نقش ایران در روابط عربستان و آمریکا

کارشناس مؤسسه مطالعات خاورنزدیک واشنگتن بر این باور است که شکست سیاست های آمریکا در خاورمیانه کاملاً به ضرر عربستان سعودی تمام شده است.

به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از مؤسسه مطالعات خاورنزدیک واشنگتن، پس از برکناری مهره کلیدی روابط عربستان و آمریکا، بندر بن سلطان، این روابط دچار موانعی شده است. روز جمعه، بیست و هشتم مارس، بازیگر کلیدی روابط ایالات متحده و عربستان سعودی در دیدار باراک اوباما و ملک عبدالله حضور نداشت، اما بی تردید روح او بر این دیدار حاکم بود. شاهزاده بندربن سلطان، برادرزاده پادشاه عربستان، مسئول سرویس اطلاعاتی سعودی و سفیر سابق عربستان در واشنگتن در آن روز احتمالاً در مراکش به سر می برد و دوران نقاهت پس از جراحی شانه اش را سپری می کرد. اما به رغم همه اخبار و شایعاتی که پخش شده، او همچنان بازیگر کلیدی روابط عربستان سعودی و ایالات متحده است.

دو ماه پیش با ناپدید شدن بندر، زمزمه هایی در میان مقامات سعودی پیچید که از برکناری او خبر می داد، برکناری سایه فرّاری که دیدگاه هایش در مورد ایران و جنگ داخلی در سوریه به شکل آزاردهنده ای با دیدگاه ایالات متحده تضاد داشت. واقعیت این است که در شرایطی که پسر عموی او، محمد بن نایف، وزیر کشور عربستان با ایالات متحده هماهنگی تام دارد، بندر همچنان شخص محوری سیاست سعودی در سوریه است. و از دیدگاه ریاض، اگر مردی که زمانی به دلیل نزدیکی به محافل  قدرت جمهوری خواه «بندر بوش» نام گرفت، صدای دولت اوباما را در آورد، دیگر نمی توان هیچ کاری کرد.

نقطه قوت بندر در همه این سال ها، تحقق بخشیدن به دیدگاه ملک عبدالله در امور سلطنت و در خاور میانه است. پادشاه می خواهد بشار اسد در سوریه سقوط کند، نایبان ایران همچون حزب الله محدود شوند و «سر مار» که در نظر پادشاه، ایران است، قطع شود. در حالی که بندر به این موضوعات با جزئیات رسیدگی می کرد، این پادشاه است که مسیر و دامنه سیاست عربستان سعودی را تعیین می کند و شاید از فرمانده اطلاعاتی خود جنگ طلب تر باشد. بندر در مقایسه با پادشاه، به قول خودش یک «پیشی» است.

ملاقات قبلی اوباما و ملک عبدالله یک کارزار سیاسی و دیپلماتیک از کار درآمد. دیدار اول آنها در آوریل 2009 تصویر مشهور اوباما در نمای تعظیم به پادشاه ارائه کرد و مستمسکی به دست منتقدین اوباما داد که او را بیش از حد چاپلوس پادشاه بخوانند. دو ماه بعد، اوباما پیش از ایراد نطق مشهورش در قاهره، در ریاض توقف داشت و در ملاقات با ملک عبدالله «آغازی تازه» در روابط آمریکا با مسلمانان و جهان عرب وعده داد، دورانی جدید بعد از  تجاوزات نظامی بوش به افغانستان و عراق. در این ملاقات، اوباما از ملک عبدالله خواست با اختصاص حقوق آزاد پروازی برای جت های اسرائیلی به عنوان اقدامی برای آغاز فرایند صلح خاورمیانه موافقت کند. عبدالله از این درخواست ناگهانی و بی مقدمه که نشانه ای از خامی و سادگی تیم اوباما بود، رنجیده خاطر شد و تنها یک کلمه گفت: «نه!»

تقلای دولت اوباما به برقراری رابطه با ایران به دردسرهایی در رابطه با ریاض منجر شده است. ملک عبدالله از  مفاد توافقنامه موقت هسته ای با تهران ناراحت است و در ملاقات جانفرسای دوم نوامبر با جان کری به گونه ای رفتار کرد که کری از ناراحتی او مطلع شود. سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان در نشست خبری پس از این ملاقات گفت: «یک رابطه شایسته میان دوستان بر  صداقت، صمیمیت و خلوص نیت بنا می شود» تعابیر او، دلالت های دیپلماتیک بود بر اینکه این ملاقات یک صحنه داد و فریاد بوده است. از قرار معلوم، ملک عبدالله دو ساعت تمام گلایه کرده و کری هم مجبور بوده فقط گوش کند.

در این دور از گفتگوها، هر دو طرف یک لیست طولانی در خور توجه داشتند. ریاض در مورد پرونده هسته ای ایران،  بحران سوریه، اقدامات خرابکارانه ایران در بحرین و در استان نفت خیز شرق عربستان و حمایت از رژیم نظامی مصر ابراز نگرانی کرد. واشنگتن در مورد هر یک از این مسائل دیدگاه متفاوتی دارد و همچنین درخواست کرد مسائل دیگری در دستور کار گفتگوها قرار گیرد، به ویژه روند صلح فلسطین و اسرائیل و حقوق زنان در عربستان.

