ایران حق غنی سازی اورانیوم دارد به شرطی که....

دیپلماسی ایرانی : پرونده هسته ای ایران همچنان اصلی ترین چالش میان ایران و غرب به حساب می آید. پرونده قطوری که عمر آن به بیش از یک دهه پیش بازمی گردد اما هنوز راهکاری برای گشودن گره های بیشمار آن پیدا نشده است. با آغاز به کار دولت یازدهم که اصلی ترین شعار خود در پرونده هسته ای را شفاف سازی و آغاز هرچه سریع تر مذاکرات اعلام کرده است ، امیدها برای بررسی جدی با نیت به ثمر نشستن مذاکرات هم در میان طرف غربی و هم در هیات ایرانی بیشتر شده است.محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل با دیگر طرف های 1+5 دیدار داشته و بر عزم ایران برای پایان دادن به این پرونده سنگین تاکید داشت. در حالی که تاریخ دیدار هیات ایرانی با 1+5 روز و 18- 17 اکتبر برای با 24 و 25 مهر اعلام شده است، به سراغ پیرگلداشمیت معاون اسبق مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی در امور پادمان ها و بازرس سابق آژانس رفته و چند و چون موارد مورد اختلاف میان تهران و طرف های مذاکره کننده را از او جویا شدیم. گلداشمیت که در ژوئن 2005 بازنشسته شده و جای خود را به اولی هاینونن داده بود از همان تاریخ تا به امروز در بسیاری از نشست های تخصصی بررسی برنامه هسته ای ایران به ایراد پیچ و خم های این پرونده پرداخته است. وی در گفتگوی اختصاصی با دیپلماسی ایرانی تاکید می کند که نه تنها ایران که هرکشور عضو ان پی تی حق غنی سازی اورانیوم را داشته و در این پیمان هیچ اشاره ای به میزان مجاز برای غنی سازی نشده اما آنچه که وی از آن با عنوان  تخطی های تهران یاد می کند در این مسیر اختلال هایی ایجاد کرده است. متن گفتگوی دیپلماسی ایرانی با وی به شرح زیر است :

ایران همواره با توجه به عضویت در معاهده  منع تکثیر تسلیحات هسته ای تاکید کرده که حق غنی سازی اورانیوم را دارد. آیا کشورهای امضا کننده این معاهده از چنین حقی برخوردار هستند؟ غنی سازی اورانیوم چنددرصدی مطابق با ان پی تی است ؟

کشورهای فاقد تسلیحات هسته ای ( NNWS)  که به معاهده منع اشاعه تسلیحات هسته ای ( ان پی تی ) پیوسته اند حق استفاده از انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز را در چنته دارند. البته این در شرایطی است که انها به سایر مفاد موجود در این معاهده بخصوص بندهای 2 و 3 هم پایبند باشند. بند 2 تصریح می کند که کشورهای فاقد تسلیحات هسته ای حق دریافت کمک و یا تلاش برای ساخت تسلیحات هسته ای یا دیگر مواد منفجره از این قسم را ندارند. بر اساس بند 3 ان پی تی  ؛ نظارت های  آژانس بین المللی انرژی هسته ای باید بر تمام مواد و بخصوص مواد شکاف پذیر در تمام فعالیت های هسته ای اعمال شود. من حقوقدان نیستم اما درک من این است که کشورهای فاقد تسلیحات هسته ای عضو ان پی تی که تمامی مفاد مورد نظر آژانس بین المللی انرژی هسته ای را رعایت کرده و موافقتنامه پادمان را هم مراعات کرده اند حق غنی سازی اورانیوم را دارند. نه در ان پی تی و نه در هیچ کدام از موافقتنامه های پادمان آژانس بین المللی انرژی هسته ای محدودیتی برای درصد غنی سازی اورانیوم مشخص نشده است. اما همانطور که شما می دانید ایران از سوی شورای حکام آژانس متهم به عدم پایداری به تعهدات نسبت به موافقتامه پادمان شده  و نشانه های بسیاری وجود دارد دال بر اینکه این کشور حداقل در گذشته از بند 3 ان پی تی تخطی کرده است.

