دولت آتی به جمود و تحجر در سیاست خارجی پایان دهد

دیپلماسی ایرانی : کشور عزیزمان این روزها درگیر انتخاباتی مهم و سرنوشت ساز است. نگاهی به کاروزار انتخاباتی نشان می دهد که مهم ترین موضوعی که در مواضع و تبلیغات کاندیداها به چشم می خورد بحث سیاست خارجی است. این مسئله بیانگر این است که سیاست خارجی تاثیر خود را بر همه شوون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور گذاشته است. امروز می توان گفت سیاست خارجی در جامعه ما هم بیم ایجاد کرده است و هم امید؛ هم تهدید وهم فرصت؛ هم ظرفیت سازی و هم فرصت سوزی؛ هم اقتدار و قدرت و هم ضعف و فرتوتی.

این مسئله مختص به امروز نیست. سیاست خارجی همواره نقش بسیار مهمی در اقتدار ملی ایران داشته است. شاید دلیل این مسئله ایدئولوژیک بودن سیاست خارجی در جمهوری اسلامی ایران است. چه خوشمان بیاید و چه بدمان بیاید و چه قبول داشته باشیم و چه قبول نداشته باشیم سیاست خارجی در ایران ایدئولوژیک بوده است. تفکر و اندیشه کسانی که پدیده انقلاب اسلامی را به وجود آوردند و با نظرات خود به آن مشروعیت بخشیدند و همچنین ماهیت اسناد بالادستی همچون قانون اساسی و سند چشم انداز بیاینگر یک سیاست خارجی ایدئولوژیک است. البته تنها ما نیستیم که دارای سیاست خارجی ایدئولوژیک هستیم. آمریکا، شوروی سابق و روسیه امروز، فرانسه و بسیاری از کشورهای دیگر هم سیاست خارجی ایدئولوژیک دارند. بنابراین در کشور ما نمی توان سیاست خارجی را جدا از ایدئولوژی تعریف کرد. درست است که سیاست خارجی در ایران منافع محور است و سیاست خارجی به دنبال بیشینه کردن منافع ملی است ولی گه گاه به دلیل همان نگاه ادئیولوژیک ما در سیاست خارجی دچار تناقض گویی و تشتت آراء شده ایم. این مسئله گاه ضعف های جدی برای ما ایجاد کرده است، هر چند گاه عامل موفقیت های بزرگی نیز بوده است. اگر بخواهیم به توضیح نتایج یک سیاست خارجی ایدئولوژیک بپردازیم نیازمند ساعت ها وقت هستیم ولی آنچه مهم است این است که سیاست خارجی نقش مهمی در اقتدار ملی و وضعیت داخلی ما دارد.

کشور ما در حالی این روزها درگیر انتخابات ریاست جمهوری است که در زمان ریاست جمهوری دو رئیس جمهور پیشین، نوعی تعارض و دوگانگی را در سیاست خارجی کشور در این دو دوره متفاوت شاهد بودیم. از سال 76 تا 84 سیاست خارجی آقای خاتمی مبتنی بر تنش زدایی و اعتماد سازی بود و از سال 84 تا امروز، سیاست خارجی آقای احمدی نژاد مبتنی بر بازدارندگی بوده است. واضح است که عملکرد و نوع نگاه متفاوت دو رئیس جمهور بر مفهوم اقتدار ملی تاثیر گذاشته است. این عملکرد بر حضور ایران در حوزه های پیرامونی موثر بوده است. این مسئله را در وضعیت توسعه کشور نیز می توان دید. آهنگ تند توسعه در یک دوره و توقف توسعه اقتصادی- اجتماعی در دوره دیگر نشان دهنده تاثیر مستقیم سیاست خارجی بر وضعیت کشور است. تهدیدات ملی را نیز می توان در نوع نگاه به سیاست خارجی ارزیابی کرد.

این تاثیرگذاری در مسائل اجتماعی نیز بارز است. اگر ما امروز به شئون مختلف زندگی مردم امروز توجه کنیم و اگر از مردم در این مورد مشکلات خود و کشور سوال کنیم در می یابیم که یکی از ملاک های مهم در نظر اکثریت قاطع مردم برای انتخاب رئیس جمهور آینده، سیاست خارجی و تهدیدات و فرصت های پیش روی کشور است. برخی از مردم سیاست خارجی را در نقطه اقتدار خود می بینید و برخی دیگر سیاست خارجی را عامل بازدارنده برای توسعه و ترقی کشور می بینند. یعنی این مسئله در اذهان برخی از مردم شکل گرفته است که سیاست خارجی به وجود آورنده بحران پولی و مالی کشور شده است و بحران اقتصادی ناشی از این وضعیت روند توسعه را متوقف کرده است. توقف روند توسعه در کشور منتج به معضلات اجتماعی گسترده شده است و این وضعیت منجر به فاصله مردم با دولت شده است. ممکن است ما تمامی این برداشت و ذهنیت ها را نپذیریم ولی موضوعیت این مباحث نشان دهنده تاثیر سیاست خارجی بر همه شئون زندگی مردم است.  

