ایرانی‌ها آمریکا را مسئول شکست مذاکرات می‌دانند

نویسنده: رضا مرعشی

دیپلماسی ایرانی: در روزهای اخیر دور جدیدی از گفتگوهای هسته ای میان ایران و 1+5 در ژنو برگزار شد. دیدار روز یکشنبه جان کری وزیر امور خارجه آمریکا با محمدجواد ظریف همتای ایرانی اش آغاز کننده دور جدیدی از گفتگوها بود. واشنگتن که موفق نشد تا اتمام مهلت پیشین مذاکرات در ماه نوامبر با تهران به توافق برسد، اکنون نه تنها باید با اعمال تحریم های جدید علیه ایران - که تلاش های دیپلماتیک را با شکست مواجه خواهد ساخت- مقابله کند، بلکه لازم است به درک صحیحی از انگیزه های ایران برای حضور بر سر میز مذاکرات برسد: حفظ اتحاد در ایران و انداختن مسئولیت مذاکرات موفقیت آمیز بر گردن واشنگتن.

اگرچه بسیاری از ناظران مدعی می شوند میان آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران و حسن روحانی رئیس جمهور این کشور اختلاف نظر وجود دارد، اما مقامات ایران تلاش های بسیاری برای نشان دادن اتحاد در زمینه سیاستگذاری، چه دربارۀ توافق هسته ای و چه در دیگر زمینه ها، انجام داده اند. مسئولان ایران هیچ یک خواستار آشکار شدن اختلاف نظرها نیستند چرا که این مسئله به طور قطع گروه تندرو را که به شدت مخالف گفتگوهای هسته ای است، ترغیب خواهد کرد. همین گروه از افراد تندرو عامل اصلی اختلاف نظرهای ایجاد شده در ایران هستند. در سال های 2005 تا 2013 تندروها در ایران مسئول اظهارات تهاجمی در مقابل آمریکا و اسرائیل، حملات سایبری علیه غرب و اسرائیل، حمایت گروه هایی همچون حماس و حزب الله و پیشبرد ابعاد فنی برنامه هسته ای ایران بوده اند. اما نتیجه فعالیت های آنها منزوی شدن دیپلماتیک جمهوری اسلامی، تحمل آسیب های ناشی از جدا شدن از نهادهای مالی جهانی و در نهایت زیر سوال رفتن مشروعیت دولت از نظر مردم بود.

اما همکاری دو مقام در ایران دلایل قابل توجه دیگری نیز دارد: کاملا واضح و مبرهن است که روحانی برای فعالیت موثر، به حمایت آیت الله خامنه ای نیاز دارد؛ اما غرب عموما میزان توجه رهبر معظم ایران را به روحانی نادیده می گیرد.

هشت سال دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد آسیب های جبران ناپذیر سیاسی و اقتصادی برای جمهوری اسلامی ایران در پی داشت و اکنون در دوره روحانی، نظام با چالش هایی جدی و قابل توجه مواجه است: بیکاری، نرخ بالای تورم، فرار مغزها، تضعیف صنعت داخلی و کاهش اعتماد سرمایه گذاران. تحریم ها اگرچه ایجاد کننده این مشکلات نبودند، اما این چالش ها را تشدید کردند. سوءمدیریت و فساد پیش از تحریم های اقتصادی به اقتصاد ایران آسیب زد و مشکلات ناشی از آن تا مدت ها پس از لغو تحریم ها نیز ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، حل این مشکلات کار ساده ای نیست و تنها گزینه نظام ایران به عنوان جایگزینی برای روحانی و طیف میانه رو وی، افرادی مشابه احمدی نژاد هستند که در وهله اول ایران را دچار مشکل کردند. حسن روحانی از زمان آغاز تبلیغات انتخاباتی خود در سال 2013، رویکرد سیاسی متفاوتی از تاریخ 36 ساله جمهوری اسلامی اتخاذ کرد. نظام ایران از مهارت های آشتی جویانه سیاسی و گروه مدیران قابل و فنی روحانی برای ایجاد ثبات در اقتصاد کشور و حل کردن مسائل کنونی کشور استفاده خواهد کرد. اختلاف نظرهای سیاسی داخلی در ایران در مدت زمان کوتاه حل نخواهد شد، اما با افزایش حمایت ها از روحانی و گروه وی در پی مذاکره با 1+5، ایران به نیاز به تغییر در موضع پیشین خود در مذاکرات هسته ای پی برد.