بر این اساس حق غنی سازی اورانیوم ایران دیگر مورد تایید ان پی تی نیست تا زمانی که شورای حکام آژانس به این نتیجه برسد که تمام مواد هسته ای و فعالیت های ایران در امروز و گذشته اعلام و علنی شده ، تحت پادمان است و تنها و تنها مصرف صلح آمیز دارد. روند مشابهی در مورد حق قانونی ایران برای فرآوری مجدد ضایعات سوخت و حتی جداسازی پلوتونیوم با کاربرد تسلیحاتی وجود دارد که در سوخت خالی شده از راکتور آب سنگین اراک وجود دارد. همچنین شورای امنیت سازمان ملل در دسامبر 2006( طبق فصل هفتم منشور سازمان ملل)، قطعنامه الزام آوری را به تصویب رساند که به موجب آن ایران باید تمامی فعالیت های مرتبط با غنی سازی و باز فرآوری را متوقف کند.

آیا هنوز ایران را کشوری در آستانه هسته ای شدن می دانید ؟

البته من هیچ گاه این عنوان را به شکل مستقیم برای ایران به کار نبرده ام. آنچه که من بارها تاکید کرده ام این است که تخطی های پیشین ایران از توافقنامه پادمان که مبتنی بر گزارش توامبر 2011 آژانس بین المللی انرژی هسته ای است و در آن از احتمال وجود برخی ابعاد نظامی در برنامه هسته ای ایران بخصوص عدم همکاری این کشور با آژانس سخن گفته شده بود نشان می دهد که شاید ایران زمانی و البته هنوز قصد تبدیل شدن به کشوری با پتانسیل دستیابی به تسلیحات هسته ای را داشته و دارد . این مساله با کشوری که هیچ گاه چنین برنامه ای نداشته متفاوت است. باید توجه داشته باشید که فتوای رهبر ایران در خصوص حرام یا ممنوع بودن استفاده از تسلیحات هسته ای منافاتی  با قرار گرفتن ایران در آستانه هسته ای  شدن ندارد.   

 به نظر شما ایران چه گام هایی می تواند در مسیر اعتمادسازی هسته ای بردارد؟

نخستین گام این است که ایران باید با شورای حکام آژانس با استناد به قطعنامه 12 سپتامبر 2003 ( که ده سال پیش تصویب شد ) همکاری کند. اجازه دسترسی نامحدود از جمله مسائل قید شده در قطعنامه است. بر این اساس آژانس باید بتواند برای بررسی و اثبات صحت و کامل بودن ادعاهای ایران ، نمونه برداری محیطی از هرمکان مورد تردید را داشته باشد . این به معنای آن است که ایران باید پروتکل الحاقی را پذیرفته و به شکل موقت با برخی بازرسی های کنترلی  فراتر از پروتکل که بارها درخواست آن از سوی دبیرکل سابق آژانس محمد البرادعی مطرح شده بود ، موافقت کند.

 بسیاری از تحلیل گران اعتقاد دارند که محدودسازی در غنی سازی اورانیوم بهترین اقدام اعتماد سازی است که تهران می تواند انجام دهد. به نظر شما تهران در نهایت با چه درصدی از غنی سازی کنار خواهد امد و درصد مورد نیاز غرب چیست ؟

همه می دانند که آقای روحانی زمانی که مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران بود در اکتبر سال 2003 میلادی به صراحت اعلام کرد که ایران هیچ گاه از حق غنی سازی اورانیوم خود صرف نظر نمی کند. فکر نمی کنم که نظر آقای روحانی امروز تغییری کرده باشد. به گمان من در شرایطی که آژانس به یقین برسد که ادعاهای ایران صحیح و کامل بوده و برنامه هسته ای این کشور هم  صلح آمیز است بی شک هیچ کس خواهان این نیست که تهران از حق هسته ای خود صرف نظر کند. در این میان ایران می تواند همزمان با آنکه از حق خود صرفنظر نمی کند برای مدت کوتاهی این فعالیت را متوقف کند.