در شعارهای انتخاباتی هم نباید اصول انقلاب اسلامی را فراموش کنیم. انقلاب اسلامی و عملکرد جمهوری اسلامی از روز آغاز بر اساس استقلال و استغنا بوده است. کسی نمی تواند سه عنصر عزت، حکمت و مصلحت را در شعارهای انتخاباتی خود مصادره کند. هیچ کاندیدایی نمی تواند بدون توجه بر اصول حاکم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران شعارهای آسمانکوب سر دهد. عقلانیت باید در کنار مفاهیم مقدس و بزرگی چون استقلال، ثبات، امنیت، عدالت آزادی دیده شود. این مفاهیم هم در آیات و روایت و بیان معصومین، و هم در سخنان بزرگان، خردمندان و مصلحان جامعه بوده است. این ها آرمان ها و دستاوردهای تاریخی ملتی به عظمت ملت ایران است. کسی نمی تواند عزت  و استقلال مردم ایران را به عنوان شعار خود مصادره کند. استقلال ملت ایران، همزاد پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. عزت و آزادی ملت ایران همزاد با تلاش های گسترده ای است که امام و مردم در این جامعه انجام دادند. این عزت و آزادی تاثیر خود را در قدرت و توان ژئوپلیتیک ایران گذاشته است. درست است که ایران در منطقه ویژه جهان و قلمرویی خاص واقع شده است و هر حاکمیتی در ایران باشد سلطه خاصی را می تواند بر کشورهای منطقه داشته باشد، اما عظمت ژئواستراتژیک ایران در پیوند با آن مفاهیم فرهنگی و ایدئولوژی منبعث از انقلاب اسلامی قدرت مضاعفی را به وجود آورد است. لذا امروز، مرزهای جغرافیای سیاسی ایران مرزهای جغرافیایی امروز ایران نیستند. این مرزها، مرزهای فکری و فرهنگی هستند که از بالکان تا جلگه سند، از آسیای مرکزی و دشت قبچاق تا یمن سلطه فرهنگی خود را به رخ جهانیان می کشد.

در این بستر است که نقش ایران را در تجدید حیات امت اسلامی  می توان ارزیابی کرد. این تاثیر منوط به شعارهای یک دولت نمی شود. تصور نکنیم که دولتی که شعار دولت امام زمان می دهد و از تعصبات و اعتقادات دینی مردم سوء استفاده می کند عامل این نفوذ فرهنگی است. اتفاقا این شعارها با این رویکردها تبدیل به زمینه های انحراف تاریخی می شود. فراموش نکنیم که بهاییت نشانه انحراف تاریخی است که در اواخر عصر صفوی توسط اخباریون شکل گرفت. بهاییت زاییده گرایشات و تفکرات مبتنی بر عشق به امام زمان بود.  همین انحراف تاریخی امروز هم به چشم می خورد و ان کسانی که با تاریخ امیخته و اموخته اند میدانند چه بزرگانی شبانه روز جهد وتلاش کردند تا جامعه ایران را از گزند دین فروشان شعار معیار ان روزگار نجات دهند مرحوم علامه وحید بهبهانی بزرگ پرچم دار مبارزه با انحراف اخباری گری و تعفن بابی گری بود ما در آستانه یک چنین بحران فکری و فرهنگی هستیم پشتوانه چنین گرایشاتی در کشور ما تاثیرات تلخ خود را بگذارد.امیدوارم انتخاب مردم ایران در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو هویت جدیدی را به وجود بیاورد که برای همیشه انحراف و سوء استفاده از دین از فضای سیاسی کشور رخت بربندد. من امیدوارم که انتخاب مردم ایران به حاکمیت عقلانیت توام با دینداری منجر شود.

