عامل اصلى رشد قيمت برنج در جهان چيست؟

در روزهای اخیر مشکل افزایش قیمت برنج نه تنها دامان ایرانیان بلکه دامان همه مردم جهان را گرفته است. در روزهای اخیر قیمت انواع برنج در ایران رشد چشمگیری پیدا کرده است که دلایل مختلفی برای آن ذکر می شود.

یکی از این دلایل ارتقای قیمت جهانی است و دلیل دیگر آن وجود واسطه ها و دلالهایی که برای بهره بردن از این شرایط به افزایش قیمتها دامن می زنند.  

هم اکنون قیمت برنج در ایران سیر فزاینده دارد در حالیکه به گفته بسیاری از دست اندرکاران امور کشاورزی هنوز تاثیر خشکسالی روی صنعت برنج نمایان نشده است. به عبارت بهتر در شرایطی که نرخ رشد قیمت برنج در جهان بین 40 تا 75 درصد اعلام شده است قیمت برنج ایرانی بیشتر از 200 درصد رشد کرد و حتی برنج خارجی نیز در ایران رشدی بیشتر از رشد قیمت جهانی داشته است.

در زیر جدولی را می بینید که قیمت برنج در بازارهای ایران در چند ماه اخیر را نشان می دهد:

نوع برنج	قیمت در اسفند86   (تومان)	قیمت در فروردین 87 (تومان)	قیمت در اردیبهست 87 (تومان)
برنج درجه یک ایرانی	1500-2000	3000-4000	6000-7000
برنج تایلندی	800	950-1000	2000-3500
برنج باسماتی	1900-2300	2500-3200	3500-4000

 

 

افزایش 75 درصدی قیمت برنج در جهان سبب شد تا بسیاری از کشورهای فقیر دنیا شرایط سخت تری را تجربه کنند. رشد قیمت برنج در عرض یک ماه گذشته به حدی بود که سازمانهای بین المللی از قبیل سازمان ملل توانایی پرداخت هزینه لازم برای خرید آن را نداشتند و اعلام کردند با ادامه این روند اطعام فقرای آفریقایی از طریق این سازمان متوقف خواهد شد. تحلیل گران این سازمان بر این باورند قطع فرایند اطعام نیازمندان آفریقایی سبب می شود تا زندگی هزاران نفر در این کره خاکی در معرض خطر قرار گیرد.  

پیش بینی می شود در صورت ادامه این روند اعتراضهای گسترده ای در کشورهای آسیایی و کشورهای فقیر آفریقایی ایجاد شود.

 

جان اسمیت یکی از کارشناسان اقتصادی این مرکز می گوید:" برنج غذای اصلی مردم آفریقا و آسیا است به همین دلیل رشد قیمت این محصول کشاورزی تاثیر بسزایی روی زندگی مردم این سرزمین به جا می گذارد."  

به هر حال سازمان ملل متحد 750 میلیون دلار برای حل کردن این بحران جمع آوری کردتا برای حل مشکل غذای جهان مورد استفاده قرار دهد. به گزارش سایت بانک جهانی این مرکز برای حل بحران موجود و ممانعت از مرگ میلیونها آفریقایی عرضه محصولات کشاورزی به آفریقا را افزایش خواهد داد. قرار بر این است مبلغ تخصیص داده شده به آفریقا برای تامین نیاز غذایی این سرزمین ها از 450 میلیون دلار در سال جاری به 800 میلیون دلار در سال آینده برسد.  

در این میان بانک جهانی 10 میلیون دلار برای تامین غذای گروههای آسیب پذیر به خصوص کودکان هائیتی اختصاص می دهد و با سیاستگذاریهای خاصی تولید کنندگان برنج را به عرضه این محصول به کشورهای مختلف جهان وا می دارد.  

رشد قیمت برنج هم اکنون به معضلی بزرگ در جهان تبدیل شده است پژوهشگران مرکز مطالعات اقتصادی سازمان ملل متحد در گزارش اخیر خود در مورد قیمت برنج در کشورهای مخلف جهان نوشتند:" از آغاز سال 2008 میلادی تا به حال قیمت برنج تایلندی در جهان 75 درصد افزایش یافت. این در حالیست که قیمت برخی از انواع برنجها در جهان بیشتر از 100 درصد رشد کرده است و حتی برخی از سودجویان اقتصادی در این شرایط اقدام به بیشتر کردن قیمتها کردند."