علاوه بر نشان دادن اتحاد در نظام جمهوری اسلامی ایران، مقامات ایران سعی دارند با انداختن مسئولیت درگیری های تهران و واشنگتن بر گردن آمریکا، از زیر فشار سیاسی داخلی نیز شانه خالی کنند. برای بیشتر از یک دهه، مقامات ایران دولت جورج دبلیو بوش و باراک اوباما را در پی درخواست امتیازهای زیاد در گفتگوهای هسته ای مقصر دانستند و امیدها را به نرم شدن مواضع واشنگتن از بین بردند.

دولت ایران اکنون می خواهد به توافق برسد و نتیجه هرچه که باشد، تاثیری بر تلاش های محتاطانه برای جلب حمایت سیاسی و داخلی از مذاکرات نخواهد داشت. آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران به ملت این کشور اطمینان داده است که دولت برای دستیابی به توافقی که مدافع حقوق و تضمین کننده منافع کشور باشد، همه تلاش خود را به کار خواهد گرفت. رهبر معظم ایران در سخنرانی هشتم ماه فوریه در دیدار با مقامات نیروی هوایی تصریح کرد: «من با ادامه و پیشرفت مذاکرات و رسیدن به توافق خوب موافقم و قطعاً ملت ایران هم با هر توافقی که در بر دارنده عزت و احترام او باشد، مخالفتی ندارد.»

روحانی و ظریف توانستند با مطرح کردن این مسئله که از زمانی که تهران مذاکرات را پذیرفته، ملت ایران واشنگتن را مسئول مشکلات در توافق می دانند، نظام ایران را به گفتگوهای هسته ای ترغیب نمایند. ظریف پس از جلسه نوامبر  2014 در وین در گفتگو با خبرنگاران تصریح کرد: «اگر نتوانیم به دلیل زیاده خواهی های (غرب) در مذاکرات به نتیجه برسیم، آنگاه جهان خواهند دانست که جمهوری اسلامی ایران به دنبال راه حل، مصالحه و توافقی سازنده بود و اینکه ایران از حقوق مسلم خود و منافع ملت نخواهد گذشت.» از سوی دیگر، نظام ایران در داخل این کشور مذاکرات را با مطرح کردن این موضوع پیش برد که تعامل با واشنگتن به این معنا است که مسئولیت مصالحه بر گردن رقیب است. در چنین شرایطی، اگر مذاکرات با شکست مواجه شود، ایران به طور قطع آمریکا را مقصر خواهد دانست. به عبارت دیگر، در صورت شکست مذاکرات ملت ایران نه نظام، نه روحانی و نه ظریف را مقصر خواهند دانست؛ چرا که آنها می توانند واشنگتن را در پی ایجاد مشکل در مذاکرات مسئول بدانند. در نظام ایران نه تنها اتحادی قابل توجه مشاهده می شود، بلکه عملا آمریکا مسئول هرگونه شکست احتمالی مذاکرات شناخته خواهد شد.

مخالفان مذاکرات هسته ای در واشنگتن احتمالا به طور واقعی به دنبال اعمال تحریم های جدید علیه تهران نیستند. برای آنها توافق هسته ای نیز همانند برنامه خدمات درمانی اوباماست. آنها به تلاش های خود برای از مسیر خارج کردن مذاکرات حتی تا مدتها پس از امضا، تایید و اجرای توافق ادامه خواهند داد. با توجه به این مسئله، واشنگتن لازم است که در مذاکرات به انگیزه های تهران نیز توجه داشته باشد. در چنین شرایطی، اگر مخالفان مذاکره در آمریکا برای فروپاشی آن تلاش کنند، اینکه ایران امتیاز بیشتری در گفتگوها قائل شود بعید است. مخالفان در واشنگتن در حقیقت موضع مذاکره کنندگان ایرانی را در داخل این کشور تقویت می کنند و بدین ترتیب، هزینه به تعویق افتادن توافق برای آمریکا افزایش می یابد.

منبع: فارن افراز / مترجم: طلا تسلیمی

انتشار اولیه: پنج شنبه 7 اسفند 1393 / انتشار مجدد: چهارشنبه 13 اسفند 1393