در هر صورت من فکر می کنم  ایران باید تا زمانی که برای تامین سوخت مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران به بازار بین المللی برای اورانیوم غنی شده با خلوص بالاتر دسترسی دارد، در موقعیتی باشد که تولید اورانیوم غنی شده با خلوص بیش از 5 درصد  را معلق کند. همچنین شاید غرب استدلال ایران برای افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده با غنای زیر 5 درصد را زیر سئوال ببرد، چرا که ایران می تواند سوخت مورد نیاز بوشهر و دیگر راکتورها را از خارج وارد کند. ایران خاطرنشان کرده است که تمایلی برای بازفرآوری ضایعات سوخت و جداسازی پلوتونیوم ندارد. اما جهان چگونه می تواند مطمئن باشد که چند سال دیگر ایران تغییر عقیده ندهد؟

در شرایطی که ایران غنی سازی را حق خود دانسته و ذخیره اورانیومی قابل توجهی هم دارد ؛ غرب برای به توافق رسیدن با تهران چه پبشنهاد عملی می تواند بدهد؟

تا زمانی که آژانس به این قطعیت نرسیده باشد که ادعاهای ایران درست و کامل است ایران می تواند هرشش ماه ذخیره اورانیوم با خلوص پایین خود را برای تبدیل شدن به میله سوخت  مورد نیاز راکتور بوشهر و دیگر راکتورهای آب سبک به خارج از کشور بفرستد.

آیا خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای ممکن است؟ آیا اسرائیل نیز دست از تسلیحات هسته ای خود برخواهد داشت ؟

رسیدن به خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای هدفی والا و بسیار مهم در مسیر رسیدن به جهانی بدون سلاح هسته ای است. جامعه بین المللی باید از هر فرصتی برای رسیدن به این هدف استفاده کند. البته هر دو این هدف ها چه خاورمیانه و چه منطقه عاری از سلاح هسته ای به چند دهه زمان برای تحقق نیاز دارد. اما برای تحقق این مساله در خاورمیانه می توان با استقرار "منطقه ممنوعه تست هسته ای" کار را آغاز کرد. این امر  با تصویب یک سند حقوقی الزام اور در مورد تضمین های منفی امنیتی توسط 5 عضو شورای امنیت که پس از ایجاد خاورمیانه عاری  از سلاح هسته ای بلافاصله تمام کشورهای منطقه را در بربگیرد، شدنی است.

 در طرح استقرار منطقه ممنوعه تست هسته ای ؛ مصر، ایران،اسرائیل، عربستان سعودی و سوریه باید پیمان ممنوعیت آزمایش هسته ای را در بازه زمانی مشخص و همزمان امضا کنند. برای تحقق این امر نیازی نیست که منتظر استقرار صلح در منطقه بمانیم.

شما در یکی از سخنرانی های خود تاکید کرده بودید که ایران و غرب باید در شرایط برد – برد با یکدیگر مذاکره کنند. نقشه راه چنین مذاکره برد – بردی از نظر شما چیست؟

من در گذشته هم به تشریح گام هایی که می تواند به اعتمادسازی میان دو کشور منتهی شود، پرداخته ام. به عنوان نمونه در شرایطی که ایران پروتکل الحاقی را کامل به اجرا در آورد گروه 5+1 و شورای حکام آژانس می توانند بازه زمانی برای ایران تعیین کنند که در آن بازه زمانی ایران اگر هنوز برنامه هسته ای مخفی دارد اعلام اما من باب آن مجازات نشود. این تخطی پنهان می تواند هم فعالیت های احتمالی تسلیحاتی و هم عدم پایبندی به پادلمان را شامل شود.

علاوه بر این من اعتقاد دارم که یک اقدام اعتمادساز مهم دیگر این است که  ایران تمام تاسیسات چرخه سوخت خود را تحت نظارت قاطع آژانس بین المللی انرژی هسته ای قرار دهد. من طرح های بسیار دیگری هم برای رسیدن به راهکار برد – برد که مورد توافق احتمالی همگان باشد دارم اما زمانی که از میز مذاکره دور هستید ارائه این طرح ها اسان است. علاوه بر این من طرفدار دیپلماسی ویژه اگر نگویم مخفی هستم و نباید از طریق رسانه ها حرف بزنیم. نکته امیدوار کننده این است که آقایان روحانی ، ظریف و صالحی به خوبی بر فضای ذهنی طرف های مذاکره کننده واقف هستند و از قدرت پیش بینی مسائل مورد توافق احتمالی و انتظارهای غیرواقع هم برخوردارند. من هنوز هم اعتقاد دارم که راهکار برنده – برنده قابل دسترسی است. 500 سال پیش اسقف دو ریشلیو ( de Richelieu)  گفته بود : سیاست هنر محقق کردن ناممکن هاست. 

انتشار اولیه: سه شنبه 16 مهر 1392/ باز انتشار: شنبه 20 مهر 1392