اقلیم کردستان رقیب نفتی جدید ایران
منطقه «اقلیم کردستان»، منطقه ای فدرالی در شمال عراق است که به وسیله دولت منطقه ای کردستان (حکومت اقلیم کردستان) اداره می شود. حکومت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق در مسایل مربوط به حاکمیت همواره با اختلافاتی روبه رو بوده اند که به درگیری های بین طرفین دامن زده است؛ اختلافاتی که با به مشام رسیدن بوی نفت به شدت به آن دامن زد.
منابع غنی نفتی کردستان با برآوردی حدود 45بیلیون بشکه، در کنفرانس انرژی 2012، توجه شرکت های بزرگ نفتی را به خود جلب کرده است. بر اساس گزارشی از مرکز بین المللی تحقیقات صلح IPSC، ذخیره نفت خام اقلیم کردستان با ذخیره نفت خام در لیبی و گاز طبیعی اقلیم نیز با ذخیره گاز کشور قزاقستان برابری می کند.
منابع نفتی این خطه به قدری غنی است که کارشناسان، نفت اقلیم کردستان را به اقیانوسی تشبیه کرده اند، به طوری که هم اکنون میدان نفتی شیخان به عنوان یکی از بزرگ ترین میدان های نفتی کشف شده جهان در خشکی ظرف 20سال گذشته توصیف می شود. میزان ذخایر نفت خام موجود در میدان نفتی شیخان 14میلیاردبشکه ارزیابی شده است.
عظمتی که منابع رسمی عراق نیز بر آن صحه گذاشته اند، تا آنجا که وزارت نفت عراق تصریح کرده ذخیره نفت در عراق در حال حاضر به 150میلیاردبشکه رسیده که این میزان 11درصد ذخیره نفت در کل جهان است و ذخیره نفت اقلیم کردستان عراق نیز پنج درصد ذخیره کل جهان را شامل می شود.
مجموع این موارد موجب شده صنعت نفت در اقلیم به سرعت در حال رشد باشد، به طوری که در سال 2008 تنها سه ردیف چاه نفتی وجود داشت اما سال گذشته این تعداد به 24ردیف رسیده و انتظار می رود تا سال آینده به 40ردیف چاه نفتی برسد.
در حال حاضر در 17منطقه اقلیم کردستان استخراج نفت صورت می گیرد. شرکت هایی مانند اکسون موبیل، شورون آمریکا، توتال فرانسه و گازپروم روس مسوول کشف و استخراج نفت در اقلیم کردستان هستند. دو شرکت بزرگ ترکیه نیز در اقلیم کردستان عراق در این حوزه فعال هستند. کشور آمریکا با 19درصد، هندوستان 13درصد و چین 19درصد در شمار مشتری های خرید نفت عراق هستند.
اگر این سطح کلان از سرمایه گذاری های خارجی موجب شود کردستان تا سال 2019، به هدف تولید دومیلیون بشکه در روز دست یابد و با فرض اینکه قیمت هر بشکه نفت در سال 2019 چیزی حدود صددلار باشد، آنگاه درآمدهای اقلیم کردستان به رقم 76بیلیون دلار خواهد رسید که شش برابر بیشتر از بودجه ای است که در حال حاضر از بغداد دریافت می کند. اما اقلیم کردستان در مسیر تحقق این هدف با مانع بزرگی روبه رو است و آن چیزی نیست جز land lockبودن یا همان محصوربودن این ناحیه در خشکی ، در حقیقت با وجود اینکه دولت عراق دسترسی مستقیم به خلیج فارس دارد، اما این خاصیت برای اقلیم کردستان چندان مفید و کارآمد نخواهد بود زیرا اختلافات نفتی بین دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان عراق سال هاست ادامه دارد. مشکلات دو طرف، از جمله بر سر کنترل میادین نفتی، مرزهای اقلیم کردستان و سهم هر طرف از درآمدهای نفتی است.
دولت اقلیم کردستان عراق ادعا می کند بر اساس قانون اساسی فدرال عراق، حق استحصال و صدور نفت این منطقه، به این دولت تعلق دارد.
