تحریم‌ها با اقتصاد روسیه چه می‌کنند؟

دیپلماسی ایرانی: در نیمه دوم فوریه 2015 ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اعلام کرد که احتمال برتری نظامی بر روسیه وجود ندارد. این سخن در زمانی که روسیه با بحران اوکراین و تبعات تحریم اقتصادی ناشی از آن از سوی غرب مواجه است، اندکی تامل برانگیز است. کاهش قیمت نفت که طی چند سال اخیر بی سابقه بوده، کشورهای صادر کننده نفت را با دشواری روبرو کرده است. بویژه کشورهایی مانند روسیه که بیش از 70 درصد درآمدهای ارزی آنها از صادرات نفت و گاز تامین می شود، با چنین بحرانهایی به زانو در می آیند. روسیه که تمام توان خود را برای صدور نفت بکار گرفته و در سال های اخیر به بزرگترین صادرکننده نفت تبدیل شده است، طبیعی است با مسائل دشواری روبرو می شود زیرا از حداکثر ظرفیت های خود بهره گرفته و خارج از اوپک به هر میزان که در توان داشت از این توان استفاده کرده و اکنون با کاهش قیمت نفت، دیگر نمی تواند ظرفیت خود را افزایش دهد. کاهش قیمت نفت نیز ضربه مهلکی است که هم در اثر سیاست های هدایت شونده ای همچون استفاده از ذخایر استراتژیک و بهره برداری از نفت های شیل در آمریکاست، شوک بزرگی به اقتصاد روسیه وارد کرده است.

بیش از خود تحریم و عملیات آن، این فضای روانی تحریم است که به اقتصاد کشورهای تحریم شده ضربه وارد می کند. مهمترین آن ایجاد فضای روانی نبود امنیت سرمایه است که هم سبب خروج سرمایه های ملی و هم خروج سرمایه های خارجی می شود و از سوی دیگر مانع ورود سرمایه های خارجی می شود. به سخنی دیگر سه جریان منفی در موازنه سرمایه گذاری رخ می دهد. در این میان اشتغال کاهش می یابد، بیکاری افزایش می یابد، تورم بالا می رود و بر میزان جرایم افزوده می شود. در این میان فرصتی به دست مخالفان می افتد تا ناکارامدی دولت در اثر تحریم را به عنوان ابزاری برای مبارزات سیاسی خود تبدیل کنند.   

رئیس جمهوری روسیه اعلام کرد هیچ کشوری نباید این توهم را داشته باشد که می تواند بر روسیه برتری نظامی پیدا کند. سربازان و افسران روس ثابت کرده اند که برای اقدام قاطعانه، حرفه ای و شجاعانه آمادگی دارند و در دشوارترین شرایط به انجام وظایف محوله می پردازند. ارتش روسیه ارتش پیشرفته و مقتدری است که سنت ها و رسوم نظامی خود را حفظ می کند. ارتش روسیه با موفقیت کارایی و بازدهی نظامی خود را افزایش می دهد، توانمندی نیروی پدافند هوایی- فضایی و نیروی اتمی روسیه نیز افزایش می یابد و این نیرو ضامن حفظ موازنه قوا در سطح جهانی است. این سخنان رهبر روسیه است. برای این ارتش ناگزیر باید از بودجه ملی هزینه صرف شود. 70 درصد بودجه دولت از محل فروش گاز، نفت، محصولات فلزی، شیمیایی و چوب بدست می آید. مهمترین شریک روسیه اتحادیه اروپاست. می توان دریافت که این سخنان بیشتر تبلیغاتی است. روسیه بزرگترین کشور جهان از نظر مساحت است. از شرق تا غرب آن بیش از یازده هزار کیلومتر فاصله است. هنگامی که در شرق روسیه ساعت اداری آغاز می شود، یازده ساعت دیگر در غرب ساعت کار اداری آغاز می شود. شبکه راه ها و خدمات رسانی دولتی در این گستره جغرافیایی نیاز به هزینه و بودجه های هنگفت دارد که در شرایط عادی روسیه را با دشواری ها و کمبودهایی مواجه می کند. اکنون قرار است این بودجه بیشتر به سمت نظامی گری هدایت شود. در اقتصاد سیاسی و نظامی و امنیتی، سرمایه ها ارزش افزوده ندارند و هر نوع خرید تجهیزات و سرمایه گذاری های ثابت هزینه منظور می شود. این بهترین بهانه برای غرب است تا روسیه را به مسابقه تسلیحاتی سوق دهند.

