از بحران سیاسی تا تحول اقتصادی

دیپلماسی ایرانی:  جمهوری آذربایجان در سالی که گذشت شاهد تحولات زیادی در زمینه های مختلف داخلی وخارجی بود. مهمترین تحول در سال 1392 برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در9 اکتبر 2013 بود .این انتخابات از چند جهت حایز اهمیت و مورد توجه و بعضا اعتراض برخی محافل داخلی وبین المللی بود .چرا که الهام علیف برای سومین بار نامزد این انتخابات شده بود و حزب آذربایجان نوین به رهبری او زمینه های قانونی  این نامزدی را در سال 2009 ازطریق اصلاح قانون اساسی و برگزاری رفراندوم فراهم آورده بود و شرط عدم امکان نامزدی برای بارسوم متوالی را حذف و امکان کاندیداتوری مکرر رییس جمهور را تا زمان آزادی اراضی اشغالی آذربایجان و تامین تمامیت ارضی این کشور و اتمام دوره آتش بس فراهم کرده بود.

ازمیان ده کاندیدایی که دراین انتخابات با یکدیگر به رقابت پرداختند رقابت اصلی بین الهام علی اف رئیس جمهور کنونی و کاندیدای حزب حاکم یعنی آذربایجان  و”جمیل حسنلی ” کاندیدای شورای ملی نیروهای دموکراتیک بود .این شورا متشکل  از تعدادی از احزاب وگروههای سیاسی  مخالف دولت از جمله جبهه خلق، حزب مساوات و جنبش ائل تشکیل شده بود . ۵۲ هزار ناظر داخلی و ۱۲۷۶ ناظر بین المللی از سوی نهادهایی نظیر جامعه کشورهای همسود، مجمع پارلمانی شورای اروپا و سازمان همکاری های اسلامی بر این انتخابات نظارت داشتند. همچنین ده ها روزنامه نگار خارجی نیز برای پوشش انتخابات به این کشور سفر کرده بودند.

الهام علی اف رقیب جدی برای جایگزینی نداشت و  دستاورد های حاصل از توسعه اقتصادی سال های اخیر، مجالی برای احزاب مخالف ،برای آنکه بتوانند به رقیب جدی برای او تبدیل شوند، باقی نگذاشته بود.وعده های جمیل حسنلی هم در خصوص مبارزه قاطع با فساد و حمایت از حق حاکمیت ملی  و آزادی های سیاسی و اجتماعی ، نتوانست برای کسب رای اکثریت، موثر واقع شود. این درشرایطی بود که درهمایش ها و گردهم آیی های خیابانی در روزهای تبلیغات انتخاباتی ، هربار پنج الی ده هزار نفر در حمایت از او شرکت می کردند، اما در نهایت او نتوانست بیشتر از حدود شش درصد از مجموع آراء شرکت کنندگان را کسب کند. در هفتمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان افزایش حضور جوانان و تحصیلکردها درانتخابات مورد توجه ناظران محلی و بین المللی قرار گرفته بود که می تواند بیانگر انتظارات جدید آنان از رییس جمهور باشد.

پس از اعلام نتیجه انتخابات جمیل حسنلی نامزد شورای ملی نیروهای دموکراتیک با تاکید بر اینکه نتایج اعلام شده برای انتخابات ناشی از اراده مردم نبوده است ، مدعی شد کمیسیون مرکزی انتخابت آشکارا تقلب کرده است و مخالفان نتایج را به رسمیت نخواهند شناخت. تاناده زولوتا  Tana de Zulueta رئیس هیات ناظران بلندمدت سازمان امنیت و همکاری اروپا نیزگفت انتخابات تنها محدود به روز برگزاری نمی شود ، ما شش هفته روند انتخابات را مونیتور کردیم و شاهد محدودیت آزادی بیان و محدودیت آزادی تجمعات بودیم .در عین حال میشل ووازن M.Vuazen رئیس هیات ناظران کوتاه مدت سازمان امنیت و همکاری اروپا طی کنفرانس مطبوعاتی گفت: تخلفاتی در روز انتخابات روی داده است که در مجموع بر روی ۴ درصد آراء تاثیر می گذارد و از این رو آنها نتایج انتخابات را به رسمیت می شناسند .به عبارت دیگر میزان تخلفات روی داده به اندازه ای نبوده است که بتوان گفت رای الهام علی اف منعکس کننده دیدگاه واقعی مردم این کشور نیست.سرگئی لبداف رئیس ناظران جامعه کشورهای مشترک المنافع انتخابات آذربایجان را شفاف، آزاد، دموکراتیک و قانونی دانست و گفت تخلفات فنی و جزئی تاثیر در نتایج انتخابات نمی تواند داشته باشد .

