مسکو ناتوان از احیای قدرت منطقه‌ای خود

دیپلماسی ایرانی: پوتین می خواهد به اهرام ثلاثه برود. می خواهد به آن جا برود تا مجددا دوران نفوذ روسیه در مصر در زمان اتحاد جماهیر شوروی را احیا کند. زمانی که جمال عبدالناصر متحد روس ها شده بود و انور سادات نیز تا برهه ای در حوزه آنها قدم می زد. مخدوش بودن روابط امریکا و مصر فرصتی را برای روس ها فراهم کرده است تا بتوانند به تدریج جای پای خود را در مصر و از آن جا در کل منطقه باز کنند. تصمیم امریکا در 9 اکتبر سال جاری مبنی بر توقف کمک های تسلیحاتی و مالی سالانه به مصر روس ها را بر آن داشته که فورا دست به کار شوند تا مجددا این کشور را به حلقه متحدان خود بازگردانند. اتفاقا برای رسیدن به این هدف هم تصمیم دارند تا خلا تسلیحاتی امریکا در مصر را پر کنند. بر اساس گزارش ساندی تایمز، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در بحبوحه خلاء واشنگتن و ترس از بازگشت به دوران جنگ سرد در این منطقه قصد ازسرگیری روابط نظامی با مصر را دارد. همچنین دسترسی به بنادر مدیترانه نیز یکی دیگر از انگیزه های روسیه برای از سرگیری این روابط است. در این رابطه دیپلماسی ایرانی با دکتر محمود شوری، تحلیلگر مسائل روسیه به گفت وگو نشسته است که در ادامه می خوانید.

تعمیق بحران در سوریه و ادامه ناآرامی های سیاسی در مصر تکه های جدیدی را در پازل خاورمیانه به وجود آورده است. پس از توافق میان مسکو – واشنگتن بر سر امحای تسلیحات شیمیایی سوریه به نظر می رسد که امریکایی ها به نوعی در برابر سیاست های کرملین در منطقه کوتاه آمده اند. آیا با چنین تعبیری موافق هستید؟

نمی توان نام این توافق را کوتاه آمدن گذاشت، چرا که امریکا و روسیه بازی ای را در منطقه خاورمیانه آغاز کرده اند که ابعاد و آینده آن مشخص نیست. هر دو کشور بر اساس منافعی که برای خود ترسیم کرده اند وارد این بازی شده و آن را ادامه می دهند. پس از اتفاقاتی که در سوریه افتاد و پیروزی دیپلماتیکی که روس ها در بحث جلوگیری از جنگ در سوریه به دست آوردند این فرصت فراهم شد که پوتین سفری به قاهره داشته باشد که می تواند بخش دیگری از سیاست های روسیه برای تاثیرگذاری بر مسائل خاورمیانه محسوب شود. از سوی دیگر شرایطی که در مصر پیش آمد و مشکلاتی که در روابط مصر و امریکا ایجاد شد پس از اتفاقاتی که برای سرکوب مخالفان دولت جدید در مصر رخ داد و امریکایی ها اعلام کردند که کمک های نظامی خود را به مصر قطع می کنند، به نظر می رسد روسیه قصد دارد از این فرصت استفاده کند تا بتواند جای پای تازه ای در خاورمیانه برای خود باز کند، اگرچه هنوز بحث سوریه و اینکه آینده روسیه در سوریه به کجا خواهد انجامید، مشخص نیست. بنابراین  به نظر می رسد که نمی توان این مساله را توافقی میان امریکا و روسیه دانست، بلکه این کشورها بیشتر از فرصت هایی که در این بازی برای آنها پیش می آید حداکثر استفاده را می برند.  

اخیرا شاهد تنش در رابطه میان امریکا و عربستان و البته قطع کمک های واشنگتن به قاهره بوده ایم. این در حالی است که وضعیت امنیتی در عراق نیز بسیار نابسامان شده و به نظر می رسد که ولادیمیر پوتین برای نزدیکی به نوری مالکی نخست وزیر عراق هم دورخیزهایی داشته است. آیا روسیه می رود تا قدرت از دست رفته استراتژیک خود در منطقه را احیا کند ؟

من بر این باور نیستم که روس ها هنوز به آن میزان از توانایی رسیده باشند که بتوانند قدرت خود را در منطقه احیا کنند، گرچه روس ها در گذشته هم جای پای قوی در خاورمیانه نداشتند اما آنچه در گذشته در منطقه داشتند بیشتر ظرفیت ها و امکاناتی برای فروش تسلیحات بود که در پرتو تحولاتی که در سال های اخیر در منطقه اتفاق افتاده روس های سعی می کنند از این فرصت استفاده کنند تا بتوانند از یک سو شرکای جدید پیدا کرده و همچنین بخشی از مشکلات خود را که در رابطه با افراط گرایی مذهبی دارند در این فرایند حل و فصل کنند. همان طور که می دانید مصر یکی از کشورهایی است که در بحث جریان های اسلامی و مذهبی نقش مهمی دارد و می تواند بر جریان هایی که الگو می گیرند، تاثیرگذار باشد. پس از آنکه دولت جدید با کودتا دولت محمد مرسی را برکنار کرد برای روس ها این فضا فراهم شد که شاید بتوانند با همکاری با دولت جدید به نحوی  کمک هایی که قبلا به لحاظ فکری و مالی به این جریان ها می شد را از طریق مصر محدود کنند. به نظر می رسد روس ها این دو هدف یعنی یکی کنترل جریان های افراط گرای مذهبی در منطقه و  دیگری ایجاد فرصت برای فروش تسلیحات بیشتر به کشورهای منطقه را در کوتاه مدت دنبال می کنند. اگر این دو هدف نتیجه بخش باشد می تواند در آینده به نفوذ روس ها در منطقه خاورمیانه منجر شود.