در دستور پروشنکو رئیس جمهور اوکراین در برابر تجاوز روسیه به شرق اوکراین، بر لزوم تلاش برای تشدید تحریم های بین المللی روسیه به عنوان کشور متجاوز تاکید شده است. از طرفی، سازمان مرزبانی اوکراین بطور یکجانبه 23 گذرگاه مرزی با روسیه را بست. در همین حال، واشنگتن در تندترین انتقادی که تا به امروز مطرح کرده است، روسیه را به متزلزل کردن نظم جهانی با حمایت از شورشیان شرق اوکراین متهم کرد. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به روسیه هشدار داد که تداوم حمایت از جدایی طلبان در حال نبرد در اوکراین با وجود امضای توافقنامه آتش بس، تهدید مستقیم علیه نظم نوین جهانی است و می تواند هزینه های سنگین تری داشته باشد.

در حالی که رئیس جمهور پوتین در ماه نوامبر 2015 در دیدار با افسران عالیرتبه نیروهای مسلح این کشور در کرملین، مهمترین اهداف و وظایف دکترین نظامی روسیه را تشریح و اعلام کرد روسیه قصد ندارد به رویارویی که غرب و جامعه بین الملل به این کشور تحمیل کرده است، وارد شود. پوتین با اشاره به اینکه مسکو برای گفتگوهایی برابر و توام با احترام متقابل برای حل و فصل همه مشکلات جهانی و منطقه ای آماده است، افزود: البته تسلیحات نظامی کشورهای بزرگ جهان در حال توسعه است و در نشست اخیر ناتو، رهبران کشورهای عضو این سازمان آشکارا اعلام کردند که توان نظامی ناتو افزایش پیدا خواهد کرد.

ابزار غرب برای وجوب و الزام روسیه به تغییر روش دیر پاسخ می دهد ولی کارایی آن از سلاح و نیروی نظامی و اشغال قدرتمندتر است. این ابزار همان چیزی است که در پنهان شوروی را نابود و سبب فروپاشی آن شد: اقتصاد. این ابزار با اختصاص بخش ناچیزی از درآمد ناخالص ملی غرب به بخش نظامی و تسلیحات مدرن، شوروی را به مسابقه تسلیحاتی کشاند. اقتصاد سوسیالیستی که در راستای مصرف بنیان نهاده شده بود، در برابر اقتصاد سرمایه داری لیبرالیستی نمی تواست ارزش افزوده لازم را داشته باشد. بنابراین برای رویارویی با تهدیدات غربی، شوروی ناگزیر بود تا سهم خیلی بیشتری از تولید ناخالص داخلی و ثروت ملی خود را صرف تسلیحات و هزینه های نظامی کند تا بتواند با غرب به موازنه استراتژیک برسد. سلاح های هسته ای و موشکهای دور برد، سلاح های شیمیایی و انباشتن زرادخانه هسته ای و استراتژیک هزینه های بسیاری را بلعید تا موازنه را برقرار سازد. اکنون آمریکا به تنهایی بیش از 16 تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی دارد و از آن تنها 650 میلیارد دلار صرف هزینه نظامی می کند (4درصد از تولید ناخالص داخلی). در حالی که روسیه تا پیش از بحران اقتصادی 2000 میلیارد تولید ناخالص داخلی داشت (اکنون به کمتر از 1500 میلیارد رسیده است) و اگر بخواهد فقط به اندازه آمریکا (منهای اروپا) به همان مقدار هزینه نظامی داشته باشد، باید بیش از 30 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف کند. در حالی که روسیه تنها توانسته است سالی 70 میلیارد دلار(3.5 درصد) از تولید ناخالص داخلی خود را صرف کند که حدود 10درصد مقدار هزینه نظامی آمریکاست. بنابراین با تحریم اقتصادی روسیه، این کشور با بحران های جدی روبرو خواهد شد و ناگزیر خواهد شد تا از بودجه های عمرانی و عمومی خود را به نفع نظامی بکاهد تا یارای تامین هزینه های نظامی و اشغال خود را داشته باشد. 

