دلیل اقدام بی سابقه اردوغان چیست؟

عصرایران- تا کنون در تاریخ 91 ساله جمهوری ترکیه هیچ مقام ارشد دولتی (چه برسد به نخست وزیر که عالی ترین مقام اجرایی کشور است) با لحنی که اردوغان روز گذشته با انتشار بیانیه ای در سالگرد واقعه تاریخی کشتار ارامنه به دست امپراتوری عثمانی از آن یاد کرده، از این واقعه تاریخی ابراز تاسف نکرده بود، اما این اقدام از سوی رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه که 12 سال است این سمت را در دست دارد و به احتمال زیاد سودای کسب مقام ریاست جمهوری در تابستان سال جاری را نیز در سر می پروراند، صورت گرفت.

اینکه چرا اردوغان در نودونهمین سالگرد این واقعه تاریخی (24 آوریل 1915) و یک روز مانده به برگزاری تظاهرات سراسری ارامنه در ارمنستان و دیگر نقاط جهان علیه دولت ترکیه دست به انتشار یک بیانیه زده که لحن آن به گونه ای بارز با مواضع سنتی دولت ترکیه در قبال پرونده کشتار ارامنه متفاوت است، نیاز به تحلیلی و بررسی بیشتر دارد.

به گمان راقم این سطور برای بررسی دلایل و انگیزه های احتمالی اردوغان از صدور چنین بیانیه آشتی جویانه ای باید هم متغیرها و شرایط سیاسی داخلی ترکیه را مورد بررسی داد و هم سیاست خارجی این کشور به ویژه در دو سال گذشته را مرور کرد.

اردوغان در دو سال گذشته به ویژه در ماه های گذشته روزهای سختی را پشت سر گذاشت اما با نتایج انتخابات اخیر شوراها و شهرداری ها ، مزد سختی ها را گرفت و با رای (نسبتا بالا) دوباره مردم ترکیه به ادامه حاکمیت حزب " عدالت و توسعه" موفق شد در برابر همه مخالف خوانی های مخالفان برگ برنده روی میز بگذارد.

از سویی فشارهای داخلی مخالفان حکومت در ماه های گذشته و از سوی دیگر انزوای تقریبی ترکیه در سیاست های منطقه ای که نتیجه قمار پر خطر دولت آنکارا در گذاشتن همه تخم مرغ های اعتبار خود در سبد مخالفان مسلح حکومت سوریه بود، سیاست خارجی حزب حاکم  ترکیه را در آستانه یک شکست فاحش و کم سابقه قرار داده است.

ترکیه هم اکنون نه با دولت عراق (بغداد) رابطه حسنه ای دارد و نه با دولت سوریه ، از سوی دیگر ترکیه با یونان و قبرس (دولت نیکوزیا)رابطه ای تنش آلود داشته است و با ارمنستان نیز نیاز به تشریح ندارد که رابطه دو کشور در یک سده گذشته متاثر از واقعه کشتار ارامنه همانند " کارد و پنیر" بوده است.

رابطه ترکیه با ایران در سال های گذشته گرم بوده است اما پس از بحران سوریه و بی تابی های عجیب و کم سابقه دولت اردوغان در به زیر کشیدن دولت بشار اسد از اریکه قدرت در سوریه ، رابطه ترکیه با ایران نیز دچار افت و خیزهایی شده است و دو کشور در بحران سوریه تا جاهایی به مرز رویارویی رسیدند.

لازم به گفتن نیست که موضوع کردهای ساکن در ایالات شرقی ترکیه  نیز در دهه های گذشته همچون "استخوان در گلو " بوده است و طرح آشتی ملی اردوغان با کردها و حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) تا کنون موفقیت چندانی کسب نکرده است.

در چنین فضایی از روابط ترکیه با کشورهای همسایه ، از 17 دسامبرسال گذشته پرونده ای قطور از سوی دستگاه قضایی و پلیس ترکیه علیه فساد اقتصادی برخی منصوبان و منتسبان حزب حاکم عدالت و توسعه باز شد و متعاقب آن شنودهای تلنفی اردوغان به طور گسترده ای در شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشته شد.

با این حال نتایج انتخابات شوراها و شهرداریهای ترکیه و پیروزی نسبتا خوب حزب حاکم ترکیه کمی از فشارهای سیاسی داخلی را از دوش اردوغان برداشت ولی در زمینه سیاست خارجی اوضاع همچنان بدون تغییر محسوس مانده است.

دولت ترکیه از اواخر سال میلادی گذشته کم کم در مورد سوریه محتاط تر شد و فتیله مخالفت با حکومت بشار اسد را آرام آرام پایین کشید که این اقدام دولت آنکارا و حزب حاکم عدالت و توسعه نشان از یک تجدید نظر دستکم در تاکتیک های سیاست خارجی حزب حاکم ترکیه است.

در شرایط کنونی و با نگاهی به فضای سیاسی ترکیه که متاثر از بحران های منطقه ای و سیاست خارجی ترکیه از سویی و نیز تغییرات احتمالی در کادر رهبری ترکیه (در تابستان سال جاری نخستین رییس جمهور ترکیه با رای مستقیم مردم انتخاب خواهد شد و متعاقب آن انتخابات سراسری پارلمانی برگزار می شود) و فشارهای توامان داخلی از سوی احزاب رقیب در موضوع پرونده فساد مالی گسترده است، دولت اردوغان با انتخاب مانور بر روی  موضوع کشتار ارامنه می خواهد هم فضای سیاسی داخلی و هم فضای سیاست خارجی این کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

اردوغان سیاستمداری به شدت توده گرا (پوپولیست) است و اساسا صرف نظر از دستاوردهای اقتصادی موفق حزب حاکم عدالت و توسعه در دهه گذشته برای ترکیه، یکی از رموز موفقیت او در فضای سیاسی ترکیه ناشی از مانورهای هوشمندانه پوپولیستی او است.

با تغییر لحن در موضوع کشتار ارامنه تا حدودی موضوعاتی که در ماه های گذشته در مورد پرونده فساد اقتصادی منصوبان حزب حاکم ترکیه بوده است، به حاشیه می رود و فضایی برای تنفس در سیاست خارجی ترکیه نیز فراهم می آید.

اگر این ابتکار اردوغان با واکنش مثبت دولت ایروان روبرو شود می توان این انتظار را داشت که تاکتیک انتخابی نخست وزیر ترکیه برای تغییر اتمسفر سیاسی در سیاست های داخلی و خارجی ترکیه ، قرین موفقیت بوده است.