دست بسته آل سعود در پازل سوریه

دیپلماسی ایرانی: معمای سوریه همچنان ادامه دارد. پازلی که ابتدا با اعتراض جمعیتی مردمی در داخل این کشور آغاز و قابل مهار بود اکنون به کلاف هزار سری تبدیل شده است که نه بازیگران بین المللی و نه قدرت های منطقه ای قابل به حل و فصل آن نیستند.در کنار تحرکات دیپلماتیک اخضر ابراهیمی نماینده جامعه جهانی در سوریه، جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده هم در تورهای منطقه ای خود سوریه را در راس امور قرار داده است. در فضایی که ابراهیمی با حضور در ایران از تهران برای کمک به پایان دادن به بحران سوریه کمک می خواهد ، سر عربستان سعودی در این میانه خالی از کلاه مانده است. امریکا دوشادوش روسیه تلاش خود را برای برگزاری کنفرانس ژنو 2 آغاز کرده و این بار ابراهیمی نیز در تازه ترین سخنان خود نه دولت سوریه که مخالفان را به دلیل عدم تفاهم کلی میان خود برای شرکت در این کنفرانس مورد انتقاد قرار داده است. در این فضا آل سعود خشمگین است . عربستان سعودی از ابتدا خواهان توسل امریکا به گزینه نظامی در سوریه بود و به نظر می رسد که از اصرار واشنگتن برای توسل به راهکار دیپلماتیک در سوریه چندان خرسند نیست. جان کری در سفر خود به ریاض تلاش کرد تا دل آل سعود را به دست اورد اما ناراحتی ریاض از واشنگتن نه تنها در قبال سوریه که در برابر پرونده هسته ای ایران هم چیزی نیست که با یک سفر و خوش و بشی دوستانه قابل حل و فصل باشد. محمد علی مهتدی تحلیل گر مسائل منطقه در گفتگو با دیپلماسی ایرانی تاکید می کند که ریاض در حقیقت در پازل منطقه ای که یک تکه از آن هم سوریه است قافله را باخته و بیشتر با رژیم صهیونیستی هم گام است تا کشورهای عربی. آنچه در زیر می خوانید متن گفتگو با وی است :

به نظر می رسد که تطویل بحران در سوریه به تغییر استراتژی برخی کشورهای منطقه ای درگیر از جمله قطر منتهی شد.با اینهمه موضع گیری های تند و تیز سیاستمداران عربستان سعودی نظیر سعود الفیصل چنین تغییر تاکتیکی را در جبهه ریاض نشان نمی دهد. دلیل این اصرار ریاض را در چه می دانید؟

در حال حاضر پس ازتحولاتی که در مساله سویه پدید آمده اکثر کشورهایی که به مخالفان کمک می کردند در حال عقب نشینی هستند. بدین معنا که قطر به تدریج موضع خود را عوض می کند و همچنین سخنان اخیر مسئولان ترکیه به ویژه عبدالله گل رئیس جمهور و وزیر امور خارجه اش داوود اوغلو نشان دهنده آن است که ترکیه نیز به تدریج موضع خود را تغییر می دهد. تمامی این کشورها به این نتیجه رسیدند که براندازی دولت سوریه امکان ندارد. تنها کشوری که همچنان سرسختانه به سیاست گذشته خود ادامه می دهد و تحولات منطقه ای و بین المللی را درک نکرده کشور عربستان سعودی است که ظاهرا همانطور که جان کری در مصاحبه خود گفته است سعودی ها از امریکایی ها عصبانی هستند به دلیل آنکه منتظر بودند امریکا عملیات نظامی به بهانه استفاده از سلاح شیمیایی انجام دهد و رژیم بشار اسد را سرنگون کند. اما امریکا نتوانست و یا نخواست که دست به حمله نظامی بزند . مساله دیگری که موجب دلخوری عربستانی ها شده است مذاکرات غرب با ایران بر سر پرونده هسته ای این کشور است. در حقیقت این دو مساله آل سعود را عصبانی کرده   و دولتمردان این کشور به جای آنکه تحولات جدید منطقه ای  و بین المللی را درک کنند و سیاست های خود را بر اساس این تحولات تنظیم کنند همچنان عکس العمل های مملو از خشم خود را ادامه می دهند.ال سعود به انتقال  پول ، اسلحه و اعزام افراد تکفیری  به سوریه ادامه می دهد و حتی شاهد هستیم نه تنها در سوریه بلکه در عراق و لبنان نیز همین سیاست را اجرا می کنند.حقیقت این است که این سیاست راه به جایی نمی برد یعنی تنها اهرمی که عربستان در حال حاضر استفاده می کند اهرم حمایت از تروریسم و اعزام تکفیری هاست. با این روند نمی توان دولتی را سرنگون کرد اما می توان معادله ای را تغییر داد.

جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده در دیدار با مقام های عربستانی از جمله سعود الفیصل با انتقادهای تند وی از سیاست های واشنگتن در قبال دمشق و تهران روبه رو شد. محورهای مورد بحث میان او و مقام های آل سعود چه بود؟

جان کری در  سفر خود سعی کرده تا اندازه ای از سعودی ها استمالت کند و برای آنها توضیح داده که امریکا وعربستان در خصوص سوریه در اهداف استراتژیک  مشترک اما در تاکتیک متفاوت هستند. در خصوص ایران نیز به سعودی ها این اطمینان را داده است که نزدیک شدن به تهران به زیان نقش ریاض  نخواهد بود و البته که واشنگتن در تمام معادلات ریاض را لحاظ خواهد کرد.  اما واقعیت این است که عربستان و اسرائیل بزرگ ترین بازندگان بازی کنونی در منطقه هستند و به نظر می رسد عربستان نیز در این امور با تلاویو نشین ها هماهنگ حرکت می کند. طبیعتا در این شرایط هر گونه مذاکره ای میان ایران و عربستان غیرممکن و بی نتیجه است. آل سعود دست به فرافکنی می زند و اینکه از ایران خواسته  تا نیروهای خود را از سوریه خارج کند نیز بر همین اساس است.  ایران بارها اعلام کرده است که در سوریه نیرویی ندارد و  تنها تعدادی مستشار در این کشور هستند و موضع ایران این است که مساله سوریه راه حل نظامی ندارد و باید از طریق مذاکره سیاسی و کنفرانس ژنو حل شود. اما سعودی ها که خود  بیشترین پول و اسلحه و افراد رزمنده را  به داخل سوریه می فرستند، گناه شکست خود را به گردن دیگران می اندازند و از دخالت ایران و حزب الله صحبت می کنند. در حالیکه به گفته  اخضر ابراهیمی نماینده دبیرکل سازمان ملل در حل بحران سوریه، عربستان و سیاست این کشور بزرگ ترین مانع برای حل بحران سوریه است. بنابراین مواضع عربستان در این مورد بیشتر فرافکنی است و سرپوش گذاشتن برسیاست شکست خورده  و اشتباهی است که در سوریه اعمال می کنند.

عبدالجبار العکیدی، رئیس شورای نظامی ارتش آزاد سوریه در استان حلب در تازه ترین اظهار نظر خود گفته است:" به دنبال لجاجت گروه های مخالف و یکپارچه نشدن آنها، ما مناطق تحت کنترل خود و راه های امدادرسانی را از دست دادیم. آخرین فاجعه صورت گرفته سقوط شهر السفیرة (شرق حلب) بود و من به همین دلایل از منصب خود در ریاست شورای نظامی مخالفان در حلب استعفا می دهم." آیا در صورت ضعف بیشتر نیروهای مسلح احتمال کنار زدن آنها در مذاکرات ژنو 2 وجود دارد؟

بله، این احتمال وجود دارد. به واقع طیف نیروهای مخالف دولت سوریه طیف گسترده ای است که  به هیچ عنوان قادر به متحد شدن با یکدیگر نیستند. تلاش های امریکا برای متحد کردن آنها نیز به جایی نرسید. نیروهای رزمنده بخشی از  افراد جداشده از ارتش سوریه بودند تحت عنوان ارتش آزاد سوریه، اما بعدها گروه های تکفیری جبهه النصره، دولت اسلامی عراق و شام ( داعش) وارد صحنه شدند و در حال حاضر اکثر عملیات نظامی اگر نگوییم تمامی عملیات نظامی علیه دولت توسط همین گرو های تکفیری ها و سازمان های وابسته به القاعده صورت می گیرد و این نیروها ائتلاف معارضه سوریه در خارج را قبول ندارند و آن را نماینده خود نمی دانند، کما اینکه ارتش آزاد هم اعلام کرده است ائتلاف معارضان سوری در خارج هیچ ارتباطی به ارتش آزاد ندارد. البته تحولات اخیر با توجه به پیشرفت هایی که در ارتش سوریه و نیروهای مردمی در مناطق مختلف به ویژه در حومه دمشق و در شهر حلب رخ داده،  حالت یاس و نا امیدی در میان نیروهای مسلح معارض ایجاد کرده است. در خصوص ارتش آزاد شاهد دو پدیده هستیم یک پدیده اینکه بسیاری از این افراد با استفاده از بحثی که اخیرا بشار اسد اعلام کرده به ارتش  باز می گردند  و  سلاح های  خود را تحویل می دهند. درگیری افرادی هم که  مانده اند به جای آنکه با ارتش دولتی باشد با نیروهای تکفیری است.