روسیه با اینکه با بحران فراگیر اقتصادی روبه روست، ولی نه تنها هزینه های نظامی خود را کاهش نداده، بلکه در سال 2015 تا 33 درصد افزایش داده است. این مقدار صرف تامین تسلیحات غیرمتعارف خواهد شد. روسیه همچنان بزرگترین زرادخانه هسته ای جهان را در اختیار دارد و در پی گسترش آن در سال 2015 است. روسیه تصیم دارد جنگنده های سوخوی 50 بیشتری تولید کند. این جنگنده نخستین جنگنده پنهان کار روسیه بوده و پیشرفته تر از نمونه های قبلی آن است.

روسیه در نظر دارد که تجهیزات و آموزش بیشتری برای نیروهایش فراهم کند. تولید تانک های پیشرفته از دیگر اهداف روسیه از سال 2015 است. ارتش روسیه به تازگی فرماندهی جدیدی را برای حضور نظامی در قطب شمال تعیین کرده است. قطب شمال برای گسترش نفوذ روسیه منطقه ای است که ذخایر غنی نفت و گاز دارد.

روسیه اکنون 4.2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف بودجه نظامی - دفاعی خود می کند که در مقایسه با سهم 3.7 درصد بودجه نظامی آمریکا از تولید ناخالص داخلی، بسیار کمتر است. در حالی که هزینه دفاعی آمریکا هفت برابر روسیه است. کاهش قیمت نفت ضربه دیگری است که خواسته یا ناخواسته بر کشورهای صادر کننده نفت ضربه وارد کرده است و روسیه از این شوک در امان نخواهد ماند. با این روند، روسیه تضعیف خواهد شد و بیکاری، فرار سرمایه، تورم، کاهش ارزش پول ملی، در دراز مدت از محبوبیت نظامیگری پوتین خواهد کاست. این کار سبب خیزش هایی در روسیه خواهد شد، نیروهایی که در جریان انتخابات دوما و ریاست جمهوری، به خیابان ها ریختند و در اثر سرکوب فروخفتند. روسیه نیز برای فایق آمدن بر این بحران به سوی ایران گرایش پیدا کرده است، در حالی که ایران خود نیز درگیر تحریم های بین المللی است، اما با وجود این، توانسته است راهکارهایی برای مقابله با این بحران بیابد، در حالی که روسیه ساختار اقتصادی متفاوتی دارد. اقتصاد ایران تنوع بیشتری دارد و توانسته است با تکیه بر آموزه های دینی و فرهنگی، وحدت ملی را حفظ و بر دشواری های پیش آمده فایق آید.

• پیامدهای تحریم بر اقتصاد روسیه، وضعیت سیاسی و اقتصادی روسیه را در موارد زیر تحت تاثیر قرار خواهد داد:
• عدم النفع از محل صدور نفت با قیمت پایین تر
• کاهش شدید درآمدهای ناشی از صادرات گاز
• فرار سرمایه های ملی خارجی و توقف جریان سرمایه گذاری مستقیم خارجی
• کاهش و توقف نرخ رشد اقتصادی
• بحران در نظام بانکی به سبب کمبود نقدینگی و متوقف ماندن پروژه های عمرانی در دست ساخت
• برهم خوردن روند مازاد تجاری
• کاهش شدید ارزش روبل و افزایش نرخ بهره به سبب افزایش نرخ تورم

انتشار اولیه: پنج شنبه 6 فروردین 1394 / انتشار مجدد: چهارشنبه 12 فروردین 1394