بحران موصل: ریشه ها و ضرورتها

ابتکار : خبر حمله گسترده گروه تروریستی داعش به موصل و تصرف این شهر در زمانی کوتاه بسیار تکان دهنده بود. این گروه خشن کنترل بخشهای عمده ای از این استان را به دست گرفته و برای تسلط بر سایر نواحی با نیروهای دولتی در نزاع است. ماحصل این حمله کشته و زخمی شدن شماری از نیروهای دولتی، فرار برخی از نیروهای خطرناک داعش از زندانهای موصل و از همه مهمتر آوارگی شمار زیادی از شهروندان عراقی ساکن این استان است. دیدن وضعیت آوارگان ناشی از این حمله بسیار تاثر برانگیز و موجب رنجش وجدان هر فرد انسان دوستی است.اساساً تروریسم بر وحشت و ترس ابتناء دارد. این مفهوم نوعی خشونت لجام گسیخته علیه شهروندان و نیروهای دولتی و عملی غیر اخلاقی و غیر انسانی در جهت دستیابی به اهداف سیاسی و امنیتی است. طی سالهای اخیر خاورمیانه به مهمترین کانون چهره نمایی تروریسم بدل شده است. عمدتاً دولتهای شکست خورده و یا در حال شکست با این پدیده دست و پنجه نرم می کنند، چراکه گروه های واپسگرا با طرح قرائتی خاص از اسلام(در کشورهای اسلامی) قلمرو چنین دولتهایی را برای پیگیری اهداف مورد نظر مساعد یافته اند. پس از فروپاشی شوروی، بالاخص با ظهور حملات یازده سپتامبر تروریسم به مهمترین نقطه تمرکز در مباحث امنیتی بدل شده است.

حمله آمریکا به افغانستان (2001) و عراق (2003) عموماً با هدف مقابله با تروریسم توجیه می شد، اما این عملیاتها نتوانست از دامنه این پدیده غیر انسانی بکاهد.به نظر می رسد مقابله با تروریسم به یکی از اولویتهای امنیتی دولتهای خاورمیانه بدل شده است. برخورد با این پدیده به طور منطقی نیازمند راهبردی جامع است، به طوری که با واکاوی همه ابعاد و لحاظ نمودن عوامل ظهور و توسعه این پدیده، راهکارهایی را برای برخورد ریشه ای با آن در نظر گیرد.حمله گروه داعش که امروزه در عراق شاهد آن هستیم بحران جانکاهی را برای مردم این کشور موجب شده است. پیشتر مقامات اقلیم کردستان عراق به مقامات دولت فدرال در خصوص آینده وضعیت امنیتی این کشور در صورت تداوم سیاستهای موجود، ضعف ارتش و ناتوانی آن در مقابله با تهدیدات پیش رو و... هشدارهایی داده بودند و حتی پیشنهاداتی را برای مقابله با ظهور بحرانهای احتمالی ارائه داده بودند. اما بغداد معمولاً به این هشدارها توجهی نکرده و بیش از هر چیز خود را درگیر یک سری از اقدامات حاشیه ای، حتی بعضاً تفرقه افکنانه، اعمال قدرت ونمایش اقتدار و... نموده بود. آنچه در این میان مغفول ماند منافع ملی و مصلحت عمومی مردم عراق نوین بوده است. برخورد با تروریسم تنها با سازوکارهای نظامی، موجب تشدید اوضاع امنیتی به سان آنچه در موصل طی این روزها روی داده، خواهد شد. تردیدی وجود ندارد که گروهک داعش بدون حمایتهای مالی و اطلاعاتی در درون عراق و سطح منطقه قادر نیست دست به چنین اقدامات دامنه دار تروریستی بزند. این گروه خشن با توسل جستن به شعارهای توجه برانگیز وذهن ربا (مثل حمایت از منافع اقلیت سنی عرب و...) شرایطی را در عراق به وجود آورده که در مناطق سنی نشین عرب انگیزه ای برای مقابله با آنها در مردم وجود ندارد. بی هیچ شبهه ای این شعارها صحت ندارد و آنها مخالف هرگونه توسعه، پیشرفت، رشد سیاسی، دموکراسی و... در کشور عراق هستند.

نخست وزیر اقلیم کردستان عراق، آقای "نیچروان بارزانی" درپیامی، گفته اند ما (کردها) تلاش زیادی کردیم که هماهنگی لازمه میان نیروهای اقلیم و دولت فدرال برای دفاع از موصل به وجود آید، اما موضع بغداد به شکلی نبوده که هدف مورد نظر حاصل آید. وی در ادامه از مردم اقلیم کردستان خواست که به همه مردم موصل صرف نظر از گرایشات نژادی و مذهبی یاری رسانند. از این رو شاهد بوده ایم که در چند روز اخیر ده ها هزار پناهنده از استان موصل وارد قلمرو اقلیم شوند. دولت اقلیم به آنها پناه داده و زمینه هایی را برای اسکان آنها فراهم آورده است، اقدامی که مورد تقدیر مقامات سازمان ملل نیز واقع شده است.بحران کنونی در موصل در نتیجه ناتوانی ارتش عراق در محافظت از این بخش از قلمرو کشور به وجود آمده است.