سیاست خارجی امروز ما دچار گرفتاری هایی  زیادی است و ما در سالهای گذشته شاهد اشتباهات زیادی در سیاست خارجی بوده ایم. سیاست خارجی ما امروز در بخش اجرایی و محتوایی هم گرفتاری های زیادی دارد. متاسفانه در اثر این وضعیت اقتدار و موقعیت ما در جهان و منطقه دستخوش آسیب شده است. اکنون ما وزارت خارجه ای که سیاست خارجی را مدیریت کند نداریم. وزارت خارجه امروز ما به عنوان وزارت تبلیغات و تشریفات عمل می کند. چرا که بهترین نیروهای این وزارتخانه از آن حذف شده اند. در تحولات سیاسی مدیریتی کلان در چهارچوپ منویات ریس جمهور سیاست حذف تبدیل به رویه ایی شد که هشت سال گذشته بیشترین آسیب به وزارت خارجه وارد شده است. به دلیل این که بهترین و با فضلیت ترین نیروهای نیروهای انقلاب از این وزارت خارجه حذف شدند. نیروهایی که پایه های سیاست خارجی موفق ما را گذاشتند.شخصیت هایی که مورد تأیید نظام ورهبری بودند  امروز این نیروهای تاثیرگذار و مجرب کجا هستند؟

متاسفانه در اثر این وضعیت دستگاه سیاست خارجی ما دچار نوعی جمود و تحجر شده است. نیروی انسانی در وزارت خارجه باید آزاد باشد تا بتواند با بارور کردن توانایی و خلاقیت خود حقوق حقه مردم ایران را دنبال کند. نیروی انسانی وزارت خارجه باید بتواند در تعامل سازنده با جهان اهداف سند چشم انداز را محقق کند.

امیدوارم امروز مردم ایران با خردمندی خود این راه را هموار سازند. امیدوارم منتخب مردم ایران در این انتخابات بتواند با در پیش گرفتن واقع بینی و دوری از توهم دستگاه سیاست خارجی را از این ضعف و فرتوتی نجات دهد و فضایی شاداب در سیاست خارجی شاهد باشیم. امیدوارم در اثر این تحول بهترین نیروهای فکری که می توانند بر دیپلماسی عمومی کشور تاثیر بگذارند مجددا با هم اندیشی و تولید فکر به معنای واقعی در احقاق حقوق مردم ایران موثر باشند. رسانه ها به عنوان چشم بیدار جامعه در این زمینه حائز اهمیت هستند و می توانند یار و یاور دستگاه دیپلماسی کشور باشند.

ما امروز در سیاست خارجی کشور گرفتاریهای کمی نداریم. اگر بخواهیم چالش ها و تهدیدات پیش در سیاست خارجی را به طور مصداقی و عینی عنوان کنیم مصادیق جدی می بینیم. متاسفانه این اقایان در شناخت مولفه های بین المللی دچار مشکل هستند بسیاری از آقایان امروز در مورد مولفه های بین المللی دچار توهم و شناخت انتزاعی هستند. اگر بدانید چه مقدار رهبری به این دولت و مسؤول آن سیاست خارجی  تذکر داده اند اگر چشمان تیز بین رهبری نبود معلوم نبود کشور امروز کجا بود .  آیا اقتصاد ما با سیاست خارجی مرتبط هست یا نیست؟ برخی آقایان این ارتباط را قبول نداشتند و فکرمی کردند می توانند این ارتباط را حذف کنند و دور بزنند. در حالی که در اقتصاد خارجی مسئله ارتباط با سازمان تجارت جهانی، موضوعات توسعه ای سازمان ملل، تحریم ها، نفت و انرژی، صادرات غیر نفتی، صدور خدمات مهندسی و ... بر زندگی مردم  وتوسعه همه جانبه تاثیر مستقیم و زیادی دارد.

در حوزه سیاست خارجی به طور جدی چالش هایی جدی وجود دارد. پرونده هسته ای یکی از این چالش هاست. ما با آژآنس مسئله و چالش داشتیم ولی دارای بحرانی اینچنین مثل امروز نبودیم. پرونده هسته ای ایران دارای سه بخش حقوقی، فنی و سیاسی بود. اما در سالهای گذشته روند امور و مسیر به سمت بحران امنیتی رفته است و لی امروز مناسبات ایران با اژانس به   مثابه یک تهدید امنیت ملی تبدیل شده است.

ما پیش از این دولت در سازمان ملل قطعنامه ای نداشتیم. تنها قطعنامه ما 598 بود ولی امروز چندین قطعنامه علیه ما در شورای امنیت تصویب شده است. درد اینجاست که در مهم ترین و عالی ترین نهادهای سیاسی کشور 48 ساعت قبل از صدور قطعنامه در شورای امنیت گزارش دادند که قطعنامه در شورای امنیت رای نمی آورد. این گزارش ها ثبت و ضبط شده است. آنوقت چه کسی امروز هزینه های آن اشتباه محاسبه را می دهد؟ هزینه های ارزیابی غلط آقایان از وضعیت بین المللی را امروز کارگر، معلم و کارمند و دانشجوی این مملکت می دهد. برای تغییر هر کدام از این قطعنامه ها چند دولت باید برود و بیاید. آنوقت آقایان گفتند قطعنامه شورای امنیت کاغذ پاره است و این تلخی و ناکامی را به کام مردم و رهبری گذاشتند.

