فکت شیت‌ ایران و آمریکا چه اختلافاتی دارند؟

نویسنده: گری سیمور، مشاور سابق اوباما

دیپلماسی ایرانی: پس از 18 ماه مذاکرات فشرده در پی اجرای توافق اولیه یا همان برنامه اقدام مشترک، مذاکره کنندگان هسته ای موفق شدند از پای میز مذاکره با دست پر بلند شوند. اتحادیه اروپا و ایران روز دوم ماه آوریل دستیابی به تفاهم نامه ای را در مورد چارچوب سیاسی توافق هسته ای آتی میان 1+5 و ایران اعلام کردند. آمریکا به طور یکجانبه فکت شیتی را در این زمینه منتشر کرد که از سوی ایران مورد انتقاد قرار گرفت. به هر حال، توافق بر سر چارچوب سیاسی قدم مهمی در مسیر دستیابی به توافقنامه جامع نهایی محسوب می شود. برای اولین بار، ایران با کاهش نسبی و محدودسازی قابلیت خود در تولید مواد اولیه قابل استفاده در تولید تسلیحات هسته ای برای مدت زمانی بین 10 تا 15 سال و افزایش نظارت ها برای مدت زمانی 25 ساله، موافقت کرد. در مقابل اجرای این موارد، تحریم های هسته ای اعمال شده علیه ایران از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت سازمان ملل متحد در مدت زمانی کوتاه لغو خواهد شد.

شرایط اولیه مورد توافق در چارچوب سیاسی قطعی است، اما طرفین مذاکره تا دستیابی به توافقنامه جامع تا مهلت 30 ماه ژوئن سال 2015، راه درازی در پیش دارند. با مقایسه فکت شیت های منتشر شده از سوی آمریکا و ایران، می توان به برخی مناقشات باقی مانده در مذاکرات پی برد.

1. بر سر ذخایر کنونی اورانیوم غنی شده در سطح پایین ایران چه خواهد آمد؟

در اوایل مذاکرات، آمریکا با تصور اینکه ایران بخش وسیعی از ذخایر اورانیوم غنی شده در سطح پایین خود را برای تبدیل شدن این ذخایر به سوخت برای نیروگاه هسته ای بوشهر از کشور خارج می کند و تنها 300 تا 500 کیلوگرم اورانیوم در خاک ایران باقی می ماند، با فعال ماندن 6000 تا 7000 سانتریفیوژ (IR-1) در این کشور موافقت کرد. این فرمول برای حفظ گریز هسته ای یک ساله (مدت زمانی که ایران برای تولید اورانیوم غنی شده در سطح تسلیحاتی برای ساخت یک بمب نیاز دارد)، ضروری بود. با این حال، در روزهای نهایی مذاکرات ایران اعلام کرد هیچ برنامه ای برای خارج کردن ذخایر اورانیوم غنی شده از کشور ندارد.

این مسئله عملا حل نشده باقی مانده است. طبق فکت شیت آمریکا، 6104 سانتریفیوژ (IR-1) فعال خواهند ماند و 5060 سانتریفیوژ به غنی سازی اورانیوم ادامه خواهند داد. در فکت شیت آمریکا همچنین به این مسئله اشاره شد که ایران با کاهش ذخایر کنونی اورانیوم غنی شده در سطح پایین از 10000 کیلوگرم به 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده در سطح 3.67 درصد برای 15 سال موافقت کرده است. ایران در فکت شیت خود اعلام کرد می تواند از ذخایر موجود اورانیوم غنی شده برای ایجاد یک مرکز سوخت هسته ای استفاده و یا این ذخایر را در ازای دریافت اورانیوم به خارج از کشور صادر کند. آمریکا اعلام کرد مازاد ذخایر اورانیوم غنی شده در ایران نسبت به 300 کیلوگرم مورد توافق می بایست رقیق شود. ایران ترجیح می دهد مازاد (UF6) را اکسید کند. دستیابی به راه حلی برای این مسئله اهمیت زیادی دارد، چرا که در تئوری ایران می تواند اکسید اورانیوم را بار دیگر به (UF6) تبدیل کند و مجددا در روند غنی سازی به کار برد که این مسئله به کاهش مدت زمان گریز هسته ای منجر می شود.

