آرزوهای بزرگ: رئیس جمهور جدید ایران و دیپلماسی هسته ای

در میان رویدادهای ناگوار و ناامید کننده که منطقه را فرا گرفته، تحلیف حسن روحانی بعنوان رئیس جمهور ایران در 13 مرداد بارقه ای نادر و مبارک از امید است.

گروه بین المللی بحران در تازه ترین گزارشش، به نام آرزوهای بزرگ: رئیس جمهور جدید ایران و دیپلماسی هسته ای، به بررسی فرصتی که پیروزی آقای روحانی برای حل مسالمت آمیز بحران هسته ای ایجاد کرده می پردازد. البته این پیروزی بیش از آنکه به پرسش های موجود پاسخ دهد، به پرسش های تازه ای دامن زده است، مانند: دامنه اختیارات آقای روحانی در چه حد است، یا نظرات او در مورد ابعاد مختلف برنامه هسته ای کشورش دقیقا چه هستند، و آیا غرب می تواند انعطاف و بردباری لازم را برای خروج از بحران از خود نشان دهد؟ با وجود آنکه انتظار می رود که هر دو طرف محتاطانه رفتار کنند، زمان برای گذاشتن پیشنهادهای جاه طلبانه تر روی میز فرا رسیده است.

یافته ها و پیشنهادهای های اصلی این گزارش شامل موارد ذیل می باشد:

• پیروزی آقای روحانی تغییری در اصول بنیادین نداده است: رهبر جمهوری اسلامی آیت الله علی خامنه ای همچنان تصمیم گیر نهایی است. در عین حال، خطوط قرمز ایران که شناسایی حق غنی سازی اوارنیوم و رفع تحریم ها هستند نیز ثابت باقی خواهند ماند. اما آنچه بی شک دگرگون خواهد شد لحن و شیوه مذاکره کردن ایران است.
• سابقه طولانی آقای روحانی و نوشتارهای تفصیلی اش نشانه هایی از شیوه مطلوب مذاکراتی او را نمایان می سازد. تجربه او به عنوان مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران دارای پیام دوگانه ای است. از طرفی او معمار تنها توافقنامه هسته ای است که در یک دهه گذشته بین ایران و غرب به امضا رسیده است. از طرف دیگر آقای روحانی معتقد است که عدم وفاداری غرب به وعده هایش در آن زمان موجب شد که منتقدین داخلی او را به شدت مورد نکوهش قرار دهند. از همین روی ممکن است او اینبار با احتیاط بیشتری وارد عرصه دیپلماسی شود و تمایل بیشتری به شفاف تر کردن فعالیت های هسته ای ایران داشته باشد، تا محدود کردن دامنه آنها، که هدف نهایی آمریکا و اتحادیه اروپا است.
• امروز دستیابی به یک توافق دشوارتر از زمانی است که سرپرستی پرونده هسته ای بر عهده آقای روحانی بود. مواضع طرفین سخت تر، اعتماد کمتر، برنامه هسته ای گسترده تر و تحریم ها فراگیرتر شده اند. بعلاوه شک و تردیدهایی در هر دو سو وجود دارد. غرب به توانایی آقای روحانی در اجرایی کردن یک توافق احتمالی شک دارد، و ایران مطمئن نیست که غرب بخواهد به یک توافق برد-برد دست یابد، که در برگیرنده روشی برای همزیستی با جمهوری اسلامی و قبول نقشش در منطقه باشد، و در نهایت آقای اوباما توانایی لغو تحریم ها را در رویارویی با کنگره داشته باشد.
• برای زنده کردن و از سر گرفتن گفتگوهای هسته ای باید سه راهکار به هم مرتبط را در پیش گرفت: اول باید محتوای بسته پیشنهادی را تغییر داد. برای این کار لازم است که گام اعتمادساز حول مساله غنی سازی 20 درصدی ایران را ترکیب کرد با توافق بر اصول کلی حاکم بر راهکار نهایی، تا ابتدا و انتهای مذاکرات مشخص باشند. سپس لازم است در کنار بحث های چند جانبه بین ایران و 5+1، گفتگوهای خصوصی بین ایران و آمریکا صورت بگیرد. و نهایتا، لازم است که در مورد مسائل مربوط به امنیت منطقه هم گفتگوهای دوجانبه ای بین ایران و غرب و بخصوص آمریکا انجام شود.

علی واعظ، تحلیلگر ارشد امور ایران در گروه بین المللی بحران می گوید "گشایشی که پیروزی آقای روحانی نوید آن را داده می تواند راهگشا باشد و یا به سرعت مبدل به یک سراب شود. همزمان با شروع به کار دولت تازه که با انبوهی از مشکلات داخلی و خارجی مواجه است، اقدام مناسب از جانب غرب این خواهد بود که آقای روحانی را به حرکت در مسیر درست تشویق کند، نه اینکه زیر پای او را خالی کند".

لویز آربور، رئیس گروه بین المللی بحران می گوید "هیچ دلیلی برای بالا بردن توقعات و همه گونه دلیلی برای پایین آوردن و معتدل کردن آنها وجود دارد. ولی باید به یاد داشت که مجال برای سرآغازی نو در حل بحران هسته ای ایران اگر نه نایاب، نادر است. هیچ یک از طرفین در شرایط حاضر بضاعت از دست دادن چنین فرصتی را ندارند".