تغییر یا تداوم سیاست خارجی احمدی نژاد؟

سمانه خان بیگی

دیپلماسی ایرانی: یکی از مباحث مهم و مناقشه برانگیز در انتخابات ریاست جمهوری کشورها مسائل مربوط به حوزه سیاست خارجی آنهاست. در واقع انتخابات در همه جای دنیا همواره پیوند نزدیک و عمیقی با مسائل سیاست خارجی دارد. بر همین اساس در جمهوری اسلامی ایران نیز تحت تأثیر مؤلفه ها و ملاحظاتی چون موقعیت ژئوپلتیک کشور، گفتمان و مواضع اصولی نظام در قبال روندها و فرایندهای جهانی و نوع ارتباط آن با قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای، مسائل سیاست خارجی، دیپلماسی و روابط خارجی از اهمیت ویژه ای در کارزار انتخابات برخوردار است. به همین دلیل است که در رقابت های انتخاباتی نامزدهای یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، موضوعات مرتبط با حوزه سیاست خارجی جایگاه خاصی در تبلیغات، مناظرات و مواضع نامزدها پیدا کرده است.

از این رو، با توجه به اهمیت موضوع، ضرورت بالایی برای آشنایی با مواضع و برنامه های نامزدها و جریان های سیاسی شرکت کننده در انتخابات پیرامون مسائل و محورهای مهم سیاست خارجی کشور احساس می شود که در ذیل رویکرد کلی سیاست خارجی شش نامزد باقیمانده در گردونه رقابت آمده است:

1ـ سعید جلیلی: دیدگاه کلی این نامزد مبتنی بر مقاومت ارزش گراست به این معنی که می توان قدرت هژمون را براساس ارزش های نظام اسلامی به چالش طلبید. وی حوزه سیاست خارجی را حوزه اندیشه می داند که باید بر مبنای ارزشهای اسلام ناب اجرا شود. به عقیده وی تنها یک مدیریت هوشمند که به گفتمان اسلام ناب باور داشته باشد می تواند مسائل سیاست خارجی را به سرانجام برساند. وی یکی از اشکالات در سیاست خارجی را نگاه معدود به چند کشور قدرتمند که با ایران بیشترین اختلافات را در اصول، اهداف و ارزش ها دارند، می داند و بر استفاده از ظرفیت کشورهایی که با ما نقاط مشترک جدی دارند، مانند کشورهای امریکای لاتین و همچنین کشورهای همسایه تأکید دارد.

2ـ محسن رضایی: این نامزد به مقاومت نتیجه گرا در عرصه سیاست خارجی معتقد است. وی راه حل برون رفت از تمام مشکلات کشور و از جمله تحریم ها را حل مسائل اقتصادی داخل می داند و استراتژی خود را استراتژی قیچی معرفی می کند. به این معنی که یک لبه قیچی کارآمدی اقتصادی و مدیریت اقتصادی قدرتمند است و لبه دیگر آن را دیپلماسی قوی و جلوگیری از هدر رفتن زمان تشکیل می دهد زیرا هدف غرب از اعمال تحریم ها تضعیف اقتصاد کشور در طول زمان است.

3ـ حسن روحانی: دیدگاه کلی سیاست خارجی این نامزد تعامل گرایی است. به این معنا که ضمن حفظ منافع، حقوق و امنیت کشور باید از طریق ارتباط و تعامل با جامعه جهانی به دنبال حل مشکلاتی چون تحریم های اقتصادی و مشکلات مربوط به پرونده هسته ای کشور باشیم. وی مذاکره صرف و بدون حصول نتیجه را مطلوب نمی داند. وی مهمترین هدف دولت یازدهم را اعتمادسازی در روابط با کشورها و به سامان کردن وضعیت داخل از طریق تنش زدایی با دیگران مخصوصا همسایه ها، و ایجاد مدیریت مبتنی بر عقلانیت، تدبیر و قانونمند در داخل می داند.