رویترز مشکل اصلی دنیای کنونی را کم شدن ذخایر برنج در جهان می داند. طبق مطالعات انجام شده هم اکنون ذخایر برنج در جهان به کمترین سطح طی 25 سال اخیر رسیده است. اما هنوز کاهش عرضه مستقیم به زندگی مردم فشار نیاورده است و تنشهای قیمتی کنونی در اثر پیش بینی بازار از احتمال کم بودن برنج در سالهای آینده است.

سی ان ان در گزارشی نوشت:" هم اکنون مشکل بازار برنج سودجویان و واسطه هایی است که وارد بازار شده اند و نمی خواهند از فرصت ایجاد شده بگذراند. آنها قیمت برنج را بیشتر اعلام می کنند و تقصیر آن را به گردن عوامل بازاری و دیگر مسایل می اندازند." 

چین بزرگترین تولید کننده برنج در جهان است. این کشور با داشتن جمعیتی بالغ بر 1 میلیارد نفر سهم زیادی از برنج جهان را تولید می کند ولی قسمت اعظم این برج در بازار داخلی این کشور مصرف می شود. آمارها نشان می دهد در سالهای قبل این کشور 9/33 درصد از مجموع برنج جهان را تولید می کند و همین مساله چین را در راس هرم تولید کنندگان قرار داده است.

 

دومین تولید کننده برنج در جهان کشور تایلند است. این کشور هر ساله سهم زیادی از برنج جهان را تولید می کند ولی بزرگترین صادر کننده نیز محسوب می شود. این کشور در سال گذشته میلادی 3/28 درصد از برنج جهان را صادر کرد و به همین دلیل به بزرگترین صادر کننده برنج در جهان تبدیل شد.  

با توجه به اینکه تایلند بزرگترین صادر کننده برنج در جهان است تغییرات قیمت برنج در این کشور تاثیر بسزایی در قیمت جهانی برنج دارد. طبق آمارهای موجود قیمت هر تن برنج تایلندی در ماه آوریل برابر با 356 دلار آمریکا بوده است در حالیکه در دهه اول ماه می همین سال قیمت هر تن برنج تولید شده در تایلند به مرز 855 دلار رسید. گفته می شود نرخ رشد قیمت برنج تولید شده در این کشور برابر با 70 درصد بوده است و دلیل آن هم رشد تقاضا در شرایط ثبات عرضه اعلام شده است.

البته در اولین مراحل رشد قیمت دلیل این افزایش خشکسالی و کم آبی اعلام شد که موجب گردید تولید برنج در جهان کمتر شود. به هر حال افزایش قیمت در مراحل اولیه بسیاری از مصرف کنندگان جزء را به بازارها روانه کرد تا برنج بیشتری خریداری و انبار کنند واین عاملی برای افزایش های بعدی قیمت برنج بود.

آمارها نشان می دهد در ماه مارس سال 2008 میلادی 1 میلیون و 209 هزار و 93 تن برنج تایلندی به کشورهای مختلف جهان صادر شده است که ارزش صادراتی آن با 108 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیشتر از 76/14 میلیارد دلار رسید.  

این در حالیست که شمار زیادی از مردم فقیر تایلند در گرسنگی به سر می برند و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند. یکی از دست اندرکاران تولید برنج در این کشور می گوید:" در سال جاری میلادی ما با کم آبی روبرو شدیم و همین مساله برخی از برنج کاران را به کاهش تولید واداشت ولی با توجه به رشد بی سابقه قیمت برنج در جهان حتی تولید برنج به روشهای پر هزینه تر یا خرید آب با قیمتهای بیشتر نیز از نظر اقتصادی به صرفه است."

هند نیز یکی دیگر از تولید کنندگان بزرگ برنج در جهان است و در صادرات این محصول نقش بسزایی دارد. ولی اخیرا اخباری در مورد محدود شدن صادرات برنج از هند و ایجاد موانعی برای فعالان این بازار اعلام شده است. گفته می شود این محدودیت در شماری دیگر از کشورها نیز اعمال شده است که ادامه این روند ممکن است افزایش قیمتها را تشدید کند.  

البته این کشور صادرات برنجهای باسماتی را آزاد اعلام کرده است زیرا قیمت هر تن برنج باسماتی تولید هند در جهان در اواسط ماه می سال جاری به 1200 دلار رسید که رقمی بی سابقه بود. محدود شدن صادرات دیگر انواع برنجها در این کشور برای کنترل رشد قیمت مواد غذایی برای مردم فقیر هند از سیاستهای اتخاذ شده توسط دولت هند بود.

