و بعد از اعدام فرماندهانش ارتش آن فروپاشیده است، برای همین تصمیم گرفت با رویای صدور انقلاب به عراق مقابله کند، خصوصا بعد از آن که با شانس تایید برخی طرف های شیعی عراقی روبه رو شد. سپس غرب و اتحاد جماهیر شوروی نیز از تصمیم ایران برای صدور انقلاب ترسیدند، برای این که قدرت این انقلاب بسیار عظیم بود، طوری که حتی اتحاد جماهیر شوروی نیز از تاثیر آن بر جمهوری های اسلامی آسیایی ترسید. در مورد امریکا انقلاب از همان روزهای اول آن را به چالش کشید، قضیه گروگان ها را به خوبی به یاد داری. برای همین صدام به این اعتقاد رسید که اگر به انقلاب ایران حمله کند و هوا و هوسش را مهار کند تایید جهانی، به ویژه دنیای غرب را پشت سر خود خواهد داشت. و به این باور رسید که فقط از عراق دفاع نمی کند بلکه از کل منطقه عربی خلیج ]فارس[ نیز دفاع می کند که در آن موقع آن را ضعیف و سست تصور می کرد. باور داشت که قهرمان است و هر رئیس و رهبر و پیشوای استثنائی باید سلسله ای از جنگ ها را داشته باشد، در ذهن خود تصویری از صلاح الدین را تصور می کرد. اعتقاد داشت در عراق امکانات و توانایی ها و ثروت های هنگفتی است که به آن این امکان را می دهد که بتواند نقشی بزرگ تر از آن چه برایش ترسیم شده است، ایفا کند، عقده عبدالناصر بودن هم وجود داشت، و می خواست نقش جانشین او و حتی نقشی بزرگ تر از آن چه عبدالناصر بازی کرد، ایفا کند.

آیا انعطافی نسبت به اندیشه های ]امام[ خمینی در میان نظامیان شیعه ارتش وجود داشت؟

جریان بزرگی انقلاب ایران را تایید می کرد چه در میان غیرنظامیان و چه در میان نظامیان، این مساله سبب شد تا دولت عراق به دنبال افرادی که انقلاب ایران را تایید می کردند بیفتد و فعالان در تشکل های حزب «الدعوه» که نماینده جریان مخالف شیعی بود را دستگیر کند. درگیری های بزرگی میان نیروهای امنیتی و تشکل های این حزب به وجود آمد که سبب شد عراقی ها هزینه های سنگینی از دو طرف بدهند.

ادامه دارد...

ترجمه: سید علی موسوی خلخالی