رابرت والتر رییس هیات مجمع پارلمانی شورای اروپا درکنفرانس مطبوعاتی روز پنجشنبه 18مهر ماه اعلام کرد :ماهیچ تخلف جدی درروند انتخابات مشاهده نکردیم.وی اعتراض برخی از نامزدهای مغلوب به نتایج انتخابات و برسمیت نشناختن آن را را موضوعی سیاسی دانست.همچنین پینو آرلاچکی رییس هیات پارلمان اروپا دراین نشست مطبوعاتی برگزاری انتخاباتی بدون خشونت درآذربایجان را به مردم این کشور تبریک گفت وآنرا شفاف،عادلانه و وآزادانه دانست.

درمجموع مزید بر مجمع پارلمانی اتحادیه اروپا ، شورای اروپا،شورای کشورهای ترک زبان،نهادهای بین اللمللی دیگری از جمله سازمان همکاری کشورهای اسلامی،اتحادیه گوام ،سازمان کشورهای مشترک المنافع وسازمان همکاری های اقتصادی دریای سیاه و هیاتهای نظارت 100کشور نیز این انتخابات را مورد تایید قراردادند، اما اوزارت خارجه امریکا در کنار سازمان امنیت وهمکاری اروپا انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان زیر سوال برده و آن را غیرشفاف ،ناعادلانه و به دور از استاندارهای بین المللی دانستند که مورد اعتراض شدید وزرات خارجه آذربایجان و برخی مقامات دولتی این کشور واقع شد.

علل پیروزی مجدد الهام علیف

ازعمده دلایل این پیروزی می توان به این موارد اشاره کرد:

الف-الهام علیف یگانه فرزند ذکور مرحوم حیدر علیف معاون نخست وزیر شوروی سابق، عضو دفتر مرکزی( پولیت بورو ) حزب کمونیست شوروی فروپاشیده ، دبیرکل حزب کمونیست جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی ،10 سال رییس جمهور آذربایجان (1993-2003) بنیانگذار حزب آذربایجان نوین

ب-رییس جمهور بودن الهام علیف از 10 سال پیش تا کنون

ج-عدم وجود حزب فراگیر مخالف در جمهور آذربایجان

د-ذهنیت منفی اکثر مردم آذربایجان نسبت به احزاب مخالفی که شاکله اصلی شورای ملی نیروهای دموکراتیک را تشکیل داده بودند (مانند جبهه خلق ومساوات )تا نامزد واحدی را برای شرکت درانتخابات ریاست جمهوری معرفی کنند.