ما با اروپا بحرانی نداشتیم. ما وقتی دولت را تحویل دولت فعلی دادیم بهترین مناسبات را با اروپا داشتیم. مناسبات سیاسی و اقتصادی ما با اروپا در آن روز در بهترین و بالاترین سطوح بود.با آمریکا از اول انقلاب چالش داشتیم و این چالش به راحتی نیز قابل حل نیست. حرف ما با آقایان این بود که اگر در موقعی که دچار بحران بین المللی هستیم بخواهیم رابطه را برقرار کنیم وابسته می شویم. تنظیم مناسبات در سیاست خارجی مختص زمانی است که اقتدار داشته باشیم و نه زمانی که بحران و چالش های زیادی داریم. وقتی بخواهیم در اوج بحران با بزرگترین کشوری که مظهر سلطه است در صحنه جهانی با آن روبرو هستند تنظیم رابطه کنیم همین می شود که امروز شاهد آن هستیم. این می شود که چند پیام ونامه می دهند و می نویسند و جوابی نمی آید؛ پیام می دهند و پاسخی نمی شنوند.  

در حوزه مدیترانه ما شاهد انقلاب در مصر بودیم. تکاپوی بیداری که در جهان عرب به راه افتاد منبعث از انقلاب اسلامی است ولی به دلیل شعارهایی که بعضی آقایان سر دادند فضای این کشورها به ضرر جمهوری اسلامی شکل گرفت. کار به جایی رسید که قرضاوی طرفدار امام  و مرید رهبری امروز مفتی صادر کننده حکمی می شود که ضد امام و شیعه و اسلام است.

آقایان امروز باید پاسخ دهند که ما در منطقه برای گسترش رابطه استراتژیک با کشورهای فارسی زبان چه کرده ایم؟ با کشورهای حوزه اکو الان در چه وضعیتی هستیم؟ در مباحث منطقه ای ما در همسایگان و هند و چین چالش های جدی داریم در حالی که پیش از این دولت این بحران ها وجود نداشت. همه دلخوشی امروز دولتمردان ما این شده است که برویم در گروه شانگهای عکس بگیریم. همه ذوق ما این است که برویم در جلسه شورای همکاری خلیج فارس شرکت کنیم در حالی که آنجا به ما توهین می شود و امنیت ملی و هویت ملی ما را زیر سوال می برند. امارات متحد عربی امروز تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی است و آقایان غفلت می کنند.

من نمی خواهم به همه حوزه ها بپردازم ولی در تمامی حوزه ها دچار مشکل هستیم. ما در ثبات منطقه تهدیدات جدی می بینیم. متاسفانه ما در درک مفهوم امنیت ملی در کشورمان دچار مشکل هستیم. دورتادور کشور ما امروز بحران های امنیت ملی وجود دارد. ما باید ببینیم چگونه می توانیم تهدید تروریزم، القاعده و طالبان، مواد مخدر و ناتو را از بین ببریم. بسیاری در همین دولت، حضور ناتو را فرصت دانستند در حالی که ناتو تهدید امنیت ملی ماست. همه این ها در حالی است که ما پیش از این دولت نقطه ثبات منطقه بودیم و در بسیاری از مسائل منافع ملی ما با جامعه جهانی در یک راستا بود.

در نهایت باید بگویم مشکلات نظری که در دولت نهم و دهم وجود داشته است تاثیرات جدی بر وضعیت کشور و جایگاه ما در منطقه و جهان گذاشته است. امیدواریم که این انتخابات با حضور همه جانبه مردم به مشارکت عمومی تبدیل شود که این مشکلات برطرف شود. مشارکت مردم ناشی از آگاهی عمومی و ارتقای سطح حضور مردم در این انتخابات منتج به افزایش ضریب امنیت ملی ایران می شود و می تواند تهدیدات را کاهش کند. حل مشکلات امروز ایران در گرو حضور گسترده و با نشاط مردم در انتخابات است. تاریخ نشان داده که در هر کشوری آگاهی و هشیاری مردم افزایش یافته ثبات و امنیت نیز در آن کشور بیشتر شده است. فراموش نکنیم کاهش تهدیدات امروز ایران به نقش مردم وابسته است ونقش مردم مهم ترین عامل تضمین امنیت ملی است. امیدوارم که خردمندانی که این انتخابات را برگزار کنند این نقش مردم را به خوبی درک کنند و زمینه های تبلور اراده واقعی ملت را فراهم سازند./16 

انتشار اولیه: دوشنبه 20 خرداد 1392/ باز انتشار: چهارشنبه 22 خرداد 1392