آیا ایران، چین بعدی خواهد بود؟

دیپلماسی ایرانی: توماس فریدمن در مقاله ای که اخیرا در نیویورک تایمز منتشر کرد، ایده جنون آمیز، خطرناک، غیر مستدل و بی معنی مذاکره جدی با ایران را مورد حمایت قرار داد. او نه تنها به درستی به این نکته اشاره کرد که شاید از نگاه ایران توانمندی هسته ای ( اگر تسلیحات هسته ای نباشد)، تضمینی در برابر تغییر رژیم باشد( دلیل مشابهی که دیگر کشورهای مجهز به سلاح هسته ای آن را عنوان می کنند)، بلکه مقایسه ای کاربردی بین ایران امروز و جمهوری خلق چین انجام داد. این پرسش بزرگی است که او مطرح می کند:

ایران آماده است تا چه اندازه از این تضمین هسته ای برای رها شدن از شر تحریم ها، دست بکشد؟ آیا ایران آماده است از یک سلاح قدرتمند چشم پوشی کند تا بار دیگر به یک کشور قوی تبدیل شود؟ - مانند چین؛  که هم دوست است و هم دشمن ، هم شریک تجاری نیم بند است و هم به جای یک دشمن تما وقت یک رقیب ژئوپولتیک نیمه کاره برای آمریکا.

این قیاس حتی بیش از آنچه که فریدمن گمان می کند، روشن است. با بازگشت به عقب در می یابیم، زمانی که چین نخستین توانایی هسته ای خود را توسعه داد، همانگونه آن را توجیه کرد که امروز تندروهای ایرانی استدلال می کنند. برای مثال، دین راسک، وزیر امور خارجه سابق آمریکا در سال 1966 به کنگره گفت: چینی های کمونیست اکنون در حال توسعه تسلیحات هسته ای و سیستم های موشکی هستند. اما این تسلیحات نقش دفاعی ندارند. آنها می توانند به طور مستقیم از پکن به سوی همسایگان نشانه گرفته شوند تا آنها را تهدید کنند یا اینکه کشورهای آسیایی را ناگزیر به قطع اتحادهای امنیتی با ایالات متحده کنند. شاید هم آنها بخواهند توازن هسته ای در آسیا ایجاد کنند. در نهایت این تسلیحات می توانند برای حمله به همسایگان آسیایی یا در مقیاس وسیع تر ایالات متحده به کار می روند.

راسک این نکته را خاطرنشان کرد که چنین حمله ای می تواند مانند یک خود کشی باشد اما برای کشوری مانند چین که رهبرانی با دید غیر واقعی در مورد جهان دارد، عدم پذیرش توصیه دیگران – شامل متحدان- و توافق با آنها، قابل پیش بینی است.

لحنی که راسک در مورد چین مائویست به کار می برد، مشابه آن چیزی است که تندروها ، سال هاست در مورد ایران از آن استفاده می کنند. مانند چین آن سال ها، ایران می گوید توسعه هسته ای را برای اهداف دفاعی می خواهد. از سوی دیگر نوع نگرش جمهوری اسلامی به جهان نیز شباهت هایی با چین دارد. برنارد لویس، تاریخدان نئومحافظه کار آمریکایی در مورد حمله ایران در 22 آگوست 2006 هشدار داد، و مبنای او تفکر شهادت در جمهوری اسلامی بود. البته این تاریخ سپری  شد بدون اینکه حمله ای اتفاق بیفتد.

درس دیگری که از اظهارات راسک در زمان هسته ای شدن چین می توان گرفت این است که او در مورد اینکه چین از این سلاح برای تهدید و ارعاب همسایگان اش استفاده می کند، اشتباه کرده بود. در واقع این تسلیحات نقشی در افزایش نفوذ بین المللی چین نداشت. بلکه آنچه وجهه چین را تقویت کرد، اصلاحات اقتصادی پس از مائو بود ، که سه دهه رشد اقتصادی سریع را به ارمغان آورد.

نکته دیگری نیز باید مورد توجه قرار گیرد. مساله هسته ای، یک دهه ای است که سیاست آمریکا در قبال ایران را تحت تاثیر قرار داده است. در حالی که این یک مشکل جزئی نیست، مهمترین دغدغه آمریکا نیز به شمار نمی رود. ایران از کنترل خود بر چرخه سوخت هسته ای دست نمی کشد( که به معنی حفظ فعالیت های غنی سازی و بازفرآوری است). اما شاید با برخی محدودیت ها و بازرسی های گسترده تر موافقت کند. اگر خواسته ای بیش از این داشته باشیم، توافقی شکل نخواهد گرفت. به بیان دیگر طبق هر قراردادی که مورد پذیرش ایران باشد، تهران می تواند به تولید موادی استفاده کند که می تواند کاربرد تسلیحاتی نیز داشته باشد. به این ترتیب بحث بر سر زمان و میزان دقت مطلع شدن غرب از فعالیت های هسته ای ایران است.

اما در دراز مدت، آنچه به واقع اهمیت دارد ، پتانسیل قدرت کلی ایران است، نه اینکه این کشور تنها چند سلاح هسته ای دارد یا اینکه مانند اسرائیل، هند و پاکستان یک زرادخانه هسته ای کامل در اختیار دارد. جمعیت جوان ایران، منابع نفت و گاز و قشر تحصیلکرده، پتانسیل اقتصادی قابل توجهی برای ایران به شمار می رود. مانند چین، دیر یا زود، باید سیاست ها در ایران تغییر کنند. به این ترتیب تحریم ها نیز لغو می شوند و این مرحله  ای است که پس از آن ایران می تواند به سرعت پیش برود. بنابراین پرسش اصلی این است که آیا ایران قدرتمندتر می خواهد یک دوست نیمه کاره برای ایالات متحده باشد – آنگونه که فریدمن چین را توصیف می کند – یا اینکه به خشم بیاید و به دنبال بیرون کردن آمریکا از منطقه باشد؟ دست کم بخشی از این روند به آمریکا بستگی دارد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 16 مهر 1392/ باز انتشار: شنبه 20 مهر 1392