به طور کلی، وزارت نفت عراق اصرار دارد تمام قراردادهای هیدروکربنی در گستره سرزمینی عراق باید به وسیله دولت ملی این کشور امضا شود و تمام نفت تولیدشده در منطقه حکومت اقلیم کردستان از طریق سازمان دولتی بازاریابی نفت عراق (SOMO - State Organization for Marketing of Oil)، به عنوان بازوی صادراتی نفت این کشور حمل ونقل شود.
این در حالی است که حکومت اقلیم کردستان، در سال ٢٠٠٧، قانون هیدروکربن های خود را در غیاب یک قانون ملی حاکم بر سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز عراق، به تصویب رسانده است، در نهایت مجموع این موارد موجب شده اقلیم کردستان به دنبال راه دیگری برای جاری کردن ذخایر انرژی خود به شریان های جهانی باشد و آن راه به غیر از مسیر همسایگان امکان پذیر نیست. در بین همسایگان کردستان عراق، سوریه به علت جنگ داخلی و رابطه تیره و تار با این اقلیم گزینه مطلوبی نیست. ایران نیز به جهت محصورماندن در حجم عظیم تحریم های بین المللی به هیچ وجه گزینه عملیاتی نیست و فقط گزینه همسایه شمالی یعنی ترکیه باقی می ماند؛ گزینه ای که شاید خیلی از تحلیلگران مدعی بودند با توجه به بحران و کینه های تاریخی بین کردها و ترک ها عملی نباشد اما قرن بیست و یکم در این مورد نیز ثابت کرد در نبرد بین تجارت و حیثیت، این تجارت است که ظفرمند از میدان نبرد به بیرون می آید، به طوری که هم اکنون صادرات نفت و گاز اقلیم از طریق ترکیه بخش عمده ای از فاز اجرایی و عملیاتی خود را پشت سر گذاشته و این زمینه فراهم شده است با صادرات گاز کردستان در سطح کلان به ترکیه و سپس از طریق ترکیه به اروپا، کردستان وارد نقشه انرژی جهان شود.
البته مسیر اقلیم در فاز وسوسه سازی دیگر منابع انرژی، یعنی نفت به این سختی نیست، زیرا اقلیم کردستان در حال حاضر ظرفیت تولید 250هزاربشکه نفت در روز را دارد و طبق اظهارات مقامات اقلیم این رقم تا پایان سال جاری به 300هزاربشکه و تا سال 2015 به یک میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
تا جایی که مسعود بارزانی؛ رییس حکومت اقلیم کردستان اعلام کرده صادرات نفت خام از اقلیم کردستان می تواند تا سال ٢٠١٩ دومیلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند؛ مجموع اظهارات و برآوردهایی که حکایت از طرح های بلندپروازانه حکومت اقلیم کردستان برای صادرات نفت خام منطقه خود دارد؛ بلندپروازی ای که خوش خیالی محض نیست و دولت اقلیم کردستان سرسختانه به دنبال عملیاتی کردن آن است، به طوری که خط اول انتقال نفت اقلیم کردستان تقریبا به اتمام رسیده و به خط لوله موجود کرکوک- جیحان متصل می شود. این خط لوله که ظرفیت انتقال 6/1میلیون بشکه نفت را دارد، در حال حاضر فقط بخشی از ظرفیت آن برای انتقال نفت عراق به بندر جیحان استفاده می شود و می تواند تا روزانه ٧٠٠هزاربشکه نفت خام اقلیم کردستان را نیز وارد بازارهای جهان کند. از سوی دیگر اخبار منابع رسمی حاکی از آن است که دولت اقلیم در تلاش است قرارداد چندمیلیارددلاری احداث خط لوله انتقال نفت و گاز را با ترکیه منعقد کرده که بر اساس آن، بخشی از نفت و گاز خود را به ترکیه و سپس از طریق ترکیه به بازارهای جهان صادر کند. در این صورت اقلیم می تواند روزانه دومیلیون بشکه نفت خام و ١٠میلیون مترمکعب گاز به ترکیه و بازارهای دیگر جهان انتقال دهد.
این خط لوله در دست مذاکره که خط لوله دوم نفت اقلیم کردستان به ترکیه محسوب می شود برای انتقال نفت سنگین جنوب این منطقه مورد نظر قرار گرفته است؛ چراکه مخلوط کردن آن با نفت سبک میدان های تق تق و تاوکه کیفیت هر دو را تنزل می دهد.
