آزمون خوشبینی نگاه واشنگتن به تهران

دیپلماسی ایرانی: هفته سرنوشت سازی که همه انتظار آن را می کشیدند با سخنرانی ها و ملاقتهای قابل توجهی به پایان رسید. از هفته ها قبل این انتظار و خوشبینی فزاینده وجود داشت که اراده لازم برای پایان دادن به خصومتهای سی و چند ساله میان ایران و آمریکا ایجاد شده است و هیئت ایرانی در سفر به نیویورک فرصت لازم برای بهبود روابط با آمریکا را خواهند داشت. اما از همان ابتدا روشن بود که چنین خوشبینی هایی عمدتا مبنای احساسی و هیجانی دارد و واقعیتهای را نادیده می گیرد. برخی معتقدند همانند بازگشایی روابط چین و آمریکا در دهه 1970 روابط ایران و آمریکا نیز تنها به اراده رهبران دو کشور بستگی دارد و بنابراین دوران کنونی بهترین زمان برای بازگشایی روابط دیپلماتیک میان آنهاست. با این حال چنین مقایسه ای در مورد روابط ایران و آمریکا منطقی به نظر نمی رسد. روابط دو کشور به خاطر تسخیر سفارت آمریکا در تهران قطع شد که زمینه آن نیز نارضایتی مردم ایران از مداخلات آمریکا در امور داخلی کشورشان بود. با گذشت زمان نه تنها زمینه برای بهبود روابط فراهم نشد که اقدامات تندروانه خصومت را افزایش داد و در کنار آن سو تفاهمها و کدروتها به خاطر قطع ارتباطات تشدید شد. برخلاف دیگر خصومتها میان دو کشور که معمولا میانجیگرانی سعی در تعدیل آن می کنند حل خصومت میان ایران و آمریکا و برقراری مجدد روابط آنها چیزی نبود که تقریبا هیچ کشوری خواهان آن باشد. بنابراین بیش از سه دهه خصومت ادامه یافته است. اوباما به درستی در سخنرانی خود در اجلاس سالانه سازمان ملل به این امر اشاره کرد که نمی توان انتظار داشت چنین کدروتهایی به یک باره حل و فصل شود. از طرف دیگر انتظارات زیادی هر دو طرف ایران و آمریکا را تحت فشار قرار داد تا روسای جمهور ایران و آمریکا در حاشیه برخی جلسات یک مصاحفه ساده داشته باشند. هر چند که این اقدام می توانست اثرات روانی مثبتی داشته باشد اما در حالی که همچنان واقعیتهای روابط ایران و آمریکا پابرجاست اثرات پایداری نداشت. در واقع دو طرف نیازمند آنند که در سطوحی پایین تر مذاکرات دو جانبه را آغاز کنند. در صورتی که هر دو طرف در این زمینه جدی باشند می توان انتظار پیشرفتی را داشت. صرفه نظر از دیگر دغدغه های دو طرف، مسئله برنامه هسته ای ایران اکنون بیش از هر موضوع دیگری اهمیت دارد و حتی پیشرفت در مناسبات ایران و آمریکا به آن وابسته است.

صرفه نظر از برخی انتظارات و دلخوریها به خاطر عدم تحقق آنها،بزرگترین دستاورد هیئت ایرانی در نیویورک ارائه چهره جدید از ایران است که به بهترین شکل محقق شد. عملکرد بسیار خوب هیئت ایرانی این پیام را برای جهانیان داد که مردم ایران خواهان تغییر هستند و انتظار دارند رفتارها و واکنشهای جدیدی را از جامعه بین المللی دریافت کنند. ملاقتها، سخنرانیها و مصاحبه های متعدد مقامهای ایرانی نیز در این چارچوب انجام شد تا چهره تعامل گر ایران را به جهان نشان دهد و تلاش کند چهره قبلی را تعدیل نماید. خرده گیری به عدم انجام ملاقتهای چند دقیقه ای میان رهبران دو کشور چندان منطقی نیست در این رابطه طرفداران چنین ملاقاتهایی باید به این سوال پاسخ دهند که چه دستاوردی را از این ملاقات در نظر داشتند؟ در صورت ادامه عزم و اراده کنونی دو طرف که بر گفتگوی متقابل تاکید کرده اند می توان انتظار داشت که در آینده رهبران دو کشور در شرایط بهتری با یکدیگر ملاقات کنند که مسلما دستاورد بسیار بهتری را در بر دارد.

هنوز مشکلات و موانع زیادی در راه پیشرفت مناسبات ایران و آمریکا وجود دارد. هر دو طرف در داخل با مخالفتهای جدی روبرو هستند. در این رابطه اوباما در شرایط سختتری به سر می برد. تندروها و مخالفان در داخل و خارج کنگره نسبت به هرگونه تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران هشدار داده اند. در هفته جاری نتانیاهو در اجلاس سالانه سازمان ملل سخنرانی خواهد کرد و مسلما بخش مهمی از سخنرانی وی واکنش تند در مورد برنامه هسته ای ایران و هر گونه بهبود مناسبات ایران و آمریکا خواهد بود. به دنبال آن اجلاس سالانه آیپک برگزار می شود که به صورت معمول اوباما یکی از سخنرانان اصلی آن خواهد بود. اظهار نظرهای روسای جمهور آمریکا معمولا در آیپک نسخه تعدیل شده نگرشهای آنها در دیگر محافل است. از این نظر بررسی و تحلیل سخنرانی اوباما در نشست سالانه آیپک بسیار مورد توجه قرار خواهد گرفت.

از طرف دیگر سوالات جدی در مورد تحریمهای ثانویه آمریکا علیه ایران مطرح می شود. کنگره قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران در نظر داشت تحریمهای سختی را در مورد فروش نفت ایران تصویب کند که تصمیم گیری در مورد آن را به بعد از تعطیلات تابستانه اعضای کنگره موکل کرد. به زعم برخی این اقدام فرصت دادن به دولت جدید ایران و مشاهده اقدامات عملی آن بود. تندروها در کنگره هنوز درصدد بررسی چنین لوایحی برای تشدید تحریمهای ایران هستند. با این حال اوباما به عنوان رئیس جمهور آمریکا این قدرت و اختیار را دارد تا تحریمها را به مدت 120 روز به حالت تعلیق درآورد. هر چند که این اقدام اوباما را در شرایط داخلی سختی قرار می دهد و موجب انتقادات تند برخی اعضای کنگره می شود اما در صورتی که آمریکا واقعا خواهان گشایشی چه در مورد مسئله هسته ای ایران و چه در مورد بهبود مناسبات دو کشور باشد این اقدام بهترین امکان را ایجاد می کند که مذاکرات در جوی بدرو از تنش آغاز شود و ایران نیز بتواند به درو از بدبینی نسبت به نیات آمریکا برای دستیابی به نتیجه تلاش کند.

تاکنون نشانه های مثبت متعددی دیده شد که بتوان بر اساس آن تحلیلی خوشبینانه داشت. با این حال در روزهای آینده اظهارات و اقدامات به ویژه در آمریکا می تواند مشخص کند قاطعیت رهبران آمریکا برای حل خصومتها و کدروتهای مناسبات ایران و آمریکا تا چه حد است. اقدامات و اظهارات طرف آمریکایی مسلما بر طرف ایرانی و شرایط داخلی دولت جدید ایران تاثیر گذار است و می تواند به تقویت و یا تضعیف مواضع آنها منجر شود./16