دولت یازدهم و تحریم‌ها

 

شرق: تحریم های بین المللی اقدامات سیاسی دولت ها علیه یکدیگر است که مستقیم با واسطه سازمان های بین المللی به ویژه شورای امنیت به مرحله اجرا گذاشته می شود، تا قبل از تاسیس سازمان ملل متحد شورای جامعه ملل در دو مورد برگزاری در 1921 و یونان در 1925 را به ترتیب برای خروج نیروهای این کشورها از آلبانی و بلغارستان به مرحله اجرا گذاشت. در مورد اشغال منچوری توسط ژاپن در 1931 و اتیوپی توسط ایتالیا در انجام وظایف خود با شکست مواجه شد. ماده 41 منشور سازمان ملل در فصل هفتم خود اعمال تحریم به خاطر نقض صلح و امنیت بین المللی را پیش بینی کرده است و شورای امنیت از سال 1945 تا 1990 (پایان جنگ سرد) یعنی در طول 45سال فعالیت خود فقط در مورد رژیم نژادپرست «رودزیا» در 1966 و رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی به مرحله اجرا گذاشت. مبنای این تحریم ها از نظر شورای امنیت نقض حقوق بشر و سوءاستفاده از قدرت معرفی شد. به عبارت دیگر شورای امنیت برای اولین بار بین نقض حقوق بشر و تهدید صلح و امنیت بین المللی رابطه برقرار کرد. بعد از پایان جنگ سرد شورای امنیت تفسیر بسیار موسعی از صلح و امنیت بین المللی ارایه داده و در رویکرد جدید، فعالیت های تروریستی، نقض حقوق بشر، فقدان دموکراسی، کودتای نظامی، تلاش برای تولید سلاح های کشتارجمعی، جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت را از موارد تهدید و نقض صلح و امنیت بین المللی قلمداد کرده است و در چارچوب رویکرد جدید مجموعه ای از تحریم ها را علیه عراق، کره شمالی، اریتره، لبنان، سومالی، سودان، ایران، لیبی، زیمبابوه، روندا، هاییتی سیرالئون، یوگسلاوی و بسیاری دیگر از کشورها و حتی طالبان و القاعده به مرحله اجرا گذاشته است. از سوی دیگر ایالات متحده آمریکا تحریم های یکجانبه علیه دولت های مختلف را به بهانه های مختلف، از جمله عدم رعایت مقررات تجاری همچون قوانین مربوط به (patent) فعالیت های هسته ای، نقض تروریسم، حقوق بشر، به اجرا گذاشته است. اتحادیه اروپا هم در رابطه با حقوق بشر، فعالیت های تروریستی و فعالیت های مرتبط با منع و گسترش سلاح های هسته ای تحریم هایی را به مرحله اجرا گذاشته است. روند لغو و خاتمه دادن به تحریم ها همانند تصویب آن یک روند سیاسی است و در صورت فراهم شدن بستر سیاسی مساعد و با وجود اراده لازم برای لغو آنها، تشریفات حقوقی مناسب به اجرا گذاشته می شود. درخصوص لغو تحریم های شورای امنیت، منشور سازمان ملل هیچ سازوکاری را پیش بینی نمی کند و قطعنامه های صادره هم در این خصوص راهکاری پیش بینی نمی کند. رویه شورای امنیت در لغو تحریم ها روند پیچیده و کندی را نشان می دهد و کمیته های تحریم شورای امنیت در تهیه گزارش های مساعد و فراهم کردن زمینه های لغو تحریم ها نقش بااهمیتی ایفا می کنند و عملا تا اهداف مقرر در قطعنامه تحقق پیدا نکند، شورای امنیت، قطعنامه پایان تحریم ها را تصویب نمی کند. در گام نخست پنج عضو دایمی شورای امنیت باید به ارزیابی مشترکی درخصوص اجرای کامل قطعنامه برسند و سپس کمیته های فنی تحریم با ارایه گزارش های مثبت، زمینه صدور قطعنامه جدید را فراهم کنند، تحریم های اعمالی علیه رودزیا و آفریقای جنوبی و عراق، حتی پس از تغییر حکومت های مشمول تحریم ادامه یافت و در مورد عراق شورای امنیت نشان داد که عجله و انگیزه زیادی در برداشتن تحریم ها ندارد. به طور کلی وضعیت هر کشوری به صورت خاص و موردی مورد بررسی قرار می گیرد و رویه مشخصی با چارچوب بندی دقیق در این خصوص وجود ندارد. در مورد تحریم های یکجانبه ایالات متحده آمریکا هم بستگی به اینکه مصوب کنگره یا دستور اجرایی رییس جمهور باشد لغو آنها مسیر متفاوتی را طی می کند. 