ه- اختلاف میان احزاب مخالف و عدم انسجام تمام عیار آنها در معرفی نامزد واحد

و-رضایت نسبی مردم نسبت به دولت آذربایجان درمقایسه با سال های پیش

ز-عضوگیری فعال ونسبتا گسترده حزب حاکم آذربایجان نوین با توجه به برخورداری از امکانات فراوان درمقایسه با احزاب مخالف

ح-عدم دخالت عملی عناصر خارجی به نفع نیروهای مخالف دولت

ط-به منصه ظهور رسیدن دموکراسی هدایت شده نسبی در جمهوری آذربایجان

ی-عدم تحرک اکثریت مردم به نفع احزاب مخالف

ک-  ایفای نقش تلویحی مسکو به نفع نامزد پیروز

فضای انتخابات از منظر داخلی وخارجی

از هردو سو به نفع نامزد حزب حاکم بود .دول خارجی یا نقشی خنثی یا مثبت به نفع نامزد پیروزازطریق حمایت تلویحی ، سکوت یا اظهارات کلی ایفا کردند.درداخل کشور نیزمجموعه شرایط به نفع حزب حاکم آذربایجان نوین و نامزد این حزب بود.سفر پوتین رییس جمهور روسیه به باکو قبل از انتخابات و تبریک گفتن وی به عنوان دومین یا سومین مقام عالی رتبه کشور همسایه بیانگر تمایل مسکو به پیروزی الهام علیف بود .همچنین تبریک رییس جمهور ونخست وزیر ترکیه به عنوان اولین کشور نشان از خرسندی مقامات مذکور از غلبه نامزد پیروز بر رقبایش است.

سرژ سرکیسیان رییس جمهور ارمنستان نیز چند ماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان الهام علیف را شایسته رسیدن به ریاست جمهوری دانسته بود.

علل ناتوانی مخالفان ورقبای علیف درانتخابات به ویژه جبهه متحد مخالفان و حزب اسلام از عمده دلایل این ناتوانی می توان به عدم ایجاد اجماع در میان مخالفان دولت، عدم انسجام در میان مردم وجذب آنها به سوی خود و عدم توانایی درایجاد انگیزه لازم وکافی درمردم برای حرکتی فراگیر اشاره نمود.ازسوی دیگر تلاش مخالفان بمنظور جلب کمک دول خارجی سبب تداعی وابستگی آنان به دول خارجی درافکار عمومی آذربایجان وکاهش اعتماد مردم به ابن احزاب است. در عدم  موفقیت حزب اسلام هم مزید بر عوامل مذکور باید دلایلی از قبیل عدم تمایل اکثریت مردم ودولت نسبت به سیاسی شدن دین اسلام و عدم شناخت وافی وکافی اکثریت مردم از زوایای گوناگون دین اسلام و رویکرد منفی افکارعمومی نسبت به دخالت سایر کشورها در مسایل مذهبی وسیاسی مردم تاثیر گذار بوده است.

چالش های پس از پیروزی الهام علیف درانتخابات

حزب حاکم و رهبر غالب آن همچون سال های گذشته همواره در معرض انتقادات واعتراضات احزاب مخالف قرارخواهد گرفت.جمیل حسنلی نامزد اصلی مخالفان بازنده انتخابات که به نتایج انتخابات اعتراض و اعلام کرد که درانتخابات ازسوی حزب حاکم تقلب وتخلف گسترده صورت گرفته برای احیا وحفظ حقوق مردم درداخل وخارج آذربایجان به تلاش های خود علیه دولت ادامه می دهد.همچنین علی کریملی رهبر حزب جبهه خلق و عیسی قنبر رهبرحزب مساوات و الدار نمازف موسس تشکیلات "ال"(به کسر الف)نیز استمرار مبارزه مدنی علیه دولت آذربایجان را تداوم بخشیده اند اما این  تحرکات نتایجی دربرداشته نداشته و بعید می نماید ازاین پس نیز چالشی جدی برای دولت ایجاد کند.

الهام علیف در سومین دوره خود با چالش قابل توجهی مواجه نخواهد شد و  از حیث خارجی  نیز برخی دولت ها و نهادهای اروپایی و آمریکا در زمینه های حقوق بشری دولت را مورد انتقاد قرار خواهند دادف اما درمجموع با توجه به ضعف احزاب مخالف و فراگیرنشدن مخالفت ها اتفاق خاصی رخ نخواهد داد و تا سال 2018 با انجام برخی اصلاحات و استمرار سیاست های داخلی وخارجی موجود ریاست جمهوری خودرا به پایان خواهد برد.