وضعیت نیروهای معارض دولت سوریه در خارج از کشور چگونه است ؟

ائتلاف نیروهای معارض سوریه در خارج در حال حاضر متشکل از عوامل وابسته به عربستان سعودی هستند که اعلام کرده اند در ژنو 2 شرکت نخواهند کرد و یا پیش شرط هایی دارند همانند آنکه ایران  نباید در این کنفرانس باشد و یا اینکه دستور کار کنفرانس  باید کناره گیری بشار اسد و تحویل قدرت به حکومت انتقالی باشد. این شرایط برای هیچ کس قابل قبول  و عملی نیست، بنابراین احتمال شرکت آنها در کنفرانس ژنو 2 بسیار ضعیف خواهد شد. در مقابل شاهد هستیم که معارضان موجود در داخل سوریه مطرح می شوند  و اخضر ابراهیمی نیز در سفر اخیر خود به دمشق با بیش از 17 نفر از افسران و مسئولان اپوزسیون داخل سوریه ملاقات و مذاکره کرد. این رویکرد نشان می دهد که اگر عربستان سعودی همچنان به سیاست کنونی خود ادامه دهد، ائتلاف نیروهای معارض سوریه درخارج که عملا وابسته به آل سعود است  هیچ امکانی برای مشارکت نخواهند داشت  و بعید نیست که جناح معارضان داخل سوریه در کنفرانس ژنو شرکت کرده و نقش بازی کنند. گو اینکه در برابر خود کنفرانس ژنو نیز علامت سوال بزرگی وجود دارد و معلوم نیست به این زودی این کنفرانس شکل بگیرد به دلیل آنکه عملیات نظامی در داخل همچنان ادامه دارد و برگزاری این کنفرانس نتیجه موازنه قوا در داخل سوریه و در نتیجه کشمکش های مسلحانه در هفته های آینده خواهد بود.

بنابراین شما احتمال حضور نیروهای معارض خارج سوریه در کنفرانس ژنو 2 و مدنظر قرار دادن پیش شرط های آنها مبنی بر عدم حضور ایران را صفر می دانید؟

بله. در آغاز معارضان سوری وابسته به قطر بودند و این قطر بود که شورای ملی معارضان را شکل داد،  اما بعدا که امریکایی ها پرونده سوریه را از قطر گرفته و به عربستان دادند، عربستانی ها تشکیلات جدیدی تحت عنوان ائتلاف نیروهای معارض را مطابق با منافع خود شکل دادند. یعنی جناح اخوان المسلمین را اخراج  و افراد وابسته به خود را وارد این ائتلاف کردند و در راس این ائتلاف فردی با عنوان  احمد الجربا که روابط نزدیکی با عربستان دارد را گذاشتند. آنها در حال حاضر تابع تصمیمات عربستان هستند و این ائتلاف هیچ نفوذی در داخل سوریه ندارد، بدین معنا که اگر بنا شود همین امروز آتش بس اعلام شود و این ائتلاف اعلام کند که افراد مسلح داخل اسلحه به زمین گذارند کسی در داخل به دستور این ائتلاف گوش نمی دهد . همانطور که گفته شد اکثر افرادی که دست به علمیات نظامی می زنند گروه های تکفیری یا القاعده هستند همانند جبهه النصره یا دولت اسلامی عراق و شام . نه آنها و نه ارتش آزاد به هیچ عنوان تحت امر ائتلاف نیروهای خارج نیستند، بنابراین زمانی که این نیروها در داخل نفوذی ندارند مشارکت آنها در ژنو هم معنایی ندارد و اگر هم میان آنها و دولت تفاهمی صورت گیرد که چنین تفاهمی بسیار مشکل است آنها قدرت اجرای این تفاهم در داخل را ندارند. بنابراین مشارکت آنها هیچ معنایی ندارد و نشانه هایی که  به آن اشاره شد به ویژه رفتار اخضر ابراهیمی نشان می دهد که این طیف از  معارضین در ژنو شرکت نمی کنند به ویژه آنکه ابراهیمی به بسیاری از کشورهای منطقه که در خصوص بحران سوریه نقشی دارند سفر کرد اما به عربستان سفر نکرد. از سوی دیگر ابراهیمی در سفرش به دمشق با بسیاری از معارضان داخلی گفتگو کرده در حالیکه در اروپا با هیچ کدام از این معارضان وابسته به ائتلاف جلسه ای نداشته است. بنابراین بعید به نظر می رسد که در این شرایط و با موازنه قوای کنونی این طیف معارضه خارج بتواند در ژنو شرکت کند و شرکت آنها در حل بحران سوریه موثر باشد.

 تحریریه دیپلماسی ایرانی/انتشار مجدد: 17/آبان/1392