زنانی که در جنایات هیتلر سهیم شدند

بی بی سی- کتاب "زنانی که هیتلر را یاری کردند" به نقش زنان در جنایاتی که در جنگ جهانی دوم صورت گرفت می پردازد. نویسنده با استناد به مدارک و اسنادی نویافته تصویر کاملا مردانه رایج از جنگ را زیر سوال می برد و در پی این سوال است که انگیزه های زنان در جنایات چه بود و چرا بعد از جنگ جهانی دوم کمتر محاکمه شدند.

جنایات جنگ جهانی دوم در تاریخ و روایت ها و رمان ها عمدتا مردانه تصویر شده است. در دادگاه نورنبرگ یک زن هم در سکوی اتهام ننشست. از ۲۰ زنی که در کار سرپرستی و مراقبت، و در واقع آزار بعضا غیرقابل تصور اسرای زن در اردوگاه های کار هیتلری بودند و پس از جنگ حکم مرگ گریبانشان را گرفت نیز، کمتر نام و نشانی باقی مانده است.

در میان این ۲۰ نفر برای مثال ایرما گرزه را می توان سراغ گرفت که در اردوگاه آشویتس سگش را به جان اسرای زن می انداخت یا پای زنان حامله یهودی را می بست تا جلوی تولد بچه آنها را بگیرد.

اما تنها این ۲۰ نفر زن در رکاب هیتلر نبودند، بلکه در تهاجم ارتش آلمان نازی به اروپا، آن را ده ها هزار زن داوطلبانه یا به صورت فراخوانده شده در هیئت پرستار و منشی و ماشین نویس، سربازان نوجوان، مربی پرورشی، "بازرس نژادی"، مددیار روانی برای آلمانی هایی که در مناطق اشغالی اسکان داده می شدند یا ... همراهی می کردند.

بسیاری از این زنان در شراکت در جنگ شانس ارتقای اجتماعی خود را می دیدند. برای عده ای از آنها هم، این شراکت مفری بود برای رهایی از محیط بسته خانه و تجربه ای از ماجراجویی.

کتاب "زنانی که هیتلر را یاری کردند" که اخیرا به آلمانی هم ترجمه شده روایتی است از رفتار و سیر و سلوک این زنان. این کتاب ابتدا با نام "الهگان انتقام هیتلر" (Hitlers Furies) به انگلیسی منتشر شد.

اسنادی تازه یافته
خانم وندی لاور (Wendy Lower)، تاریخ دان آمریکایی زمانی به نوشتن این کتاب ترغیب می شود که پس از فروپاشی شوروی به اسناد دست نخورده ای در جعبه هایی سر بسته در ۱۲۰ کیلومتری کیف، پایتخت اوکراین برمی خورد. این جعبه ها مربوط به آرشیو اسناد ارتش هیتلری در منطقه شیتومیر بوده اند، منطقه ای در اوکراین که مرکز فرماندهی و ستادی ارتش نازی بود.

در فاصله میان ۱۹۴۳تا ۱۹۴۴، وقتی که ارتش آلمان در برابر حملات ارتش سرخ شوروی مجبور به عقب نشینی از شیتومیر بوده، کمتر فرصت و امکان پیدا می کند که آرشیو یادشده را از بین ببرد. سربازان شوروی هم اسناد این آرشیو را بدون بررسی و طبقه بندی در جعبه کرده و در جایی انبار می کنند.

لاور اولین کسی بود که بعد از فروپاشی شوروی به سراغ این اسناد رفت و در آنها به مجموعه بزرگی از اسامی، گزارش، پروتکل بازجویی، عکس و فیلم و نیز فهرستی از نام زنان دست اندرکار جنایات ارتش برخورد. این اسناد انگیزه ای شدند که لاور به آرشیو های اتریش و آلمان و شوروی سابق هم سر بزند و در آنها به جستجوی نام سایر زنانی برود که ارتش هیتلری را در جنایاتش یاری دادند یا خود عامل آن شدند.

لاور در کتاب خود که یک سوم آن را فهرست منابع و ماخذ تشکیل می دهد، می کوشد نقبی به انگیزه ها و دلایل حضور ۵۰۰ هزار زن آلمانی بیندازد که در سال های جنگ جهانی دوم داوطلبانه یا در چارچوب "انجام وظیفه ملی" همراه با ارتش نازی به شرق اروپا رفتند و شاهد و ناظر جنایات های این ارتش و نهادهای امنیتی آلمان نازی شدند یا خود عامل این جنایات.