تغییرات محتمل در عملکرد دولت

با درنظر گرفتن اظهارات رقبای انتخاباتی در جریان تبلیغات انتخاباتی و افزوده شدن آگاهی مردم آذربایجان پیرامون حقوق شهروندی و مشکلات موجود درکشور و تاثیر نسبی بازیگران غربی در صحنه سیاسی آذربایجان  دردوره جدید به مرور شاهد بازتر شدن فضای سیاسی کشور، قانونمندترشدن روند اجرایی وقضایی کشور، افزایش مبارزه با رشوه خواری وفساد اداری ومالی و بروز تغییراتی در سطوح مدیران عالی ومیانی خواهیم بود.

کابینه جدید

اکثر اعضای کابینه الهام علیف اعم از نخست وزیر ومعاونین نخست وزیر،روسای کمیته های دولتی و دیگر نهادها و سازمانه ا در پست های خود ابقاء شدند .تنها وزرای دفاع ، کار و رفاه اجتماعی و کشاورزی  تغییر کردند .البته وزیر کشاورزی سابق  ارتقاء مقام یافت و به معاونت نخست وزیری رسید، اما دو وزیر دیگر نصیبی از دولت جدید نبردند. دراین میان آنچه مورد توجه بیشتر رسانه ها ومحافل سیاسی آذ ربایجان قرار گرفت عدم انتصاب مجدد صفرابیف وزیر دفاع قبلی به این سمت و کنار نهادن او پس از 18 سال صدرات بود.

کابینه دولت آذربایجان دارای یک نخست وزیر،یک معاون اول نخست وزیر،5 معاون نخست وزیر ،20 وزیر ،10 کمیته دولتی وتعدادی سازمان،اداره ،آژانس و بنیاد دارد . انتصاب علی احمداف نماینده مجلس ،معاون حزب حاکم و رییس ستاد تبلیغات انتخاباتی الهام علیف به عنوان معاون نخست وزیر در کنار سه وزیر جدید تصمیمی نو محسوب می شود.

مخالفان الهام علیف هرچند به نتیجه انتخابات اعتراض کردند، اما درعین حال درانتظار تغییرات جدی در ترکیب کابینه جدید بودند که چنین اتفاقی رخ نداد و عیسی قنبررهبر حزب مساوات در واکنش به انتصابات رییس جمهور گفت:" حاکمیت اراده ای برای ایجاد تغییر ندارد.تغییرات صورت گرفته جنبه درون حکومتی دارد و حایز اهمیت قابل توجهی نیست .الهام علیف با این انتصابات اقتدار خودرا متمرکزتر کرده است."

درامتداد تغییرات کوچک در ترکیب کابینه که درمحدوده انتصاب 3 وزیر جدید و دو معاون نخست وزیر جدید که یکی ازآنها وزیر کشاورزی دردولت قبلی بود (عصمت عباس اف) ودیگری معاون حزب حاکم (علی احمداف) رییس سازمان بنادر وکشتیرانی آذربایجان نیز تغییر یافت و دو تغییر ساختاری کوچک نیز رخ داد بگونه ای که وزارت توسعه اقتصادی به وزارت اقتصاد و صنایع تغییر نام یافت و وزارت صنایع وانرژی نیز به وزارات انرژی تبدیل شد به این معنی که بخش صنایع از این وزارت منفک وبه وزارت اقتصاد محول شد.

