دیپلماسی علمی را تخریب نکنید

دیپلماسی ایرانی: باراک اوباما در پیام مارس 2011 خود به مناسبت سال نوی ایرانی وعده داد که ایالات متحده "مسیری نو برای مشارکت با جوانان ایران بنا، توانایی آنها برای تحصیل در ایالات متحده را تسهیل خواهد کرد و به جوانان ایرانی اجازه خواهد داد که تعامل بهتری با بقیه دنیا داشته باشند." این پیام با سیاست های آزادانه تر امریکا برای صدور ویزا و تبادل بازدیدکنندگان همراه بود.

در هیچ کجا مانند زمینه های علمی خبری از گشایش نبود تا حدی که برخی صحبت از "دیپلماسی علمی" می کردند. آکادمی ملی علوم ایالات متحده با حمایت قدرتمندانه وزارت خارجه این کشور و با همکاری با همتای ایرانی خود همکاری ها دوجانبه علمی، مهندسی و سلامت را ارتقا داده و ترتیب سفر برندگان امریکایی جایزه نوبل و همچنین روسای دانشگاه های برتر ایالات متحده به ایران را فراهم کرد و در عین حال نیز وزارت خارجه امریکا اساتید ایرانی را تشویق به حضور در میزگردها و همایش های علمی می کرد.

با این وجود اوایل ماه جاری اتفاق عجیبی رخ داد. دانشگاه ماساچوست در آمرست (UMass) اعلام کرد که از پذیرش ایرانی ها در رشته های مهندسی و علوم طبیعی خودداری خواهد کرد.

توجیه UMass برای این تصمیم مطابقت با تحریم های ایالات متحده، به خصوص قانون "کاهش خطر ایران و حقوق بشر سوریه" مصوب سال 2012 بود. این قانون شهروندان ایرانی را از تحصیل در ایالات متحده در صورتی که تصمیم به ادامه کار در زمینه های هسته ای و موارد مرتبط با انر‍ژی این کشور را داشتند منع می کرد. بیانیه وزارت امنیت ملی در جولای 2013 به کسانی اشاره دارد که "به دنبال شرکت در تحصیلات تکمیلی به جهت آمادگی برای کسب موقعیت شغلی در نفت، گاز طبیعی، انرژی هسته ای، دانش هسته ای و رشته های مهندسی هسته ای ایران هستند."

منطق پشت این تصمیم دانشگاه ماساچوست اشتباه بود. آنها فرض کرده اند که همه دانشجویان ایرانی که برای رشته های خاصی درخواست پذیرش می کنند به این کشور باز می گردند و در صنعت انرژی ایران کار خواهد کردند این در حالی است که تحقیقات انر‍ژی و هسته ای تنها رشته هایی نبودند که این دانشگاه ایرانیان را از آنها محروم کرده بود.

تنها مدت کوتاهی پس از اعلام این ممنوعیت دانشجویان، اساتید و نهادهای متعددی به این تصمیم اعتراض کرده و اعتقاد داشتند که این تصمیم ارزش های امریکا را زیر سوال برده و اصول دانشگاهی که تبعیض بر اساس رنگ، نژاد، مذهب، سن، جنسیت و ملیت را ممنوع می داند را نقض می کند. آنها از این نگرانی بودند که تصمیم دانشگاه ماساچوست دومینو وار به سایر دانشگاه ها سرایت کند.

بسیاری از کابران توئیر با استفاده از هشتگ #weareallumass (همه ما ماساچوست هستیم) نگرانی خود را ابراز کردند. همچنین صفحه فیس بوکی به نام "نه به ممنوعیت تحصیلی اتباع ایرانی UMass" توسط دانشجویان این دانشگاه ایجاد شد.

این تصمیم حتی شگفتی وزارت خارجه را که برای تقویت دیپلماسی علمی با ایران تلاش می کند را به همراه داشت. دولت فدرال به خوبی از نقش جامعه ایرانی در زمینه های علمی و اقتصادی در امریکا مطلع است؛ آمارها نشان می دهد که ایرانی ها با درآمدی بالاتر از درامد متوسط خانوار و موفقیت های شغلی خود مانند پزشکان، متخصصان و اساتید دانشگاه خود را با موفقیت با شرایط وفق داده اند. ایرانی ها از جمله گروه های مهاجری هستند که بالاترین نرخ مالکیت کسب و کار را در اختیار داشته و شرکت های بزرگ امریکایی را تاسیس و یا یکی از مدیران ارشد آنها بوده اند؛ شرکت هایی که جزو لیست پانصد شرکت فورچون و کسب و کارهای دره سیلیکون بوده اند.

تحصیلات بخشی از این تطابق [با شرایط] بوده است. ایالات متحده یکی از مقاصد اصلی برای ایرانی هایی است که کشور خود را برای کسب مدارک ثانویه ترک کرده اند. از 50 هزار ایرانی که خارج از کشور تحصیل می کنند، 8700 نفر (17 درصد) در امریکا هستند که 82 درصد آنها در مقطع تحصیلات عالیه هستند؛ این بالاترین درصد در میان همه ملل مختلف است. در حالی که سازمان های فدرال کماکان از کمبود نیروهای "استم" (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) و حضور اندک زنان در رشته های علمی رنج می برند؛ 75 درصد دانشجویان ایرانی که در ایالات متحده ثبت نام کرده اند در رشته های "استم" هستند و یک سوم آنها را زنان تشکیل می دهد.

