زمینه برای حضور ایران فراهم نیست

دیپلماسی ایرانی: روسیه و ایالات متحده اواسط ماه اردیبهشت ماه بر سر برگزاری کنفرانسی بین المللی درباره سوریه به توافق رسیدند که در آن هم اعضای دولت بشار اسد حضور داشته باشند و هم مخالفان حکومت سوریه تا به زمینه های اجرایی شدن توافقات کنفرانس ژنو 1 را بررسی کنند. در کنفرانس اول ژنو بر سر تشکیل کابینه انتقالی در سوریه متشکل از وزیران مخالفان و حامیان دولت فعلی سوریه توافق شد اما از تعیین سرنوشت و جایگاه آتی بشار اسد رئیس جمهور فعلی سوریه خودداری شد. با این حال این توافقات هرگز عملی نشد. سوال اصلی این است که آیا زمینه های اجرایی شدن این توافق شکل گرفته است و آیا می توان به این کنفرانس امید داشت؟

از اوضاع جاری در منطقه و به خصوص وضعیت میدانی در سوریه می توان اینطور برداشت کرد که علی رغم گذشت دو سال از شروع درگیری های داخلی در سوریه و کشته شدن بیش از 80 هزار نفر در این درگیری ها، هنوز توافقی برای پایان این خشونت ها صورت نگرفته است. با این وجود علائمی دیده می شود که نشان می دهد که مواضع روسیه و آمریکا در مورد روسیه به هم نزدیک تر شده است. آنها به دنبال ایجاد زمینه هایی هستند که انتقال قدرت به شکل مسالمت آمیز رخ دهد. با این حال در عمل مشکلاتی که برای اجرایی کردن چنین توافقی، که در ‍کنفرانس ژنو 1 صورت گرفت، از بین نرفته اند.

درست است که با افزایش خشونت ها و بالا رفتن آمار کشته شدگان و آوارگان، بروز شواهدی مبنی بر استفاده از سلاح های شیمیایی، ورود بیشتر نیروهای افراطی و نزدیک به القاعده به خصوص گروه النصره و قرار گرفتن نام این گروه در لیست گروههای تروریستی و اتفاقاتی از این دست شرایط پیچیده تر شده است. ولی همین مسائل منجر به این شده است که طرف های تاثیرگذار در بحران بیشتر به این نتیجه برسند که بحران سوریه باید از راه حلی سیاسی پایان یابد. با این وجود، اگر بخواهیم بر اساس واقعیت های عینی سوریه و منطقه توجه کنیم می بینیم که توافقی بر سر برکناری بشار اسد از قدرت و تشکیل دولت انتقالی با حضور مخالفین وبخش هایی از حکومت سوریه، شکل نگرفته است.

علت چنین وضعیتی این است که هم مخالفین بشار اسد و هم نیروهای بین المللی حامی آنها (که به گروه دوستان سوریه شناخته می شوند) تا به حال موفق شده اند که دو قطعنامه علیه حکومت بشار اسد تصویب کنند و مخالفین بشار اسد را به عنوان نماینده قانونی این کشور به رسمیت شناخته اند. آنها در این قطعنامه ها ضرورت تغییر و انتقال قدرت را مورد تاکید قرار داده اند.

 علی رغم این که دو قطعنامه سازمان ملل در مورد بحران سوریه صادر شده است ولی می بینیم که اختلاف بر سر حضور یا عدم حضور بشار اسد در دولت آینده کماکان وجود دارد. با این حال به نظر می رسد پیشرفتی به نفع حامیان بشار اسد رخ داده است. چرا که تا پیش از این مخالفین می گفتند که تا کناره گیری بشار اسد وارد مذاکره نمی شوند و رفتن بشار اسد از قدرت را نوعی پیش شرط مذاکره اعلام می کردند. ولی اکنون آنطور که فهم می شود این است که مخالفین حاضر شده اند بدون پیش شرط وارد مذاکره شوند. البته آنها همچنان به دنبال این موضوع هستند که دولت بعدی که شکل می گیرد بشار اسد حضور نداشته باشد. بنابراین دستور کار این کنفرانس که انتقال قدرت و تشکیل دولت انتقالی است، دارای جزئیات معلوم و مشخصی نیست. در سطح عالی تر در منطقه کماکان دیده می شود که کشورهایی مثل آمریکا، ترکیه، عربستان، قطر و به طور کلی گروه موسوم به دوستان سوریه و البته مصر با یک تفاوت نسبتا محسوس بر این مسئله اصرار می کنند که بشار اسد نمی تواند در دولت بعدی حضور داشته باشد.  بنابراین حضور یا عدم حضور بشار اسد در دولت آینده اولین مسئله اختلافی است که این خوش بینی را که کنفرانس پیش رو با توافق اولیه پیش رود، از بین می برد.