 کنگره آمریکا معمولا امکان لغو تحریم ها توسط رییس جمهور را پیش بینی می کند، رییس جمهور آمریکا با استفاده از اختیارات درخصوص لغو تحریم ها علیه بعضی از کشورها همچون پاکستان و برمه اقدام کرده است. در بعضی موارد رییس جمهور پس از گزارش به کمیته های خاص می تواند تحریم ها را لغو کند و در بعضی از موارد صرف تایید رییس جمهور مبنی بر حصول نتیجه مورد نظر، تحریم ها لغو می شود از این رو رویه یکدستی درخصوص لغو تحریم های یکجانبه آمریکا وجود ندارد. یکی دیگر از موارد تحریم های آمریکایی که با توجه به ظرفیت ها و جذابیت های اقتصادی آمریکا بسیار موثر است، تحریم اشخاص حقیقی و حقوقی طرف معامله با ایران است. به این صورت که آمریکا علاوه بر جریمه مستقیم آنها، بازار خود را به روی این اشخاص می بندد و آنها را از تسهیلات تجاری و مالی خود بی نصیب می گذارد. بنابراین، اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در بازار آمریکا داوطلبانه بازار ایران را ترک کرده و فعالیت های خود را در ایران به حال تعلیق درمی آورند. اتحادیه اروپا هم در حوزه تحریم ها فعال است. در پرونده هسته ای که فعالیت های مشمول این پرونده بسیار موسع تعریف شده و مصادیق آن بسیار زیاد است و به نوعی کلیه فعالیت های مالی - بانکی و حمل ونقل و همه را قفل کرده است، همسویی بین اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا برقرار است و علاوه بر این در رابطه با نقض حقوق بشر و مبارزه با تروریسم اتحادیه اروپا تحریم هایی علیه ایران به اجرا گذارده است. از این رو تحریم های آمریکا با دستور اجرایی رییس جمهور آمریکا در سال 1358 شروع شده با پرونده هسته ای ایران به مرحله بسیار پیچیده و آزار دهنده وارد شده است که آمریکا نقش برجسته و تعیین کننده ای در شروع و ارتقای آن به مرحله فعلی ایفا کرده است و با توجه به حضور پررنگ آمریکا در شورای امنیت شورای حکام و بسیاری از نهادهای مالی و تجاری جهان و قابلیت ها و جاذبه های اقتصادی آن برای فعالان و بازیگران اقتصاد جهانی، همه راه ها به نوعی به روم ختم می شود. آقای البرادعی با آشنایی کامل به پرونده هسته ای و مواضع خصمانه ایالات متحده آمریکا در قبال ایران بارها انجام مذاکرات مستقیم بین ایران و آمریکا را به عنوان راهکاری برای بیرون رفت از بحران توصیه کرده است. ایران با اصل مذاکره مخالفتی ندارد، اما نسبت به حسن نیت آمریکا بدبین می باشد. برای فراهم شدن زمینه های سیاسی مناسب مذاکرات، ایالات متحده در عمل باید ثابت کند که در مذاکرات حقوقی و فنی به دنبال تامین مقاصد سیاسی خود و از جمله تغییر نظام و مداخله در امور داخلی ایران نیست و از طرف دیگر آمریکا، ایران را به عنوان کشور دارای حاکمیت برابر با دولت های دیگر به رسمیت می شناسد، با کشور و ملت ایران با احترام برخورد می کند و به