از سوی دیگر؛ این دادوستدهای نفتی، آنکارا را ترغیب کرده بخش بیشتری از نیاز خود به گاز را از طریق اقلیم کردستان فراهم کند، به طوری که شرکت بوتاس ترکیه که نقش اصلی را در احداث خط لوله دوم دارد، در اظهارنظر های خود به نقل از دولت ترکیه اعلام کرده دولت ترکیه در نظر دارد روزانه ١٠میلیون مترمکعب گاز اقلیم کردستان را به قیمتی بسیار نازل تر از گاز آذربایجان و ایران از این منطقه وارد کند.
از این روست که ایران و نهادهای حوزه انرژی آن نباید بی توجه و غافل از تحولات حوزه انرژی اقلیم کردستان باشند، زیرا توسعه گسترده اقلیم در این حوزه ممکن است بازار انرژی ایران را در ترکیه به تنگا آورد، هرچند ترکیه تا زمانی که با این شتاب در مسیر توسعه صنعتی قدم برمی دارد نیازش به انرژی و واردات آن افزوده خواهد شد، اما وجود رقیبی همچون اقلیم برای ایران اگر هم بازار ایران را به تنگنا درنیاورد، قدرت چانه زنی ایران را در مسیر تعیین قیمت و ارزش انرژی صادراتی تخفیف خواهد داد.
از سوی دیگر تحولات عرصه اروپای شرقی و بحران اوکراین فرصت مطلوبی را برای دارندگان انرژی در خاورمیانه فراهم آورده تا دغدغه کشورهای غربی برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه را کاهش دهند و ارزهای نفتی و گازی اروپایی ها را وارد خزانه خود کنند؛ فرصتی که به طور ذاتی نیل به آن برای ایران همچنان در گیر تحریم های عظیم نفتی و گازی، چندان آسان و سهل نیست چه برسد به ظهور اقلیم کردستان به عنوان رقیبی جدید که به دنبال صادرات انرژی از همان مسیر مطلوب ایران یعنی ترکیه به غرب است که یک مزیت عمده هم نسبت به ایران دارد؛ مزیتی که نزدیکی و همجواری بیشتر منابع و ذخایر انرژی اقلیم با ترکیه نسبت به ایران است که ذخایر و منابع انرژی آن در جنوب کشور قرار دارد.
منابع غنی نفتی کردستان با برآوردی حدود 45بیلیون بشکه، در کنفرانس انرژی 2012، توجه شرکت های بزرگ نفتی را به خود جلب کرده است. بر اساس گزارشی از مرکز بین المللی تحقیقات صلح IPSC، ذخیره نفت خام اقلیم کردستان با ذخیره نفت خام در لیبی و گاز طبیعی اقلیم نیز با ذخیره گاز کشور قزاقستان برابری می کند.
منابع نفتی این خطه به قدری غنی است که کارشناسان، نفت اقلیم کردستان را به اقیانوسی تشبیه کرده اند، به طوری که هم اکنون میدان نفتی شیخان به عنوان یکی از بزرگ ترین میدان های نفتی کشف شده جهان در خشکی ظرف 20سال گذشته توصیف می شود. میزان ذخایر نفت خام موجود در میدان نفتی شیخان 14میلیاردبشکه ارزیابی شده است.
عظمتی که منابع رسمی عراق نیز بر آن صحه گذاشته اند، تا آنجا که وزارت نفت عراق تصریح کرده ذخیره نفت در عراق در حال حاضر به 150میلیاردبشکه رسیده که این میزان 11درصد ذخیره نفت در کل جهان است و ذخیره نفت اقلیم کردستان عراق نیز پنج درصد ذخیره کل جهان را شامل می شود.
مجموع این موارد موجب شده صنعت نفت در اقلیم به سرعت در حال رشد باشد، به طوری که در سال 2008 تنها سه ردیف چاه نفتی وجود داشت اما سال گذشته این تعداد به 24ردیف رسیده و انتظار می رود تا سال آینده به 40ردیف چاه نفتی برسد.