4ـ محمد غرضی: این نامزد سیاست خارجی را انعکاس استعداد داخلی می داند و معتقد است نتیجه انسجام و رشد و توسعه داخلی است که در عرصه سیاست خارجی نمود پیدا می کند و تا سیاست داخلی موفقی نداشته باشیم در روابط خارجی موفق نخواهیم بود. به عقیده وی در مشکلات اقتصادی جاری سوءمدیریت و تصمیمات نسنجیده و نیز تحریم ها نقش داشته اند.

5ـ محمدباقر قالیباف: این نامزد راهبرد مقاومت مقتدرانه و رقابت هوشمندانه را راهبرد سیاست خارجی خود دانسته و اولویت های سیاست خارجی خود را در سه سطح معرفی می کند: انسجام داخلی، ائتلاف منطقه ای و رقابت جهانی. وی معتقد است که مشکلات کشور را بیش از آنکه ناشی از تأثیر تحریم ها باشد، نتیجه سوء مدیریت داخلی است و باید با مدیریتی کارآمد و جهادی می توان تبعات تحریم ها را کنترل و مهار کرد.تاکید وی بر مقاومت هوشمندانه و نه صرفا شعاری بر سر اصول و شعارهای انقلاب از سویی و رقابت، نه از سر ناچاری بلکه از سر اقتدار و طلب منافع ملی از سوی دیگر است.

6ـ علی اکبر ولایتی: وجهه ممیزه سیاست خارجی ولایتی پیشبرد دیپلماسی سران در بستر مقاومت مدبرانه است. به این معنی که باید سطح مذاکرات را بالا برد و به جای مذاکره با دیپلمات هایی که اختیار تصمیم گیری ندارند، با سران این کشورها مذاکره کرد. وی تنش زدایی را باید یکی از اولویت اساسی در عرصه سیاست خارجی می داند و معتقد است از طریق ایستادگی در مقابل زیاده خواهی غرب و چاره جویی مدبرانه می توان موضوع هسته ای را حل وفصل کرد.

نتیجه گیری

در مجموع با بررسی دیدگاه نامزدها نسبت به مسائل سیاست خارجی چنین برمی آید که همه نامزدها معتقدند برقراری روابط خارجی تحت چارچوب قانون اساسی و سیاست های کلی مورد نظر رهبر انقلاب شکل می گیرد و دولت آینده باید دقیقاً در این چارچوب حرکت کند. در واقع می توان گفت نامزدها در چارچوب کلان سیاست خارجی نظام همراستا هستند اما در شیوه اجرا، اتخاذ دیپلماسی مناسب، رویکرد دولت های مختلف نسبت به موضوعات سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارای تفاوت های اساسی هستند.

نکته قابل توجه در اینجا این است که انتقاد نامزدها نسبت به سیاست خارجی دولت دهم نه تنها در بین نامزدهای اصلاح طلب بلکه در میان نامزدهای اصولگرا نیز مشهود است. در این راستا برخی معتقدند که کشور در صحنه بین المللی با چالش های زیادی مواجه است و دولت باید رویکرد خود را در عرصه سیاست خارجی تغییر دهد.

به هر حال برای خروج از بن بست هسته ای اتخاذ رویکرد مقاومت هوشمندانه می تواند راهگشا باشد. شاخص های این رویکرد می تواند ایستادگی در احقاق حقوق هسته ای، هدایت هوشمندانه دیپلماسی، گسترش ارتباطات بین المللی، تعامل سازنده و فزاینده با جهان براساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت مورد نظر رهبری و دیپلماسی هوشمند در سطوح بالاتر باشد که در این میان چند نفر از نامزدها به بحث دیپلماسی سران تأکید داشتند و معتقد بودند به جای مذاکره در سطح دیپلمات ها، مذاکرات باید در سطح سران کشورهای قدرتمند و یا کسانی که دارای نفوذ و قدرت تصمیم گیری هستند، صورت گیرد.

دیدگاه نامزدهای یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در حوزه سیاست خارجی را می توان به طور خلاصه در شکل جدول ذیل توضیح داد: