توصیه رهبر انقلاب به اردوغان چه بود؟

به ایران در ترکیه در خصوص شایعه احضار سفیر کشورمان و اظهارات تند رئیس جمهور ترکیه علیه ایران توضیحاتی را ارائه کرد.
مشروح گفت وگوی «مشرق» با علیرضا بیکدلی در پی می آید:
* 25 مهر رسانه های ترکیه خبری را منتشر کردند که بسیاری آن را آغاز تنش جدی میان دو کشور ترکیه و ایران قلمداد می کردند. خبر احضار سفیر ایران توسط وزارت خارجه ترکیه توسط رسانه های ترکیه منتشر شد و به سرعت در رسانه های داخلی ترجمه و بازنشر داده شد. فردای انتشار این خبر، احضار سفیر ایران در ترکیه توسط سفارت ایران و وزارت خارجه ترکیه تکذیب شد. بالاخره این خبر واقعا شایعه بود؟ انگیزه منتشرکنندگان این خبر چه بود؟
ترکیه و ایران دو کشور مهم منطقه هستند که مناسبات آنها بر منافع کشورهای منطقه و فرامنطقه تاثیرگذار است. وارد ساختن ایران و ترکیه به فضای مقابله و رقابت، موجب هدر رفتن توان و انرژی دو کشور می شود و بازیگران منطقه با فرصت طلبی و در راه تأمین اهداف و برنامه های خود، از آن بهره گیری می کنند. همین دست ها تلاش کردند که روابط ایران و ترکیه را دارای تنش نشان دهند. شایعه در شرایط پرتنش ایجاد و پراکنده می شود. علت اصلی این شایعه سازی زمینه ای بود که به دنبال تحولات اخیر شمال سوریه در افکار عمومی ایران و ترکیه ایجاد شده بود. چنین وضعیتی باعث شد که شایعه سازان هم وارد ماجرا شوند. البته مواردی از وارونه جلوه دادن اخبار و برجسته کردن اظهار نظرهای منفی هم دیده شد که در ادامه همان خط بود. متاسفانه در چنین شرایطی عجله برای پاسخگویی متقابل کار را پیچیده تر می کند.
* سعود الفیصل وزیر امور خارجه عربستان در تاریخ 22 مهر طی کنفرانس خبری با همتای آلمانی خود در جده گفت در بسیاری از بحران های منطقه ایران خود بخشی از مشکل است، نه راه حل. وی همچنین ایران را به اشغالگری و تعمیق بحران در سوریه متهم کرد و از تهران خواست تا برای حل بحران سوریه نیروهای خود را از سوریه خارج کند. وی اینگونه ادامه داد که اگر ایران بخواهد بخشی از راه حل بحران های منطقه ای باشد ما از آن استقبال می کنیم. اما اگر بخواهد همچنان بخشی از مشکل باقی بماند، این کشور نمی تواند نقشی در تحولات منطقه ای بازی کند. دو روز بعد یعنی در تاریخ 24 مهر اردوغان در سخنرانی خود گفت یک رهبر دینی در برابر سوال ما مبنی بر اینکه "در سوریه 250 هزار نفر کشته شده است، چرا در برابر آن نایستادید؟" می گوید که "تنها کسی که در برابر ظلم اسرائیلی ها ایستاده، بشار اسد است". این را می گویم، افرادی که در آنجا کشته شده اند خودشان در برابر حملات خود اسرائیلی ها ایستادگی نکردند؟ آیا بشار اسد یک بار در برابر اسرائیل مقاومت کرده است؟ 250 هزار نفر را کشته است ولی شما هنوز از او حمایت می کنید. هنوز برای اینها سلاح و پول ارسال می کنید. به فاصله کوتاهی از سخنان سعودی ها، رئیس جمهور ترکیه نیز در مراسم شروع سال تحصیلی در دانشگاه مرمره در استانبول با ادبیاتی توهین آمیزتر سخنانی مشابه سعودالفیصل بر زبان رانده است. چرا چنین سخنانی توسط اردوغان صورت می گیرد؟
با توجه به علاقه ای که آقای اردوغان به ایران و مقامات عالیه کشورمان همواره نشان می دهند، واقعا پاسخ این سوال دشوار است. محیط روابط بین الملل محیط پیچیده ای است. اظهار نظر افراد به ویژه اگر دارای جایگاه رسمی باشند بر روابط تاثیر می گذارد و به همین دلیل هرگونه اظهارنظری در این سطوح بایستی با مراقبت و حساسیت مطرح شود. مشکل این است که برای هر اقدام و اظهارنظری تحلیل های متعددی ارائه می شود و هر کسی از ظن خود اقدام به پاسخ متقابل می کند. با گسترش نقش رسانه ها و موتورهای جستجوگر این مطالب ماندگار می شوند. برای همین اصل احترام متقابل در روابط دولت ها جایگاه مهمی دارد. خاطرم هست که سال گذشته مقام معظم رهبری در ملاقات یکی از مسئولین ترکیه هنگامی که وی از یک رسانه ایرانی برای طرح نسبتی نامربوط به یک مقام کشورش گلایه می کرد، فرمودند من به مقامات هر دو دولت توصیه می کنم که از طرح موضوعاتی که موجب دلخوری طرف دیگر و سوء استفاده دشمنان می شود پرهیز نمایند. اعتقاد دارم این محور حکیمانه بایستی خط مشی مورد عنایت هر دو طرف باشد.