گفتنی است که به خاطر حضور بیشتر مردان در جبهه ها زنان در مراکز امنیتی و انتظامی خود آلمان، مانند گشتاپو نیز تا ۴۰ درصد مشاغل مدیریتی را در اختیار خود داشتند.

واکنش سه گانه زنان به جنایات جنگ
لاور درباره زنانی که به جبهه رفتند، می نویسد: "آنها به زودی دریافتند که جنگ مورد نظر هیتلر، جنگی برای نابودی و نسل کشی است. درک این واقعیت برای بسیاری از این زنان شوک آور بود، زیرا در دوره های تحصیل و آموزش خود نه خشونت ورزی و نه واکنش نسبت به خشونت را یاد نگرفته بودند."

لاور سپس به واکنش زنان به واقعیت جنگ می پردازد و آنها را به سه دسته تقسیم می کند: "بخشی تنها در مقام ناظر و شاهد ایستادند، بخشی همدست شدند و بخشی هم خود آمر و عامل جنایت."

او به هر کدام از این دسته یک فصل کتاب را اختصاص داده است. در بخش مربوط به همدستان با آوردن نمونه ای از قول یکی از دستیاران زن در بخش اداری مربوط به نابودسازی شماری از اسرا، برای خواننده روشن تر می شود که نقش این گروه در جنایات چه ابعادی داشته: "در اتاق جنبی ما برای مثال صد پرونده انبار شده بود که از آن میان، ۵۰ نفر باید به کام مرگ فرستاده می شدند. این که این قرعه به نام چه کسی بیافتد عمدتا به ما مربوط می شد که کدام پرونده را برداریم و چگونه روی آن کار کنیم."

کتاب برای نمونه به زندگینامه و کارنامه ۱۳ زنی که خود عملا درگیر جنایات جنگ شدند پرداخته و با زدن نقب به زندگی آنها کوشیده است هم انگیزه های این زنان را دریابد و هم به این سوال پاسخ دهد که چرا بعد از جنگ آنها به ندرت محاکمه و مجازات شدند.

به نوشته لاور هولوکاست یک پدیده دو بعدی بود: قتل عام یهودیان و در عین حال آلمانیزه کردن محل سکونت آنها. تنها در اردوگاه های مرگ نبود که این روند جاری شد، بلکه در هر شهر و ده و خیابانی می شد اثری از هر دو جنبه هولوکاست یافت و زنان در موارد زیادی از این جنایات یا شاهد و ناظرند یا دست اندرکار.

لیزولت مایر، یکی از ۱۳ زنی است که کتاب به کارنامه او در جنگ می پردازد. او که دوره کارآموزی فروشندگی را پشت سر دارد، در ۱۹ سالگی داوطلبانه به جبهه می رود و در بلاروس عاشق کمیسر آلمانی آن منطقه می شود. خود او بعدآ در طراحی قتل های دسته جمعی و حتی در اجرای آنها نقشی محوری پیدا می کند.

یوهانا آلتفاتر هم یک منشی است که در ۲۲ سالگی به جبهه در منطقه ای در مرز اوکراین و لهستان می رود؛ به شهر ولود میر، شهری با امکانات صنعتی و مخابراتی و از این رو مهم برای ارتش نازی. بسیاری از یهودیان کار اجباری در این شهر را مفری برای رهایی از اتاق های گاز می دانستند. اما سال ۱۹۴۲ کمیسر این شهر نیز حکم گرفت که یهودیان اسیر را از بین ببرد. کتاب با استناد به اسناد شرح می دهد که چگونه آلتفاتر به گونه ای خونسردانه در کار کشتن بچه های یهودی اسیر بوده: با آب نبات بچه ها را به سوی خود می کشید و بعد جلوی والدین آنها تیری در سرشان خالی می کرد.

ارنا پری، همسر یکی از افسران نازی که خود نیز صاحب فرزند بوده، شخصا ۶ کودک یهودی را با شلیک تیر به گونه آنها کشته است. او قبل از جنایت به قربانیان غذا می داده است! شوهرش نیز درجنایاتی بیشتر شریک بوده است.