در حال حاضر در 17منطقه اقلیم کردستان استخراج نفت صورت می گیرد. شرکت هایی مانند اکسون موبیل، شورون آمریکا، توتال فرانسه و گازپروم روس مسوول کشف و استخراج نفت در اقلیم کردستان هستند. دو شرکت بزرگ ترکیه نیز در اقلیم کردستان عراق در این حوزه فعال هستند. کشور آمریکا با 19درصد، هندوستان 13درصد و چین 19درصد در شمار مشتری های خرید نفت عراق هستند.
اگر این سطح کلان از سرمایه گذاری های خارجی موجب شود کردستان تا سال 2019، به هدف تولید دومیلیون بشکه در روز دست یابد و با فرض اینکه قیمت هر بشکه نفت در سال 2019 چیزی حدود صددلار باشد، آنگاه درآمدهای اقلیم کردستان به رقم 76بیلیون دلار خواهد رسید که شش برابر بیشتر از بودجه ای است که در حال حاضر از بغداد دریافت می کند. اما اقلیم کردستان در مسیر تحقق این هدف با مانع بزرگی روبه رو است و آن چیزی نیست جز land lockبودن یا همان محصوربودن این ناحیه در خشکی ، در حقیقت با وجود اینکه دولت عراق دسترسی مستقیم به خلیج فارس دارد، اما این خاصیت برای اقلیم کردستان چندان مفید و کارآمد نخواهد بود زیرا اختلافات نفتی بین دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان عراق سال هاست ادامه دارد. مشکلات دو طرف، از جمله بر سر کنترل میادین نفتی، مرزهای اقلیم کردستان و سهم هر طرف از درآمدهای نفتی است.
دولت اقلیم کردستان عراق ادعا می کند بر اساس قانون اساسی فدرال عراق، حق استحصال و صدور نفت این منطقه، به این دولت تعلق دارد.
به طور کلی، وزارت نفت عراق اصرار دارد تمام قراردادهای هیدروکربنی در گستره سرزمینی عراق باید به وسیله دولت ملی این کشور امضا شود و تمام نفت تولیدشده در منطقه حکومت اقلیم کردستان از طریق سازمان دولتی بازاریابی نفت عراق (SOMO - State Organization for Marketing of Oil)، به عنوان بازوی صادراتی نفت این کشور حمل ونقل شود.
این در حالی است که حکومت اقلیم کردستان، در سال ٢٠٠٧، قانون هیدروکربن های خود را در غیاب یک قانون ملی حاکم بر سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز عراق، به تصویب رسانده است، در نهایت مجموع این موارد موجب شده اقلیم کردستان به دنبال راه دیگری برای جاری کردن ذخایر انرژی خود به شریان های جهانی باشد و آن راه به غیر از مسیر همسایگان امکان پذیر نیست. در بین همسایگان کردستان عراق، سوریه به علت جنگ داخلی و رابطه تیره و تار با این اقلیم گزینه مطلوبی نیست. ایران نیز به جهت محصورماندن در حجم عظیم تحریم های بین المللی به هیچ وجه گزینه عملیاتی نیست و فقط گزینه همسایه شمالی یعنی ترکیه باقی می ماند؛ گزینه ای که شاید خیلی از تحلیلگران مدعی بودند با توجه به بحران و کینه های تاریخی بین کردها و ترک ها عملی نباشد اما قرن بیست و یکم در این مورد نیز ثابت کرد در نبرد بین تجارت و حیثیت، این تجارت است که ظفرمند از میدان نبرد به بیرون می آید، به طوری که هم اکنون صادرات نفت و گاز اقلیم از طریق ترکیه بخش عمده ای از فاز اجرایی و عملیاتی خود را پشت سر گذاشته و این زمینه فراهم شده است با صادرات گاز کردستان در سطح کلان به ترکیه و سپس از طریق ترکیه به اروپا، کردستان وارد نقشه انرژی جهان شود.
