نگاه روسیه به ایران تغییر کرده است

ایراس: بعد از روی کار آمدن دولت حسن روحانی بسیاری از کارشناسان تصور می کردند که استراتژی دولت یازدهم در سیاست خارجی نزدیک شدن به غرب خواهد بود و هرگونه تحلیل های خود را در این چارچوب  انجام می دادند. در همین حال تیم سیاست خارجی دولت، نشان داد که نگاهی متوازن به شرق و غرب دارد و اگر در برقراری ارتباط با غرب سنگ تمام می گذارد از آن طرف از شرق روی گردان نیست.

در حال حاضر به دلیل شرایطی که جمهوری اسلامی بعد از شروع مذاکرات هسته ایی پیدا کرد به دوست و دشمن نشان داد که خواهان گفت و گوی بیشتر با جهان است. در این میان  نگاه کشورهای دیگر به ایران از جمله روسیه تغییر کرده و یک علاقه مندی برای ارتباط بیشتر بوجود آمده است. البته این تغییر در نگرش دو طرفه بود. از یک طرف تحریم های بین المللی  علیه ایران، برای روسیه دیگر محلی از اعراب ندارد و از سوی دیگر ایران به  نقش روسیه در برون رفت از بحران  اذعان دارد.

بنابراین این علاقه مندی دو طرف در یکی دو سال گذشته افزایش پیدا کرد و هر دو کشور در صدد رفع هرچه بیشتر موانع هستند. روسیه که از اعضای شورای امنیت بوده در گذشته پای قطعنامه هایی چون 1929 را امضا کرد و در آن دوران به دنبال خدشه دار کردن مسئولیت های بین المللی خود نبود. اما پس از بالا گرفتن بحران اوکراین و تحریم غرب علیه روسیه، این کشور به این نتیجه رسید که این تحریم ها چقدر می تواند ظالمانه باشد و شرایط را برای ساختار اقتصادی یک کشور مشکل ساز  کند.

ایران نیز به  حمایت های روسیه نیازمند بوده  و می خواهد از شرایط موجود نهایت بهره را ببرد. اما نباید این مساله را نادیده گرفت که اصلی ترین مانع گسترش ارتباط دو کشور، نوع نگاه آنها به یکدیگر و نبود انگیزه لازم برای برقراری ارتباط بیشتر است. بنابراین سفر رئیس مجلس دومای روسیه در ماه های  اخیر و اعزام ولایتی از جانب رئیس دولت یازدهم به مسکو، نشان از شکل گیری روابط بهتر و تلاش برای ایجاد سازوکار جدیدی برای رفع موانع اداری و سازمانی فی مابین دارد. ما می توانیم شاهد گسترش روابط اقتصادی ایران وروسیه باشیم، اما این مساله را نباید نادیده گرفت که یکی از محرک های روسیه برای ایجاد روابط جدید با ایران، شرایط ویژه روسیه و بحران اوکراین است.

هر چند گسترش ارتباط در قبل از آغاز بحران اوکراین و از ابتدای شکل گیری دولت آقای روحانی شکل گرفته بود، اما در حال حاضر پوتین در شرایطی قرار گرفته است که نیاز به متحدینی جدید در سطح جهانی دارد تا از انزوای کشورش جلوگیری کند و اگر تصور کنیم که توافقی نهایی فیمابین ایران و کشورهای 1+5 در خصوص مذاکرات هسته ایی صورت نگیرد، باید در آن زمان منتظر این باشیم که روابط روسیه با ما سرد تر خواهد شد. چراکه روسیه به تعاملات خود با دنیای غرب نیاز دارد و نمی تواند  همه پل های ارتباطی خود با غرب را قطع کند.

بنابراین این معقولانه نیست که منافع  خود را برای روابط بیشتر با ایران به خطر بیندازد. در آن زمان، عدم همکاری  به موانعی چوت تحریم ربط داده خواهد شد. به هر حال اگر توافقی صورت نگیرد فضای بین المللی برای ایران بسیار بد خواهد شد. حال این به ظرفیت دیپلماتیک ایران بستگی دارد که از قابلیت های کشورهای غیر غربی استفاده  کند . شاید کشورهای غربی در شرایط فعلی تمایل به افزایش سطح روابط با ایران داشته باشند اما ایران می تواند از هر دو طرف کمال بهره را ببرد و ضرورتی ندارد که از روابط با کشورهایی مانند چین و روسیه استفاده نکند. لذا طرف ایرانی انتظار دارد که روسیه در این شرایط بحرانی برای ایران کاری مفید انجام دهد و در جریان مذاکرات نقش سازنده تری داشته باشد .

سفر اخیر آقای ولایتی به روسیه این پیام  را ارسال کرد که ما مسائل مشترک زیادی داریم؛ در این شرایط فعلی دولت یازدهم حرکتی دیپلماتیک انجام داده و با انتخاب آقای ولایتی این پیامی ویژه را به طرف مقابل منتقل کرد. این سفر گویای آن است که مساله ایی که مشاور بین الملل رهبری مطرح کردند قطعا از اهمیت ویژه ایی برخوردار بوده و یک مساله ملی و بسیار جدی است. اگر وزیر خارجه این پیام را منتقل می کرد نوعی تلاش در راستای اهداف دستگاه  دیپلماسی دولت تلقی می شد اما انتخاب ولایتی به عنوان شخصی که مورد حمایت رهبری و اعتماد رئیس جمهوری است، این پیام را برای روسیه داشت که خود پیام مهم است و بار معنایی زیادی دارد.

اما موضوعی که در ارتباط با روسیه برای ایران در درجه دوم اهمیت قرار دارد، سازمان همکاری های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی شانگهای است که چین و روسیه از بازیگران اصلی آن هستند؛ هر چند عضویت جمهوری اسلامی در شانگهای می تواند در چارچوب سازمانی بسیار مناسب باشد و ارتباطات ما را با دیگر کشورهای شرقی توسعه دهد.

اما فارغ از نفع و ضرر، عضویت در شانگهای برای ایران جنبه سمبلیک دارد؛ چرا که به یک سازمان خیلی مهمی راه پیدا کرده است و می تواند نقش آفرینی اش را در جهان نشان دهد و به همین دلیل در دولت های گذشته درخواست عضویت در شانگهای ارسال شده است. از طرف دیگر چون این احتمال وجود دارد که درخواست عضویت و پافشاری ما مورد بی اعتنایی اعضای مهم این سازمان قرار گیرد کمااینکه در سابق این اتفاق افتاد، بنابراین اصرار بر عضویت ایران را مشمول پرداخت هزینه در آن سطح می کند و این شایسته نیست.
 
نویسنده: دکتر "محمود شوری" مدیر گروه اوراسیا مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع نشخیص مصلحت نظام و عضو شورای علمی ایراس ؛