روزنامه ساندی تایمز از سفر احتمالی پوتین به مصر خبر داده است. سیاست های روسیه در قبال تحولات مصر پس از برکناری مرسی چگونه بوده است ؟

روسیه بیشتر سعی کرده است از فرصت ها استفاده کند تا این که قصد داشته باشد بازی مشخصی را برای خود تعریف کند یا سیاستگذاری مشخصی در خصوص تحولات مصر و منطقه داشته باشد. به نظر می رسد که روس ها به چند دلیل از اتفاقاتی که در مصر رخ داده استقبال کردند: اولا، روس ها از انقلاب هایی که در کشورهای عربی رخ می دهد و به نوعی فرایند دموکراسی خواهی را در منطقه گسترش می دهد شادمان نیستند. ثانیا، از مهم ترین دولت هایی که در نتیجه یک انقلاب سرنگون شدند و دولتی دموکراتیک پس از آن حاکم شد و به این سرنوشت دچار شده مصر است که برای روس ها فرصت باد آورده ای را فراهم کرده است. ثانیا، روس ها از این فرصت استقبال کردند و پس از آن نیز با توجه به تنشی که در روابط مصر و غرب پیش آمد روس ها سعی کردند از این فرصت جدید هم کمال استفاده را ببرند و هم فضای جدیدی را برای خود در منطقه باز کنند، با توجه به این که امیدوار نیستند بتوانند فضای سابق خود را در سوریه حفظ کنند. بنابراین به نظر می رسد روس ها به دنبال جای پای تازه ای در منطقه هستند.

آیا روس ها می توانند جای امریکا را برای مصر بگیرند؟ سابقه رابطه ژنرال های مصری با کرملین چگونه است؟

روس ها در بحث تاثیرگذاری و نفوذ در منطقه با موانع و مشکلات زیادی مواجه هستند، مسائل روس ها در منطقه خاورمیانه بیش از آنکه سخت افزاری باشد نرم افزاری است. بدین معنا که روس ها به جز سلاح هایی که به منطقه می فروشند ارمغان دیگری برای کشورهای خاورمیانه ندارند در حالی که غربی ها به لحاظ نرم افزاری  و قدرت نرم دست برتری را دارند در کنار این که جریان های اسلامی دیگری در منطقه هستند  که رابطه خوبی با روس ها ندارند اگرچه ممکن است رابطه خوبی با غرب هم نداشته باشند اما دست روسیه به لحاظ قدرت نرم در منطقه باز نیست و نمی تواند از این نظر نقش آفرین باشد. همان طور که می دانید در  شرایط امروز خاورمیانه آنچه بیش از همه نقش ایفا می کند جنگ ایده ها و تفکرات متفاوت است که در منطقه خاورمیانه نقش آفرینی می کند و آینده منطقه هم در گرو پیروزی جریان های مختلف است که به دنبال دموکراسی خواهی و حاکم کردن آموزه های مذهبی هستند. بنابراین از این منظر روس ها دست بازی ندارند و تنها در بحث فروش تسلیحات و یا  کمک های مقطعی به دولت های نیازمند نقش آفرینی می کنند.

تبعات قدرت گرفتن روسیه در خاورمیانه برای امریکا چیست؟ آیا امریکایی ها از حجم بحران های جاری در منطقه به ستوه آمده و می روند تا با روس ها به نوعی به تقسیم کار بپردازند؟

این که مشکلات امریکایی ها روزبه روز در منطقه افزایش می یابد و عملا در شرایطی قرار گرفته اند که امکان تعریف فضای جدید ندارند یا امکان این که بتوانند روندها را آن طور که  دلخواهشان است پیش برند تردیدی نیست . اما بعید است که امریکایی ها در هیچ شرایطی حاضر باشند که فضا را برای رقیب قدیمی خود باز کنند و این امکان را فراهم کنند که کشوری همانند روسیه فضای مانور زیادی پیدا کند. اگر چه تحت شرایط خاص ممکن است امریکایی ها به این نقش آفرینی های موقت روسیه در خاورمیانه تن دهند اما به طور حتم آنها به فکر چاره اندیشی هایی برای این مساله خواهند بود. البته باید این مساله را خاطرنشان کرد که عربستان سعودی نیز نقش آفرینی می کند و عربستانی ها با توجه به اهدافی که برای سوریه پیش بینی کردند و به دنبال دست یافتن به آن هستند قصد دارند تا دولت السیسی در مصر قدرتمند باقی بماند و بتواند به عنوان پشتیبان جریان های مخالف در سوریه عمل کند. البته این مساله شرایط پیچیده ای را به وجود آورده که از یک سو روس ها در بحث سوریه به دنبال اهداف دیگری هستند و از سوی دیگر عربستانی ها علاقه ای ندارند که دولت جدید در مصر شکست بخورد، به همین دلیل از این مساله استفاده کرده و پای روس ها را به مصر باز کردند. این روندها شرایط منطقه را روزبه روز پیچیده تر می کند و مشخص نیست که از دورن این فضای ملتهبی که ایجاد شده و شرایطی که دائما در حال تغییر است نهایتا کدام یک از طرف های منطقه ای بازی را به نفع خود تغییر می دهد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: دوشنبه 6 آبان 1392/ باز انتشار: شنبه 11 ابان 1392