در کنار این، حتی طرفین نتوانسته اند بر سر زمان کنفرانس و حضور یا عدم حضور چه کشورهایی شکل بگیرد توافق کنند. در مورد مخالفین حکومت اسد، هنوز کسی مشخص نکرده است که چه کسی مخالفین را در چنین اجلاسی نمایندگی می کند. البته می توان حدس زد که ائتلاف مخالفین که دربرگیرنده گروههای مختلف سیاسی از جمله شورای ملی است، نمایندگی مخالفین در این کنفرانس را بر عهده دارند و گروههای جهادی همانند النصره نقشی نخواهند داشت. با این حال همین مسئله که هنوز مخالفین نتوانسته اند بر سر نمایندگی خود در این کنفرانس توافق کنند، نشان می دهد که چندان نمی توان به این کنفرانس خوش بین بود.

علاوه براین دو مورد، شرکت یا عدم شرکت ایران به موضوع اختلافی دیگری تبدیل شده است. روسیه اصرار می کند که ایران هم در این کنفرانس حاضر باشد، در حالی که دولت های غربی با این نظر مخالفت می کنند. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، بر لزوم حضور ایران در کنفرانس بین المللی که با هدف پایان بخشیدن به جنگ داخلی سوریه برگزار می شود، تاکید کرد و خواستار نقش آفرینی ایران در این میان شد . در واکنش به این سخنان، جین پساکی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، اظهار داشت که این ایالات متحده نیست که تصمیم می گیرد چه کسانی در کنفرانس حضور داشته باشند یا نه، بلکه واشینگتن به همراه شرکای خود در سازمان ملل به چنین تصمیمی می رسد. فیلیپ لایو سخنگوی وزارت امور خارجه فرانسه نیز اعلام کرد که فرانسه نمی خواهد که جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس بین المللی درباره سوریه که قرار است در ماه ژوئن در ژنو تشکیل گردد، حضور داشته باشد. فرانسه با تهدیدی خواندن برای ثبات منطقه ای مشارکت ایران در کنفرانس پیش رو را رد کرد. با این شرایط به نظر می رسد که دستیابی به توافقی در این مورد که ایران در این کنفرانس حاضر باشد و نقش آفرینی در انتقال قدرت در سوریه، بعید است. نباید از خاطر دور داشت که دو کشور ایران و عربستان سعودی در نخستین کنفرانس اول ژنو بر روی سوریه حضور نداشتند. در آن هنگام کوفی عنان نماینده ویژه سازمان ملل برای حل بحران در سوریه، حضور این دو کشور را درکنفرانس توصیه کرده بود که با مخالفت وقت آمریکا و فرانسه روبرو گردید.

در همین حال بحث ارسال موشک های ضدکشتی به سوریه موضوع اختلاف دیگری بین آمریکا و روسیه شده است و درحالی که روسیه از این اقدام دفاع می کند آمریکا از این عمل روسیه به شدت انتقاد کرده است. همین نشان می دهد که فضای بین دو کشور نیز چندان دوستانه و مبتنی بر تفاهم نیست.

بنابراین آنچه گفته شد گرچه دیدگاههای نیروهای تاثیرگذار چه در سطح منطقه ای و چه در سطح بین المللی تا حدی به هم نزدیک شده است ولی هنوز چشم انداز روشنی برای برگزاری کنفرانس بین المللی ژنو 2 با هدف ایجاد زمینه برای انتقال قدرت در سوریه وجود ندارد./16

انتشار اولیه: یکشنبه 29 اردیبهشت 1392/ باز انتشار: سه شنبه 31 اردیبهشت 1392