"اجباری در کار نبود"
لاور سرنوشت ۱۳ زن را بعد از جنگ نیز دنبال کرده و به این نتیجه رسیده که اکثر آنها از تعقیب قضایی مصون مانده اند. به نوشته وی کارنامه زنان حاضر در جبهه بیشتر در متن و بطن خبرهای پرسر و صدای راست و دروغ پیرامون تجاوزاتی که نیروهای متفقین به هنگام عقب نشاندن ارتش هیتلری علیه زنان آلمانی انجام دادند، گم شد.

تنها در مورد زن منشی، یوهانا آلت فاتر دادگاهی برگزار می شود، اما برایش حکم تبرئه صادر می کنند چون شواهد "ناکافی" بوده است. در اتریش هم کسی دنبال محاکمه زنان یادشده را نمی گیرد.

ارنا پری که بعد از جنگ مقیم آلمان شرقی می شود سال ۱۹۶۱ همراه با شوهرش کشف هویت و کارنامه می شود. برای شوهر اعدام می برند و برای ارنا حکم ابد صادر می شود. ارنا در دفاع از خود در دادگاه گفته است که نمی خواستم چیزی از مردان کم داشته باشم.

بعد از فروریختن دیوار برلین نیز حکم ارنا پری دوباره تایید می شود، اما سه سال بعد به گونه ای غیرمترقبه آزادش می کنند. او تا سال ۲۰۰۰ که فوت کرد تحت حمایت یک سازمان راست گرای افراطی و کمک های مالی دختر هاینریش هیملر، مقام ارشد رژیم هیتلری قرار داشت.

لاور در جایی از کتاب تاکید می کند: "زنان حاضر در مناطق اشغالی الزامی به کشتن نداشتند و امتناع آنها مجازاتی در پی نداشت. تنها کمک احتمالی آنها به قربانیان بود که جرم به حساب می آمد. با این همه زنانی که در این کتاب به واکاوی پرونده های آنها پرداخته ام داوطلبانه و بعضا با شور و شوق به کار کشتن مشغول شده اند."

در فصل آخر کتاب نویسنده به دنبال پاسخ این پرسش است که چرا زنان که معمولا حضورشان تلطیف کننده فضاهای خشونت زده و جان گرفتن احساس های معطوف به رحم و شفقت است، در جنگ جهانی دوم تا این حد به جنایت آلوده می شوند. گرچه زنانی که در این جنایات شریک بودند کمتر خود در این باره صحبت کرده اند، اما همان حرف های مختصری که زده شده نشاندهنده عمق تاثیرگذاری تبلیغات فاشیستی حتی بر ذهن و روحیات و احساسات زنان است. تزریق ایدئولوژی نازی بسیاری از این زنان را نسبت به سرنوشت قربانیان بی تفاوت کرده و بسیاری از هنجارهای اخلاقی و انسانی را در ذهن آنها شکسته بود.

این زنان صرفا به طبقه یا گروه اجتماعی خاصی هم تعلق ندارند، هم برخاستگان از طبقه کارگر و اقشار فرودست را در میان آنها می توان دید و هم وابستگان به قشر مرفه و بسیار مرفه جامعه، هم کم سواد و هم تحصیل کرده و دانشگاه رفته. به لحاظ سنی همه آنها البته ۱۸ تا سی سال سن دارند و ماجراجویی و خشونت ورزی در محیطی آلوده به تبلیغات فاشیستی و نژادپرستانه و مملو از خون و خشونت برایشان عادی می شود.

هنوز هم شاید در باره انگیزه های زنان کتاب لاور در جنایاتی که مرتکب شدند جای تحقیق و بحث بسیاری باقی باشد، اما کتاب در ارائه تصویری دقیق از نقش زنان در جنگی که تا کنون کاملا مردانه به شمار می آمد و تاثیری که ایدئولوژی معطوف به تفکیک انسان ها به برتر و پست تر بر ذهن و رفتار «برترها» ار هر جنسیتی می گذارد، تا حدود زیادی موفق است.

کتاب لاور تصویر ما را از هولوکاست و سایر جنایات هولناک جنگ جهانی دوم بیش از پیش تکمیل می کند و شاید توضیح اولیه ای باشد برای این واقعیت که چرا زنان و دخترانی از گروه های مختلف اجتماعی در غرب و شرق به رغم جنایات گروه هایی مانند داعش ابایی در پیوستن به آنها ندارند.