چرا علیه صدام کودتا نشد؟

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه یکی از پیچیده ترین و بغرنج ترین مناطق جهان از لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. در این میان عراق، کشوری که در سال 1921 تاسیس شد، یکی از پیچیده ترین و در عین حال حساس ترین کشورهای این منطقه بوده است. کشوری که گذرش از پادشاهی به جمهوریت توام با سیری از تحولات بوده و تا رسیدنش به ثبات نسبی در دوران حکومت رژیم بعث نیز سرشار از اتفاقات بی نظیر بوده است. دوران حزب بعث را می توان از تلخ ترین و خون بارترین وقایع دوران تاریخ عراق توصیف کرد. دوره ای که سراسر در جنگ گذشت و خشونت بی اندازه هیئت حاکمه تاریخی بی نظیر را برای خاورمیانه رقم زد. اما این دوره به اندازه ای در خود رمز و راز دارد که با وجود کتاب های بسیار هنوز کنه بسیاری از مسائل غامض باقی مانده و بسیاری از حقایق بیان نشده است. برای همین انتظار می رود باز هم کتاب ها درباره عراق نوشته شوند و قصه های عجیب و غریب بی شماری از آن شنیده شود.

کتاب "عراق از جنگ تا جنگ/صدام از این جا عبور کرد" از جمله کتاب هایی است که تلاش دارد از چهار زاویه بر بخش هایی از دوران تاریک رژیم بعث و پس از آن نوری بتاباند و حقایقی را بر ملا کند. این کتاب که توسط غسان الشربل، روزنامه نگار مشهور لبنانی و سردبیر روزنامه الحیات نوشته شده در حقیقت مصاحبه با چهار مقام سابق عالی رتبه عراقی است که هر کدام از دیدگاه خود به توصیف تاریخ عراق در دوران مسئولیتشان پرداخته اند. دیپلماسی ایرانی در چارچوب سلسله مصاحبه ها و مطالبی که هر هفته منتشر می کند، این بار به سراغ این کتاب رفته است که در این جا پنجاه و هفتمین بخش آن را می خوانید:

امروزه توانایی ارتش عراق را در مقایسه با سال 1991 چگونه ارزیابی می کنی؟

نقطه ضعف اصلی آن در 1991 این بود که ارتش به سمت جنگی ناخواسته رفت. برای همین نمی جنگید. ارتش جنگ را نمی خواست. قضیه برای این که در آن بی عدالتی بود، روشن بود. این جنگ به مصلحت عراق نبود و ما با دشمنی نمی جنگیدیم که به ما تعدی کرده باشد.

اگر امریکایی ها اکنون به عراق حمله کنند، ارتش الآن با آنها می جنگد؟

شک دارم عملا بجنگد به خصوص اگر ارتباطات میان صدام و افسرهای عالی رتبه نظامی قطع شوند.

نیروی ضربت ارتش عراق چیست؟

گارد جمهوری و گارد ویژه همچنان بهتر از این ارتش خسته و فرسوده هستند.

حجم گارد جمهوری چقدر است؟

نزدیک به 7 لشکر است که در حدود 150 هزار نیروی نظامی دارد.

و از لحاظ سلاح؟

بهترین سلاح های ارتش را در اختیار دارد. اما حتی اسلحه ای که در اختیار آن است هم قدیمی و عقب افتاده شده که اجازه هیچ گونه جنگ شایسته ای را نمی دهد.

نیروی هوایی عراق چطور؟

صفر. می توانیم بگوییم تا اندازه بسیار بالایی از کار افتاده است.

آیا انتظار داری روزی فرا برسد و بشنوی که کودتایی در عراق رخ داده است؟

ممکن است. اما بعضی اظهاراتی که این روزها زده می شود و به نوعی دعوت از محاکمه افسران می کنند، کمک به کسی نمی کند، افسر موظف به انجام وظیفه در سازمانی است که نام آن نهاد نظامی است. دستورات را در کشوری می گیرد که همه می دانند سرنوشت کسی که از دستور سرپیچی کند چیست. اکثر افسرها عناصر ملی ای هستند که برای خدمت به میهنشان به ارتش آمده اند و آنها در خواسته های مردمشان برای قیام دموکراتیک در عراق مشارکت می کنند.