البته مسیر اقلیم در فاز وسوسه سازی دیگر منابع انرژی، یعنی نفت به این سختی نیست، زیرا اقلیم کردستان در حال حاضر ظرفیت تولید 250هزاربشکه نفت در روز را دارد و طبق اظهارات مقامات اقلیم این رقم تا پایان سال جاری به 300هزاربشکه و تا سال 2015 به یک میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
تا جایی که مسعود بارزانی؛ رییس حکومت اقلیم کردستان اعلام کرده صادرات نفت خام از اقلیم کردستان می تواند تا سال ٢٠١٩ دومیلیون بشکه در روز افزایش پیدا کند؛ مجموع اظهارات و برآوردهایی که حکایت از طرح های بلندپروازانه حکومت اقلیم کردستان برای صادرات نفت خام منطقه خود دارد؛ بلندپروازی ای که خوش خیالی محض نیست و دولت اقلیم کردستان سرسختانه به دنبال عملیاتی کردن آن است، به طوری که خط اول انتقال نفت اقلیم کردستان تقریبا به اتمام رسیده و به خط لوله موجود کرکوک- جیحان متصل می شود. این خط لوله که ظرفیت انتقال 6/1میلیون بشکه نفت را دارد، در حال حاضر فقط بخشی از ظرفیت آن برای انتقال نفت عراق به بندر جیحان استفاده می شود و می تواند تا روزانه ٧٠٠هزاربشکه نفت خام اقلیم کردستان را نیز وارد بازارهای جهان کند. از سوی دیگر اخبار منابع رسمی حاکی از آن است که دولت اقلیم در تلاش است قرارداد چندمیلیارددلاری احداث خط لوله انتقال نفت و گاز را با ترکیه منعقد کرده که بر اساس آن، بخشی از نفت و گاز خود را به ترکیه و سپس از طریق ترکیه به بازارهای جهان صادر کند. در این صورت اقلیم می تواند روزانه دومیلیون بشکه نفت خام و ١٠میلیون مترمکعب گاز به ترکیه و بازارهای دیگر جهان انتقال دهد.
این خط لوله در دست مذاکره که خط لوله دوم نفت اقلیم کردستان به ترکیه محسوب می شود برای انتقال نفت سنگین جنوب این منطقه مورد نظر قرار گرفته است؛ چراکه مخلوط کردن آن با نفت سبک میدان های تق تق و تاوکه کیفیت هر دو را تنزل می دهد.
از سوی دیگر؛ این دادوستدهای نفتی، آنکارا را ترغیب کرده بخش بیشتری از نیاز خود به گاز را از طریق اقلیم کردستان فراهم کند، به طوری که شرکت بوتاس ترکیه که نقش اصلی را در احداث خط لوله دوم دارد، در اظهارنظر های خود به نقل از دولت ترکیه اعلام کرده دولت ترکیه در نظر دارد روزانه ١٠میلیون مترمکعب گاز اقلیم کردستان را به قیمتی بسیار نازل تر از گاز آذربایجان و ایران از این منطقه وارد کند.
از این روست که ایران و نهادهای حوزه انرژی آن نباید بی توجه و غافل از تحولات حوزه انرژی اقلیم کردستان باشند، زیرا توسعه گسترده اقلیم در این حوزه ممکن است بازار انرژی ایران را در ترکیه به تنگا آورد، هرچند ترکیه تا زمانی که با این شتاب در مسیر توسعه صنعتی قدم برمی دارد نیازش به انرژی و واردات آن افزوده خواهد شد، اما وجود رقیبی همچون اقلیم برای ایران اگر هم بازار ایران را به تنگنا درنیاورد، قدرت چانه زنی ایران را در مسیر تعیین قیمت و ارزش انرژی صادراتی تخفیف خواهد داد.
از سوی دیگر تحولات عرصه اروپای شرقی و بحران اوکراین فرصت مطلوبی را برای دارندگان انرژی در خاورمیانه فراهم آورده تا دغدغه کشورهای غربی برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه را کاهش دهند و ارزهای نفتی و گازی اروپایی ها را وارد خزانه خود کنند؛ فرصتی که به طور ذاتی نیل به آن برای ایران همچنان در گیر تحریم های عظیم نفتی و گازی، چندان آسان و سهل نیست چه برسد به ظهور اقلیم کردستان به عنوان رقیبی جدید که به دنبال صادرات انرژی از همان مسیر مطلوب ایران یعنی ترکیه به غرب است که یک مزیت عمده هم نسبت به ایران دارد؛ مزیتی که نزدیکی و همجواری بیشتر منابع و ذخایر انرژی اقلیم با ترکیه نسبت به ایران است که ذخایر و منابع انرژی آن در جنوب کشور قرار دارد.
منبع: روزنامه شرق
نظر شما :