دستاوردهای دولت جمهوری آذربایجان از زبان رییس جمهور

اقتصادی:

-رساندن نرخ رشد اقتصادی آذربایجان به رقم 3.4 درصد در 10سال اخیر و قرارداشتن در مقام نخست درسطح جهان

-رساندن نرخ بیکاری به زیر 5 درصد

-رساندن نرخ فقر به اندکی بیشتراز5 درصد (یعنی از 9 میلیون نفر جمعیت آذربایجان قریب 500 هزارنفر درآمد لازم برای امرارمعاش ندارند)

-قرار گرفتن آذربایجان در ردیف 39 جهان از حیث برخورداری از فضای رقابت اقتصادی براساس گزارش بنیاد اقتصاد جهانی

-ایجاد 1میلیون و 200 هزار شغل در چندسال اخیر اقتصاد انرژی : -انعقاد قراردادهای انتقال گاز ترانس آناتولی درسال 2012 و انجام برخی اقدامات موثر

-انعقاد قراردادهایرانتقال گاز تاناپ و ترانس آدریاتیک و پیگیری مسایل اجرایی آنها

-انقعاد قرارداد گازی( 25 میلیارد دلاری )شاه دنیز 2 در 17 دسامبر2013

اجتماعی:

-افزایش حقوق ودستمزدهای کارمندان وکارگران شاغل ،بازنشسته و مستمری بگیر

-پرداخت امانات مسدود شده تعداد کثیری از مردم که از دوره شوروی سابق باقی مانده بود.

سیاسی اداری:

- تقویت جامعه مدنی و برتری قانون درکشور

-برگزاری انتخابات شفاف ، قانونی و سالم ریاست جمهوری با مشارکت اکثریت قاطع مردم

-مبارزه جدی با رشوه خواری ،رانت خواری و اختلاس

-برقراری سیستم "آسان خدمت" در راستای ارایه خدمات الکترونیک در زمینه های مختلف به مردم به طوری که در یکسال اخیر 500 هزار نفر از این خدمات بهره مند شده اند.

فضایی: -پرتاب اولین ماهواره ملی آذربایجان در اوایل سال 2013 تحت نام "آذر اسپیس 1"

سیاست خارجی :

-تحکیم موقعیت بین المللی آذربایجان ازطریق حضور ومشارکت فعال در مجامع ونهادهای بین المللی و حمایت آنها از آذربایجان

-فعالیت جدی آذربایجان در شورای امنیت سازمان ملل متحد در دوره عضویت غیردایمی دوساله خود دراین شورا منتهی به سال 2013 بویژه در زمینه دفاع از حقوق وعدالت بین المللی که در تثبیت موقعیت آذربایجان موثر بوده است.

-برگزاری سومین کنفنرانس بین المللی بشردوستانه  و دومین نشست گفتگوی تمدن ها درباکو نشانگر توجه جامعه بین المللی به آذربایجان است .

 -آذربایجان در پرتو اعمال سیاست مدارا وتساهل و فراهم کردن امکان زیست برای صاحبان ادیان  ومذاهب مختلف و اقوام به یکی از مراکز مهم گفتگوی ادیان وتمدن ها تبدیل شده است.

برنامه چشم انداز

-ضرورت تقویت بنیه اقتصادی ،نظامی  فناوری واجتماعی کشوردر راستای حفظ و تقویت استقلال اقتصادی

-ادامه اصلاحات سیاسی واداری ومبارزه با رشوه خواری

الهام علیف همچون دودهه گذشته از عدم اجرای قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل در مورد تخلیه بدون قید وشرط اراضی اشغال آذربایجان ازسوی ارمنستان انتقاد و بر حل مناقشه قره باغ درچارچوب حفظ تمامیت ارضی آذربایجان و بازگشت آوراگان جنگی به محل زندگی شان تاکید می کند .

همانگونه که ملاحظه می شود با وجود تلاش ها واقدامات نسبی مثبت در زمینه های اقتصادی وسیاسی معضل اصلی ملت ودولت آذربایجان همانا در تصرف دشمن ماندن بیست درصد از اراضی این کشور از بیش ازدو ده پیش است که کشورها و سازمان های بین المللی تحرکی جدی برای حل این بحران ازخود نشان نمی دهند و مناقشه قره باغ به کارت بازی روسیه و غرب تبدیل شده است.