کامبوج با اعمال محدودیتهای صادراتی حجم صادرات برنج خود را از 300 هزار تن به 150 هزار تن کاهش داد. چین نیز صادرات برنج خود را از 3/1 میلیون تن در سال به یک میلیون تن تنزل داد و برای اجرای این طرح مالیاتهای کلان صادراتی وضع کرد که به موجب آن صادرات در حجم های مشخصی برای صادر کنندگان سودآور بود. با انجام این کار حجم صادرات چین 300 هزار تن کمتر شد.

البته بسیاری از عرضه کنندگان برنج نیز در شرایط موجود اقدام به افزایش صادرات خود کرده اند. برای مثال برمه صادرات خود را دوبرابر کرد و به 400 هزار تن رسانید.  

مهمترین عامل در تغییر قیمت هر کالایی تغییرات بازار است. به عبارت بهتر تغییر عرضه و تقاضا یا تولید و مصرف تاثیر بسزایی در قیمت هر محصول در جهان ایفا می کند. بنابراین مطالعه میزان تولید برنج در جهان در سالهای گذشته و پیش بینی میزان تولید در آینده می تواند دید روشنی نبسبت به قیمت این محصول در سالهای آینده ارائه دهد.

طبق این آمارها بازار کنونی جهان مشکلی از نظر عرضه ندارد زیرا عرضه بیشتر از تقاضای برنج در جهان است. بلکه نظر می رسد مشکل بازار پیش بینی احتمال بحران در سالهای آتی در اثر خشکسالی است که البته این بحران تا انتهای سال تولیدی 2008/2009 میلادی نیز روی بازار تاثیر نخواهد گذاشت.

طبق پیش بینی های اخیر در سال تولیدی آینده تولید برنج در جهان به بیشتر از 432045 هزار تن می رسد در حالیکه مصرف در این سال 427974 هزار تن خواهد بود. در این شرایط تولید بیشتر از تقاضا است و فشاری از این جهت برای افزایش قیمت وارد نمی شود. بنابراین برای دلیل افزایش قیمت در سال جاری باید به دنیال عوامل غیر بازاری و به احتمال زیادی مداخله سودجویان از شرایط حاکم بر اقتصاد دنیا بود.

  تولید برنج آسیاب شده در جهان در سالهای گذشته ( واحد هزار تن)

نام کشور	2004/2005	2005/2006	2006/2007	2007/2008	2008/2009
بنگلادش	25600	28758	29000	28600	29400
برزیل	8996	7874	7700	8129	8500
برمه	9570	10440	10600	10730	10000
کامبوج	2630	3771	3946	4075	4225
چین	125363	126414	127800	129500	130900
مصر	4128	4135	4383	4385	4387
هند	83130	91970	93350	95680	96000
اندونزی	34830	34959	35300	35500	36250
ژاپن	7944	8257	7786	7930	7900
کره جنوبی	5000	4768	4680	4408	4500
نیجریه	2300	2700	2900	3000	3100
پاکستان	5025	5547	5200	5500	5600
فیلیپین	9425	9821	10085	10600	10800
تایلند	17360	18200	18250	18500	18800
ویتنام	22716	22772	22922	23543	23560
دیگر کشورها	29389	30834	30455	30675	31823
مجموع کشورهای بالا	393406	411040	414357	420755	425748
امریکا	7462	7113	6239	6314	6300
جهان	400868	418153	420596	427069	432045

 

 مصرف برنج   در جهان در سالهای گذشته . واحد هزار تن

نام کشور	2004/2005	2005/2006	2006/2007	2007/2008	2008/2009
بنگلادش	26900	29000	29764	30200	30300
برزیل	9074	8452	7965	8429	8710
برمه	10300	10400	10670	10331	10000
کامبوج	2780	3571	3646	3775	3825
چین	130300	128000	127800	127000	128000
مصر	3250	3343	3268	3385	3350
هند	80861	85088	86940	91610	93000
اندونزی	35850	35739	35900	36350	36851
ایران	3000	3025	3050	3075	3100
ژاپن	8300	8250	8250	8150	8130
کره جنوبی	4951	4766	4886	4635	4540
نیجریه	4250	4350	4450	4700	4800
فیلیپین	10400	10722	11551	12400	12650
تایلند	9480	9544	9870	9967	9700
ویتنام	17595	18392	18775	19717	19380
دیگر کشورها	44888	44982	46337	45292	46452
مجموع کشورهای بالا	404926	411785	416396	420406	423950
امریکا	3935	3838	4054	3990	4024
جهان	408861	415623	420450	424396	427974