دنبال تحمیل نظرات خود در مذاکرات نیست و به رسمیت شناختن موقعیت ایران به عنوان قدرت منطقه و کشوری با فرهنگ، تمدن غنی، به دنبال مذاکرات منطقی غیرسیاسی و با جهت گیری برد - برد، می باشد. به محض فراهم شدن زمینه مذاکرات بین دو کشور، آمریکا برای اثبات حسن نیت خود باید گام های موثر و عملی در لغو تحریم ها بردارد. برداشتن محدودیت ها و فشار از روی کشورها و اشخاص حقیقی و حقوقی طرف معامله با ایران می تواند نشانی از حسن نیت آمریکا باشد. در این راستا آمریکا می تواند سیاست های تحمیل سهمیه بندی خرید نفت از ایران به خریداران نفت ایران همانند ژاپن، کره جنوبی، هند، چین و... را به کنار بگذارد، در گام بعدی رییس جمهوری آمریکا با استفاده از اختیارات قانونی که برای لغو بخشی از تحریم ها در حوزه صلاحیت او قرار می گیرد، روند لغو تحریم ها را به تناسب روند پیشرفت مذاکرات فعال کند. به طور کلی از آنجایی که هدف اصلی از تحریم ها تنبه و مجازات کشورهاست تصمیم گیری در این حوزه از ماهیت کاملا سیاسی برخوردار است. از این رو با مساعدشدن فضای سیاسی در مرحله نخست می توان امیدوار شد که، حلقه های ضعیف تحریم های یک جانبه و از جمله، آن دست از تحریم هایی که اشخاص حقیقی و حقوقی اقتصادی در انتخاب بین بازار ایران و آمریکا به آن تن داده اند به تدریج گسیخته شود. شروع مذاکرات 1+5 و بروز نشانه های خوش بینی و امید می تواند میزان فشارها و تحریم ها را در سطح فعلی متوقف کرده و به تدریج روند عبور غیررسمی و بعضا غیرمستقیم از بعضی از تحریم های مالی و نفتی ممکن خواهد بود. بعضی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا که مواضع نسبتا منطقی در قبال ایران دارند و همچنین آن دسته از کشورهای اتحادیه اروپا که با از دست دادن بازار ایران منافع قابل توجهی از دست داده اند، می توانند اتحادیه اروپا را به آغاز مذاکرات جدی و سازنده برای لغو تدریجی تحریم های اتحادیه اروپا ترغیب کرده و حتی تحت فشار قرار دهند. ولی لغو تحریم های شورای امنیت روند بسیار پیچیده سیاسی - حقوقی و فنی را پیش رو دارد و نباید انتظار داشت که در دولت یازدهم آنها برچیده شوند. با این وجود پیشرفت در پرونده هسته ای می تواند زمینه های مثبت و امیدواری زیاد ایجاد کند.
در جمع بندی این یادداشت باید تاکید کرد که ایالات متحده آمریکا نقش تعیین کننده ای در ایجاد وضعیت بحرانی فعلی ایفا کرده و به نوعی طرف اصلی منازعه و مناقشه است و به همان ترتیب آمریکا به عنوان یک بازیگر طراز اول می تواند نقش سازنده ای در پرونده هسته ای و برداشتن تدریجی تحریم ها ایفا کند. بهبود وضعیت اقتصادی تا حد زیادی بستگی به طراحی، مهندسی و اجرای دیپلماسی فعال، سازنده و موثر در عرصه بین المللی دارد. بدون موفقیت در عرصه بین المللی رفع تنگناهای اقتصادی در عرصه داخلی بسیار مشکل است.