آیا تو موافق محاکمه صدام حسین و افراد پیرامون او هستی؟

آرزو می کنم که او و مجموعه پیرامونی او که مرتکب جنایت ها شده اند، زنده دستگیر شوند. همین مجموعه محدودی که پیرامون او را گرفته اند. نام هایی را که سازمان «اندایت» از آنها اسم برده و گفته است که نام 12 نفر در ردیف اول هستند که یکی از آنها که حسین کامل باشد، مرد. همچنین نام 29 سیاستمدار و بعضی از رهبران آن را آورده که می گوید نقشی در آزار و اذیت ها داشته اند. محاکمه آنها منطقی است. اما دیگر عناصر ارتش و نیروهای مسلح لازم است که به سود تغییر حفظ شوند و آنها را جذب کنند.

آیا انتظار داری که صدام حسین خودش را تسلیم کند، تو شخصا او را می شناسی؟

شاید این مساله بعید باشد. اما اوضاع به گونه ای پیش می روند که سخت می توان واکنش انسان را پیش بینی کرد و گفت فرد شجاع یا ترسو بوده.

نظام صدام حسین در حال حاضر بر چه کسی متمرکز است؟

اول از همه بر شخص او و نزدیکان او و افراد نزدیک به او و نیروهای امنیتی متمرکز است.

و بر گارد جمهوری؟

بله اما به اعتقاد من شراره تغییر به خصوص از گارد جمهوری آغاز خواهد شد.

تو رئیس ستاد ارتش بودی، آیا احساس کردی که فساد ارتش عراق را پوسانده است؟

قطعا. ارتش و وارد جنگ در منطقه مشخصی می شود اما وقتی که از آن خارج می شود ممکن است تحت تاثیر عوامل متعددی قرار بگیرد از جمله مدت زمان جنگ و شیوه اداره و فضای کلی آن. ادامه یافتن جنگ بر روحیه ارتش تاثیر گذاشت علاوه بر آن سرخوردگی ها و شکست ها هم تاثیرگذار بودند. غیر از آن جنگ خواستار مشارکت تقریبا همه عراقی ها شد و طبقات مختلف و طیف های مختلف در آن مشارکت کردند. بعضی از کسانی که به خدمت فرا خوانده شدند روابط با جایگاه های بسیار موثری داشتند در نتیجه به واسطه آنها اتفاقاتی افتادند. وقتی که ارتش مردمی به جبهه اعزام شد، حتی در پشت خط مقدم، بر فکر منضبطی که ارتش های نظامی را تمیز می داد، تاثیر گذاشت، و وقتی که شروع کردند مردم را تقریبا به زور به جبهه می فرستادند دخالت ها شد و رشوه ها پرداخته شد. بعضی از مردم برای پسرانشان ترسیدند و سعی کردند از اعزام آنها به خطوط مقدم و خطرناک جلوگیری کنند.

آیا اعتقاد داری که برخی از نظامیان در بدوبندها دست داشتند؟

در دهه هشتاد ارتش کاملا سرگرم جنگ بود. اگر اتفاقی افتاد بعدا بود، من فکر نمی کنم به طور گسترده ای اتفاقی افتاده باشد.

آیا «صندوق سیاهی» هست که سرسپردگی افسرهای عالی رتبه را تقویت کند یا این که کمک ها از شخص رئیس جمهور می آید؟

چنین صندوقی وجود نداشت. اما صدام حسین به «دوستان صدام حسین» کمک می کرد، کسانی بودند که بیش از سه مدال می گرفتند، و این کمک ها به مثابه تقدیر رئیس جمهور بود. و در مناسبت های مختلف از جمله روز ارتش و روز انقلاب یا تقریبا در 10 مناسبت های سال اهدا می شدند. در طول جنگ به فرماندهان هر یکی دو سال خودرو می داد.

صدام سرسپردگی افسران عالی رتبه را چگونه تضمین می کرد؟

در زمان جنگ اکثرا احساسات ملی مطرح می شد به این ترتیب که وانمود کردند که عراق از خود و سرزمینش دفاع می کند. این صحیح است که آغازگر جنگ بود اما بعدا ایران آتش بس را رد کرد و جنگ به داخل زمین های عراق منتقل شد.

و خارج از جنگ؟

از این جا به بعد عملیات تصفیه آغاز شد، ارتش عراق از جنگ با پیروزی خارج شد. افسرها از آن سرافراز خارج شدند و در درگیری های سختی مشارکت کردند. این احساس نزد افسرهای عالی رتبه باعث نگرانی حاکمیت شد و برای همین عملیات اعدام و تصفیه و تبعید آغاز شدند.

تصفیه ها در میان نظامیان در چه سطحی بودند؟

فرماندهی لشکرها و هنگ ها و تیپ ها، خیلی ها اعدام شدند.

ادامه دارد...