* فکر نمی کنید آقای اردوغان با عجله و دستپاچگی تمام پل های پشت سر خود را خراب می کند؟
البته ما نیز در قضاوت نبایستی دچار عجله شویم. روابط بین الملل دوران گذار را سپری می کند. از ویژگی های این دوران سرعت و پیچیدگی تحولات است. طولانی شدن دوران گذار هزینه های زیادی را به کشورها تحمیل کرده است. اغلب بازیگران منطقه ای خود را برای نقش های کوتاه مدت و گذرا آماده کرده بودند. با این وجود هر حکومتی بر اساس ذهنیت خود نسبت به اهداف و منافع ملی اش اقدام می کند. معلوم است که هیچ حکومتی قصد خراب کردن پل های پشت سر خود را ندارد. به هر حال حزب عدالت و توسعه با توفیقات بیش از یک دهه اخیر خود در عرصه حیات سیاسی ترکیه نشان داده است که حزب بی برنامه ای نیست. با این حال در بین سیاستمداران ترکیه هم نسبت به عملکرد و دستاورد سیاست خارجی این کشور ارزیابی های متفاوتی وجود دارد. تاثیر مستقیم تحولات حوزه سیاست خارجی ترکیه مانند تحولات خاورمیانه، بالکان و مدیترانه با مسائل داخلی ترکیه به علاوه رقابت های حزبی داخل ترکیه و تلاش بازیگران خارجی برای مداخله شرایطی را ایجاد می کند که دولت ترکیه مرتبا در معرض اتخاذ سیاست و اعلام موضع قرار بگیرد.
* "یالچین آکدوغان" معاون نخست وزیر ترکیه در تاریخ 26 مهر در نشستی حزبی گفت: به جز ترکیه هیچ کشور دیگری به مردم کوبانی کمک نکرده است. وی با اشاره غیر مستقیم به انتقادات غرب علیه ترکیه گفت: آنهایی که جار و جنجال در این زمینه به راه انداخته اند، به جای تشکر از ترکیه نمک نشناسی می کنند. معاون رئیس جمهور ترکیه نیز در اظهاراتی تند غربی ها را نمک نشناس خطاب کردند و اعلام کردند که در مساله کوبانی غربی ها هیچ کمکی به ترکیه نکردند. آیا شاهد تنش و فاصله گرفتن ترکیه با غرب و آمریکا هستیم؟
عرض کردم در محیط بسیار پیچیده مناسبات بین المللی به ویژه در تحولات اخیر شاهد اختلاف و تعارض میان اولویت های کشورها، حتی کشورهای متحد و همسو هستیم. نیازها، نگرانی ها و اولویت های مقامات ترک الزاما با برنامه های مدنظر قدرت های فرامنطقه ای هم پوشانی کامل ندارد. دولت ترکیه از غرب توقع داشت در تحولات اخیر شرایط این کشور را بر اساس منطق و اولویت بندی آنکارا درک کند و ابتکارات آنها در مورد سوریه را بپذیرد. اما غربی ها دنبال این بودند که ترکیه سهم بیشتری در هزینه های امنیتی و سیاسی این تحولات متقبل شود و به جای منافع صرف خود، به فکر تأمین منافع ائتلاف باشد. با این وجود غرب و ترکیه ممکن است در سیاست ها دچار اختلافات نظر و شکاف شوند اما غرب هیچگاه ترکیه را به عنوان کشور و بازیگر قابل محاسبه در منطقه نادیده نمی گیرد. بخش مهمی از مشکلات ترکیه هم از این منظر است. غرب از زمان سقوط استانبول در زمان سلطان محمد فاتح تا کنون برای عثمانی و ترکیه و جهان اسلام برنامه دارد.
* اوضاع منطقه را چگونه ارزیابی می کنید؟ تاثیر تقابل ترکیه با کردها را در بر دولت اردوغان و منطقه چگونه ارزیابی می کنید؟
سرنوشت منطقه و اوضاع آن تا حد زیادی به وضعیت ترکیه و ایران و کیفیت مناسبات دو کشور بستگی دارد. برای همین روابط این دو کشور با یکدیگر از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار است. تحولات منطقه متأسفانه مولد تهدیدهای حیاتی است. احزاب و تحلیلگران مهم ترکیه صراحتا نسبت به کشیده شدن دامنه این تهدیدات به خطوط قرمز ترکیه هشدار می دهند. در حالی که ترکیه با مشکلاتی به جا مانده از گذشته مثلا از زمان فروپاشی عثمانی دست و پنجه نرم می کند؛ مشکلات جدیدی مثل آوارگان سوریه دامن این کشور را گرفته که ابعاد سیاسی - اجتماعی و ابعاد اقتصادی دارد.
جواب سوال شما در مورد تقابل کردها و ترکیه روشن است. ترکیه هم با کردها همسایه است و هم بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور را کردها تشکیل می دهند. معلوم است که هر کشوری چنانچه با بخشی از مردم خود دچار تقابل شود آثار مخربی بر آن کشور و محیط پیرامون آن خواهد داشت. دولت ترکیه برنامه ای را برای تقویت پیوندهای شهروندی تعریف کرده که برای این کشور حائز اهمیت است و آقای داوود اوغلو آن را یکی از اولویت های دولت خود عنوان کرده است و هدف آن خارج شدن ترکیه از فضای تقابل با کردهاست. اخیرا در جریان تحولاتی که در مرزهای جنوبی ترکیه اتفاق افتاد این برنامه محک جدی خورد. اما دیده شد که دولت و برخی از جریان های موثر بلافاصله برای تنظیم این روند و بازگرداندن آن به ریل اصلی دست به کار شدند. این روند که به «روند راه حل» معروف شده است، بی شک دارای آثار منطقه ای نیز هست.