2. در دوره 10 تا 15 ساله توافق چه محدودیت هایی بر برنامه غنی سازی (ایران) اعمال خواهد شد؟

طبق فکت شیت آمریکا، محدودیت هایی که با هدف حفظ گریز هسته ای یک ساله بر برنامه غنی سازی ایران اعمال می شود، به مدت 10 سال اجرایی خواهد بود. محدودیت ها در این زمینه عبارتند از سقف گذاشتن بر تعداد سانتریفیوژهای (IR-1) فعال، کاهش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده و همچنین ممنوع کردن ساخت تاسیسات جدید غنی سازی اورانیوم و غنی سازی در سطوح بالاتر از 3.67 درصد و غنی سازی با سانتریفیوژهای پیشرفته تر. بعد از 15 سال، همه این محدودیت ها لغو خواهد شد. طبق فکت شیت آمریکا، در فاصله میان 10 تا 15 سال، برخی اعمال محدودیت ها همچون ممنوعیت استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته برای غنی سازی از بین خواهد رفت. با این حال، در فکت شیت منتشر شده در ایران تنها به این مسئله اشاره شد که محدودیت بر غنی سازی اورانیوم طبق برنامه جامع اقدام مشترک 10 ساله خواهد بود.

3. در تاسیسات فردو چه تغییراتی ایجاد خواهد شد؟

دو طرف توافق کردند تاسیسات غنی سازی فردو به تاسیسات تحقیقاتی تغییر کاربری داده شود، اما بسیاری از جزئیات هنوز مشخص نشده است. طبق فکت شیت آمریکا، در تاسیسات فردو غنی سازی و یا تحقیق و توسعه در زمینه غنی سازی برای 15 سال انجام نخواهد شد. به علاوه، حدود دو سوم از 3000 سانتریفیوژ کنونی و زیرساخت ها از این تاسیسات خارج خواهد شد و از سانتریفیوژهای باقی مانده نیز برای غنی سازی اورانیوم استفاده نمی شود. طبق فکت شیت ایران، بیش از 1000 سانتریفیوژ و زیرساخت های موجود در فردو سر جای خود خواهند ماند و دو آبشار سانتریفیوژ فعال خواهند ماند. دو آبشار سانتریفیوژ حدودا با بیش از 300 سانتریفیوژ برابری می کند. با این حال به نظر می رسد دو طرف مذاکره بر سر این مسئله که سانتریفیوژهای فعال در فردو برای تولید ایزوتوپ های پایدار برای مصارف صنعتی و یا پزشکی مورد استفاده قرار گیرند، با یکدیگر توافق نظر دارند.

4. نظارت های پیشرفته به چه روندی صورت خواهند گرفت؟

طبق فکت شیت آمریکا، ایران با یک سری تدابیر قابل توجه نظارتی ورای پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی موافقت کرده است. در فکت شیت آمریکا همچنین به این مسئله اشاره شده که ایران با تحقیقات در مورد سایت های مشکوک خود و همچنین ادعاهای مطرح شده در مورد ابعاد تسلیحاتی برنامه هسته ای، موافقت کرده است. در فکت شیت ایران به تدابیر در نظر گرفته شده مضاف بر پروتکل الحاقی هیچ اشاره ای نشد.

5. دو طرف در خصوص زمان بندی لغو تحریم ها چگونه به توافق می رسند؟

طبق فکت شیت آمریکا، تحریم های مرتبط با پرونده هسته ای ایران پس از اینکه اقدامات این کشور به تایید آژانس بین المللی انرژی اتمی رسید، لغو خواهند شد و همه قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل در مورد پرونده هسته ای ایران به طور همزمان و پس از اینکه ایران گام های اصلی را در کاهش نگرانی ها برداشت، لغو می شوند. در فکت شیت ایران تا این اندازه به جزئیات پرداخته نشده است. طبق فکت شیت ایران، پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک همه قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل و همچنین تحریم های چندجانبه اقتصادی و مالی اتحادیه اروپا و تحریم های یکجانبه آمریکا لغو خواهند شد.

مشخص است که هنوز اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما هیچ یک از این مسائل غیرقابل حل نیستند. با توجه به پیشرفت هایی که تاکنون حاصل شده و با توجه به اینکه منافع همه طرفین در دستیابی به توافق نهایی است، دستیابی به توافق جامع محتمل به نظر می رسد. شاید بهتر باشد که دو طرف خود را به دستیابی به توافق تا مهلت 30 ماه ژوئن مقید نکنند و در صورت نیاز، زمان بیشتری را به مشخص کردن جزئیات اختصاص دهند. در همین راستا، کنگره آمریکا می بایست از تهدید به تصویب لایحه جدید اعمال تحریم علیه ایران دست بردارد، چرا که این تهدیدها ممکن است به فروپاشی گفتگوها منجر شوند.

منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی

انتشار اولیه: پنج شنبه 20 فروردین 1394 / انتشار مجدد: پنج شنبه 27 فروردین 1394