اکثر دانشجویان ایرانی در ایالات متحده در مقطع PhD تحصیل می کنند و 89 درصد از آنها می خواهند پس از پایان تحصیلاتشان در امریکا بمانند.

بسیاری از این دانشجویان اقامت دائم می گیرند و بیشتر ساکنان دائمی متولد ایران شهروند ایالات متحده خواهند شد. نرخ پذیرش تابعیت ایرانی ها در سال 2000، عدد 60 درصد را نشان می داد؛ این در حالی است که نرخ متوسط در آن زمان 40 درصد بود.

هراس از دست دادن چنین گروه موفقی از مهاجران و به چالش کشیده شدن دیپلماسی علمی با ایران توضیح می دهد که چرا وزارت خارجه امریکا به سرعت به این تصمیم دانشگاه ماساچوست واکنش نشان داد و تاکید کرد که "قوانین امریکا اتباع ایرانی شایسته ای را که برای تحصیل در علوم و مهندسی به ایالات متحده امده اند را محدود نمی کند" و اینکه واجد شرایط بود برای ویزا تنها توسط این وزارت خانه قضاوت خواهد شد نه توسط خود دانشگاه ها.

دانشگاه ماساچوست 18 فوریه پس از مشورت با وزارت خارجه و مواجهه با فشار از سوی دانشجویان، اساتید دانشکده ها و افکار عمومی از تصمیم خود بازگشت. این دانشگاه به اشتباه این قانون را تفسیر کرده و اعمال کرده بود.

با این وجود این دانشگاه تنها نهاد امریکایی نیست که از چنین "سندروم رعایت بیش از حد قانون" رنج می برد. کاپلان، موسسه امریکایی ارائه کننده خدمات آموزشی با استناد به تحریم های امریکا ایرانی ها را از رشته های "استم" در بریتانیا محروم کرده است.

دانشگاه کامنولث ویرجینیا نسخه آسان تری از ممنوعیت دانشگاه ماساچوست را برای شهروندان ایرانی اعمال کرده است. آنها ایرانی ها را از تحصیل در رشته های مهندسی مکانیک و هسته ای و هر رشته ای که "محتوای هسته ای دارد" محروم کرده اند.

موسسه پلی تکنیک رنسلار نیویورک دیگر دانشگاهی است که محدودیت هایی را برای دانشجویان ایرانی وضع کرده است؛ در سایت این دانشگاه با اشاره به "محدودیت های اعمال شده توسط چندین نهاد امریکایی" آمده است که امر پذیرش دانشجویان شهروند یا متولد کوبا، ایران، عراق، کره شمالی، سودان و سوریه به صورت فزاینده ای دشوار است.

دانشگاه مرکزی فلوریدا (UCF) در ژانویه 2013 به یکی از اساتید خود، که اولین نویسنده این مقاله هم هست، اعلام کرد که اجازه ندارد برای نوشتن مقاله ای با همکار ایرانی خود که در ایران زندگی می کند همکاری کند. این دانشگاه اعلام کرد که نوشتن مقاله با همکاری یک نویسنده ایرانی مقیم ایران اقدامی است که نیازمند کسب مجوز از وزارت خزانه داری امریکا است که فرایند این کار 7 تا 12 ماه طول خواهد کشید. همچنین این دانشگاه پیش از این به وی گفته بود که به دلیل قوانین وزارت خزانه داری برای بردن لپ تاپ و تلفن همراه شخصی اش به ایران نیازمند کسب مجوز است.

مشکل تفسیرهای متفاوت و بیش از حد عادی از تحریم ها تنها به تحصیلات محدود نمی شود. در سال 2012 یک فروشگاه اپل در جورجیا از فروش آیپد به یک زن ایرانی- امریکایی که با عمویش فارسی صحبت کرده بود خودداری کرد. بانک امریکا نیز ظرف دو سال گذشته حساب بسیاری از مشتری های ایرانی یا ایرانی- امریکایی را بلوکه یا بسته است. آنها ادعا کرده اند که این کارشان "در انطباق دقیق با قوانین تحریمی امریکا بوده است"؛ این در حالی است که دیگر بانک های امریکایی کاملا متفاوت رفتار کرده اند.

رعایت قوانین تحریمی امریکا به خصوص برای کسانی که فاقد تخصص قانونی لازم هستند بسیار پیچیده است. با این حال، ایرانی ها و امریکاییان به نوشتن مقالات مشترک و همکاری تحقیقاتی ادامه می دهند و بدون دریافت مجوز برای لپ تاپ ها، تلفن های همراه و دوربین های دیجیتال خود از امریکا به ایران سفر می کنند. دانشجویان ایرانی کماکان برای کسب تحصیلات بیشتر به امریکا می نگرند. حداقل در حال حاضر دانشمندان و کسان دیگری از این دو کشور وجود دارند دیپلماسی خود را ادامه دهند.

نویسندگان: کاوه مدنی، استاد مرکز سیاست های محیط زیستی امپریال کالج لندن و خشایار نیکازمرد، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه کالیفرنیا، برکلی

منبع: گاردین