دولت اوباما از عربستان سعودی می خواهد همچنان در روند صلح خاورمیانه به حمایت در ضمن فشار بر رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین محمود عباس ادامه دهد. به رغم روابط سرد عربستان و اسرائیل، ابتکار سعودی ها در مذاکرات صلح سال 2002، صراحتاً از یک راه حل دوجانبه پشتیبانی می کند و کاخ سفید به دنبال این است که آن اظهارات سعودی ها را عملیاتی کند. در همین حال، اصلاحات سیاسی در عربستان می تواند نشان دهد که پادشاهی این کشور با مرگ حکومت های استبدادی در سرتاسر خاورمیانه مخالف نیست، اگرچه احتمالاً این یک امید واهی است. مخالفت عربستان با رانندگی زنان بدین جا خواهد انجامید که بسیاری از آمریکایی ها از روابط نزدیک کشورشان با عربستان بپرسند. فعالان زن سعودی بر آنند که برای سرپیچی از این قانون روزی را با عنوان «روز رانندگی» طراحی و اجرا نمایند.        

بندر برای سیاست عربستان بسیار تعیین کننده است، چرا که پادشاه فکر می کند واشنگتن به مسائلی که برای ریاض مهم است، عمل نمی کند. عربستان سعودی به شدت از ضعف مشهود ایالات متحده نگران است، چه این ضعف از باخت در کارزار با ولادیمیر پوتین در کریمه باشد و چه از انفعال در سوریه در حالی که اسد مهار قدرت را در جنگ داخلی به دست می گیرد. اگر واشنگتن غایب باشد، عربستان سعودی برای حراست از منافعش در منطقه به مهره خود نیاز دارد.

ملک عبدالله به ایران به عنوان ریشه تمامی مشکلات در خاورمیانه نگاه می کند و به دنبال آن است که مقابل رقیب ایرانی اش بایستد، به گونه ای که از قدرت شبه هژمونیک ایران در خلیج فارس بکاهد و به حمایت ایران از اسد پایان دهد. پادشاهی عربستان می تواند جدا از موضع گیری قاطع، دست به تهدید بزند. در نهایت، عربستان برای تقویت احساس امنیت خود همیشه می تواند از اسلام آباد تسلیحات هسته ای جدید خریداری کند. این گزینه مستقیماً با هسته اصلی سیاست خارجی دولت اوباما یعنی منع گسترش تسلیحات هسته ای تضاد دارد، اما واشنگتن به جز اظهار تأسف، کار چندانی نمی تواند انجام دهد.     

عربستان سعودی همچنین می تواند با افرایش حمایت از شبه نظامیان اسلام گرا در سوریه که از شورشیان میانه رو نفوذ بیشتری دارند، واشنگتن را تحت فشار بگذارد. بندر از این مبارزان رذل با تعبیر «حرام زاده های قاتل» نام برده که از هیچ کاری فروگذاری نمی کنند. عربستان سعودی اخیراً شهروندان خود را از رفتن به سوریه منع کرده، بنابراین این «حرام زاده ها» احتمالاً از جای دیگری آمده اند. دولت اوباما به شدت نگران است که بیش از 1000 تن از این مبارزان پاسپورت های آمریکایی و اروپایی دارند و می توانند روزی به خانه برگردند، از شور اسلامی و تعلیم فنون جنگی فارغ شوند و تمایل پیدا کنند جهادشان را به غرب ببرند.

مطرح کردن تمامی این مباحث در یک ملاقات که چندان بیش از دو ساعت طول نکشید، دشوار است. ملک عبدالله 91 سال دارد و بی تردید این روزها از پا افتاده است، او اضافه وزن دارد و نمی تواند بدون واکر بایستد. آن چنان که از اخبار بر می آید، عادل الجبیر، سفیر عربستان در آمریکا و مترجم محبوب پادشاه نیز در این ملاقات حضور داشته، اما صرف نظر از او، اطلاع از اینکه در اتاق ملاقات چه کسی حضور داشته، جذاب خواهد بود. همکاری متقابل اوباما و برادر ناتنی 77 ساله پادشاه و ولیعهد عربستان، شاهزاده سلمان گویای نکات مهمی است. شاهزاده که در نوبت نشستن بر تخت پادشاهی است، به تازگی از سفرهای رسمی دنباله دارش به پاکستان، ژاپن، هند، مالدیو و چین بازگشته و شایع است که قدرت و توان کمتری از ملک عبدالله دارد. البته مطابق یک فرمان سلطنتی در بیست و هفتم مارس، برادر ناتنی کوچکتر پادشاه، مکرین، به سمت معاون ولیعهد منصوب شد. سمت جدیدی که شاید برای در حاشیه قرار دادن شاهزاده سلمان وضع شده است.

با این حال، ولیعهد بودن سلمان به این معنا نیست که او پادشاه آینده عربستان است. کاخ سفید نسبت به این موضوع حساسیت دارد و در جستجوی فردی  است که بیشترین اقبال پادشاهی را دارد تا روی او سرمایه گذاری کند. آن شخص هر که باشد، بندر نخواهد بود، او دیگر نه مجلس آرای میهمانی رئیس جمهور ایالات متحده خواهد بود و نه رهبر آینده کشورش. اما همچنان که امروز بندر به تماشا ایستاده، عربستان به نسل جدیدی از شاهزادگان سعودی نیاز دارد تا این کشور را  در سال های پرالتهاب پیش رو هدایت کنند.