مشکل عراق امروز این است که پس از فروپاشی حکومت صدام هنوز یک اقتدار مشروع مقتدر نتوانسته کنترل لازمه بر کشور را در دست گیرد، اقتداری که نماینده همه مردم عراق باشد و از حقوق همه شهروندان عراق، بدون در نظر گرفتن تفاوت های نژادی و فرقه ای، دفاع نماید.

موضع کردهای عراق این است که بر اساس توافقات سیاسی و آنچه که در قانون اساسی عراق تصریح گردیده برای استقرار یک دموکراسی واقعی در کشور تلاش شود، دموکراسی که هیچ بخشی از مردم عراق را مورد کم توجهی قرار ندهد و این دیدگاه را در هیچ یک از اقلیتها به وجود نیاورد که مورد بی مهری دولت مرکزی قرار گرفته اند.

دموکراسی که در آن تمهیداتی در نظر گرفته شود که به طور عملی و عینی حقوق همه شهروندان عراقی را به منصه ظهور برسد. آگاهان امور عراق به خوبی واقفند که هر جا که نیروهای پیشمرگ حضور داشته اند به بسیار به ندرت گروه های تروریستی امکانی برای نفوذ، انجام عملیات خرابکارانه و ترور یافته اند. این خود نشان از آمادگی مردم و حکومت اقلیم و نیروهای پیشمرگ در مواجهه با تهدیدات امنیتی است. هم ازاین رو بوده که رهبران اقلیم کردستان عراق همواره آمادگی خود را برای کمک به دولت فدرال اعلام داشته اند، موضعی که هنوز هم پابرجا است. هم اکنون که نیروهای تروریست داعش وارد شهر موصل شده اند همکاری مقدماتی میان نیروهای پیشمرگ و ارتش عراق بویژه در استان کرکوک پدید آمده است تا نفوذ این نیروها به مناطق یاد شده متوقف گردد.

بی هیچ تردیدی اگر رهبران دولت فدرال برخورد آنی و توأم با احساس از مسئولیت در قبال مصالح عالی عراق داشته باشند. این امکان وجود دارد که اراده و نیرویی قوی برای مقابله با تروریسم توسط خود عراقیان به وجودآمده و زمینه های عبور مردم این کشور از این خطر برجسته که همه منطقه تهدید می کند را فراهم آورد. کردهای عراق آرزومندند که در روزهای آینده چنین انسجامی میان نیروهای مترقی و دموکراسی خواه عراق پدید آید تا با برخورد قاطع با پدیده داعش و یا هر گونه اقدام شوم تررویستی، زمینه بازپس گیری سرزمین های اشغال شده، استقرار ثبات و آرامش، بازگشت آوارگان رنج دیده به خانه و کاشانه اشان، و در ادامه رشد و ترقی چند بعدی این کشور مهیا شود.

حدوث چنین انسجامی نیازمند اجتناب از سیاستهای تکروانه، جدلهای بی حاصل و التفات ویژه به مصالح و منافع عالی مردم عراق با اطماح نظر به حقوق حقه همه شهروندان و ترکیبهای جمعیتی عراق امکان پذیر است. گرچه برخورد نظامی با تروریسم اجتناب ناپذیر است، اما این روش برای خشکاندن این پدیده کافی نیست، از این رو لازم است تا با اتخاذ سیاستهای متعادل، مترقی، دموکراسی خواه و... زمینه هر گونه گرایشی به گروه های افراطی از سوی اقلیتهای عراقی از بین برود و این هنری است که دولت فدرال باید از خود نشان دهد.

به طور حتم برای تحقق چنین امری هنوز دیر نشده و بغداد قادر است با تجدید نظر در سیاستهای اقتدارگرایانه و روآوردن به شکل دهی اراده قوی ملی، متشکل از پتانسیلهای همه گروه های سیاسی و با تأکید بر حقوق اساسی و مصرح آنها در قانون اساسی، با گرفتاری تروریسم برخورد قاطع و اصولی بنماید. از آنجا که ثبات در عراق و منطقه موضوع علاقه مندی برخی کشورهای سطح منطقه است،علاوه بر استفاده از تجربه موفق اقلیم کردستان در ریشه کن کردن تروریسم در منطقه کردستان، دولت فدرال می تواند از پتانسیل این کشورها برای عبور موفقیت آمیز از شرایط بحرانی کنونی بهره گیرد.

در این میان نقش جمهوری اسلامی ایران نقشی برجسته است، چراکه به واسطه ارتباطات تاریخی و گسترده با اغلب جریانهای سیاسی و مردم عراق، ایران از توان بالایی در ایجاد زمینه های لازمه برای تقویت انسجام میان این جریانها برخوردار است