تحلیلی بر زمینه های نفوذ داعش در پاکستان

نویسنده: مائده کریمی قهرودی*

انتشار جزوات و استمرار شعارنویسی با هدف تبلیغ داعش در شهرهای مهم پاکستان چون لاهور، پیشاور و کراچی، بیعت سخنگو و پنج فرمانده تحریک طالبان پاکستان با داعش، گزارش محرمانه دولت ایالتی بلوچستان به دولت فدرال در خصوص سربازگیری 10 الی 12 هزار نفری داعش در پاکستان و مذاکره با سپاه صحابه و لشکر جهنگوی و اعلام حمایت جنداله از داعش، ظن و گمان ها مبنی بر نفوذ فزاینده این گروه در پاکستان را تقویت کرده است. اگرچه مقامات دولتی پاکستان با رد حضور داعش در این کشور معتقدند تنها تعدادی گروه افراطی با نام داعش در پاکستان فعالیت کرده و هدف آن ها ایجاد رعب و وحشت است. به هر حال، علی رغم این تکذیب ها، احتمال نفوذ و سربازگیری داعش در پاکستان، موضوعی مخاطره آمیز برای منطقه پیرامونی ایران است. لذا بررسی موضوع احتمال نفوذ داعش در پاکستان موضوعی مهم قلمداد می شود.

به منظور فهم بهتر امکان نفوذ داعش در پاکستان ابتدا، افتراقات آن با طالبان بیان و سپس زمینه های نفوذ داعش بررسی می شود.

افتراقات داعش با طالبان در چند مورد قابل طرح است:

- بر خلاف طالبان افغانستان، داعش یک جنبش قومی نیست، بلکه حرکتی تروریستی است که اهداف خود را فراتر از مرزهای ملی تعریف کرده است. در حالی که عمده مبارزان طالبان در سرزمین افغانستان و پاکستان ریشه دارند.

- اعضای طالبان به لحاظ نظامی آموزش دیده اند، اما داعش متشکل از جنگجویان غیرنظامی است.

- طالبان افغان علی رغم اعلام خلاف اسلامی ملاعمر، نخست خواهان ایجاد امارت اسلامی افغانستان بوده و طالبان پاکستان نیز خواهان حکومت خودمختار در نواحی شمال غربی پاکستان هستند. (اگرچه آن ها رویای خلافت جهانی نیز دارند.) اما داعش از ابتدا، گستره خلافت اسلامی را در سرزمین هایی اعلام می کند که از شام تا عراق و دیگر مناطق خاورمیانه و آسیای میانه را دربر می گیرد.

- در حالی که، پیش از این ملاعمر امیرالمومنین و خلیفه مسلمانان نامیده شده بود، اعلام خلافت از سوی ابوبکرالبغدادی مصداق تعبیر «دو پادشاه در اقلیم نگنجد» است. چنان که، القاعده و طالبان خلافت وی را نپذیرفتند.

- اهداف حملات طالبان، نیروهای خارجی و مقامات دولتی و امنیتی هستند، در حالی که داعش عامه مردم را نیز، مورد هدف قرار داده است.

با وجود این افتراقات و عدم بیعت طالبان با داعش، ورود و گسترش داعش در پاکستان موضوعی محتمل است. چرا که؛

• در پاکستان گروه های تروریستی متعددی اعم از طالبان پاکستان، سپاه صحابه، لشکر جهنگوی، جنداله و ... وجود دارند که برخی از طالبان تندرو تر بوده و با داعش نزدیکی بیشتری دارند. ضمن این که، با توجه به ناتوانی دولت پاکستان در مهار این گروه ها و زمینه مناسب یارگیری با توجه به فقر، بی سوادی و تأثیرپذیری از آموزه های افراطی در سایه آموزش های نظامی (در قبال تامین هزینه های زندگی)، زمینه پیدایش و رشد گروه های تروریستی جدید هم امکان پذیر است.
• انشعاب در طالبان پاکستان طی یک سال اخیر (ناشی از مرگ حکیم اله محسود و انتخاب رهبر غیرکاریزما یعنی ملافضل اله، اختلاف نظر بر سر صلح یا مبارزه با ارتش پاکستان و کاهش منابع مالی طالبان) زمینه حمایت گروه های منشعب مانند جماعت الاحرار را از داعش فراهم نموده است. چرا که، داعش با پشتوانه مالی به پیشرفت های مهمی دست یافته است.
• جذب نیروهای خارجی چون ازبک ها و چچنی ها، اموزش و حمایت آن ها از اهداف طالبان در مناطق پاکستان امری مسبوق به سابقه است. لذا مناطق پاکستان، محلی امن برای آموزش و تقویت داعش است.
• ارتباط و مذاکره رهبران جنداله با داعش به واسطه دولت هایی چون امریکا نیز، دور از ذهن نیست. زیرا ناامن سازی مرزهای شرقی ایران در راستای اهداف امریکا می باشد.

لذا نتیجه گیری می شود که از یک سو طالبان افغانستان و در پی آن، طالبان پاکستان برای حفظ جایگاه خود، مایل به بیعت با داعش نیستند. اما با توجه به تشابه رویکردهای این گروه های افراطی، امکان حمایت طالبان از داعش (به ویژه در برابر دولت های خارجی) وجود دارد. چنان که، ملافضل اله پیش از این حمایت خود را از داعش اعلام داشته بود. از سوی دیگر، چنان چه، اختلافات طالبان و داعش، مانع از همگرایی آنان گردد، گروه IS از توانایی ایجاد قطب جدیدی در پاکستان با جذب اعضای داوطلب جدید برخوردار بوده و هم چنین در این راستا، از حمایت سایر گروه های تندرو چون جنداله، جماعت الاحرار و جنبش اسلامی ازبکستان استفاده خواهد کرد.

* دانشجوی دکتری مسائل ایران دانشگاه تهران