اختلاف های هسته ای بهانه است

دیپلماسی ایرانی: نشست آلماتی 2 هم به پایان رسید. مذاکراتی که اظهارنظر در خصوص نتیجه آن در خفا با آنچه در مقابل فلش دوربین خبرنگاران بیان شد، بسیار متفاوت است. هنوز ساعتی از پایان نخستین روز دیدار میان ایران و نمایندگان 1+5 نگذشته بود که رسانه های غربی از اختلاف های کلیدی میان دو طرف سخن گفتند. برخی مقام های غربی در گفتگو با رسانه ها اعلام کردند که واکنش ایران به طرح پیشنهادی غرب که در نشست های پیشین و آلماتی 1 برگزار شد ، خارج از انتظار بوده و رفتار هیات ایرانی آنها را متعجب کرده است. این در حالی بود که در جبهه ایران از سخنان سعید جلیلی و معاون وی چندان بوی ناخرسندی و ناامیدی به مشام نمی رسید. غرب تاکنون چندین بار پیشنهادهای رسمی خود به ایران را تغییر داده است.  گروه 1+5 در آوریل 2012، پس از وقفه ای 15 ماهه مذاکره با ایران را از سرگرفتند. در جریان سه دور مذاکره ای که در بهار گذشته انجام شد این گروه درخواست تعلیق غنی سازی 20 درصدی و تعطیلی سایت فوردو در مقابل لغو برخی تحریم ها شامل ممنوعیت فروش قطعات یدکی هواپیما به ایران را ارائه کردند. اما در نهایت ایران با این پیشنهاد ها موافقت نکرد و مذاکرات پس از وقفه ای 8 ماهه بار دیگر در اسفند ماه در آلماتی – پایتخت قزاقستان از سرگرفته شد. در آن زمان گفته شد که  دیگر موضوع تعطیلی فردو به میان نیامده و تنها از تهران خواسته شده فعالیت ها را در این سایت غنی سازی محدود کند. امتیاز های پیشنهادی غرب به تهران نیز شامل لغو ممنوعیت تجارت طلا با ایران، لغو تحریم ها در بخش پتروشیمی و بانکداری است. نتایج نشست آلماتی 2 ، چالش های بوجود آمده میان تهران و غرب، ذات اختلاف ها میان دو طرف  و آینده تحریم ها را با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در میان گذاشتیم:

نشست آلماتی 2 نیز در حالی که خوش بینی های زیادی به نتیجه آن وجود داشت ، بی دستاورد عملی و چشمگیر به پایان رسید. گره کور این مذاکرات کجاست؟ آیا این اختلاف ها به معنای دقیق کلمه اختلاف های هسته ای است یا شکاف های سیاسی؟

پیش از آنکه به علت ناکامی های این ده جلسه نشست توجه داشته باشیم، به معلول ها پراخته ایم. به معنای دیگر بحث پرونده هسته ای ایران معلول یک سری علت هایی است که بدون توجه به آن علت ها به آن می پردازیم و به همین دلیل است که مشکل حل نمی شود. بنابراین باید ما از غرب بپرسیم که از ایران چه می خواهد و سپس ایران نیز اعلام کند که چه درخواست هایی از غرب دارد، در حالیکه هنوز به این مرحله نرسیده ایم. به نظر می رسد یکی از دلایلی که این بار دو طرف وارد جزئیات شدند پرداختن به همین مسائل بوده و از  سخنان سعید جلیلی، دبیر عالی شورای امنیت ملی ایران، نیز چنین برمی آید. بدین معنا که جلیلی نیز گفته است که ایران خواستار حق غنی سازی است و در مقابل غربی ها نیز دست از دشمنی با ایران بردارند. اگر چنین رویه ای مورد نظر باشد که غرب از دشمنی با ایران باید دست بردارد، بنابراین مساله پرونده هسته ای ایران نیمی از این گفتگوها را در برمی گیرد. اگر ایران چنین خواسته ای از غربی ها دارد، در مقابل آنها نیز خواستار این هستند تا ایران از حمایت حزب الله و مقاومت و دولت سوریه دست بردارد.
در نتیجه می توان گفت امروزه مشکل ایران با غرب مساله پرونده هسته ای ایران نیست چراکه این پرونده معلول علت هایی است که سبب ساز خصومت میان ایران و غربی ها شده است.در این نشست اظهارنظرهای ناقصی در این خصوص شد و البته کاترین اشتون نیز به این مسائل پاسخ نداد.در نتیجه بنا بر این شد تا هر دو طرف این مسائل را با دولت های  خود مطرح کرده و سپس جمع بندی را اعلام کنند.کاترین اشتون گفته بود که ایران و غرب این  مشکلات را در چارچوب پرونده ای با یگدیگر حل خواهند کرد ، درحالیکه این روند عملا ممکن نیست. همانطور که اشاره شد دو طرف مشکلات دیگری با یکدیگر دارند که بدون حل آنها امکان حل پرونده هسته ای ایران هم وجود نخواهد داشت.

همواره در جریان مذاکرات ایران با 1+5 ابتدا شاهد برگزاری جلسات در سطح کارشناسی و سپس ترفیع آن تا سطح نمایندگان هسته ای ایران و اروپا هستیم. این بار نیز در حدفاصل دو نشست در آلماتی، نشست کارشناسی در استانبول برگزار شد اما عملا منتج به موفقیت در مذاکرات در آلماتی 2 نشد. کاربرد نشست های کارشناسی چیست؟

بحث کارشناسی بدین معناست که کارشناس ها در خصوص مسائل عمومی گفتگو می کنند و نتیجه این مذاکرات را به روسای خود منتقل می کنند و آنها دوباره در خصوص همان مسائل گفتگو می کنند. در نتیجه اتفاق خاصی در این نشست ها نمی افتد . در این میان  سعید جلیلی به عنوان نماینده ایران  و کاترین اشتون در جامه غرب باید به این مساله توجه داشته باشند که درخواست های خود را به طور واضح اعلام کنند.به عنوان مثال یکی از اصلی ترین اتهام های غرب به ایران حمایت از تروریسم است! به عبارت روشن تر اگر ایران خواستار آن است تا غرب دست از دشمنی با ایران بردارد آنها هم در مقابل خواستار آن هستند تا ایران دست از دشمنی با اسرائیل بردارد که به نظر می رسد حل ناشدنی است.

باقری و جلیلی از ارائه طرحی جدید از سوی ایران صحبت کردند. برخی رسانه های غربی ادعا کردن که ایران در الماتی  2 به طرح مسکو بازگشته است. جزئیات طرح ایران چه بود؟ مبانی اختلاف میان دو طرف در حال حاضر چیست؟

جزئیات طرح ایران با اجلاس مسکو تفاوت ساختاری چندانی نداشته است. غربی ها منتظر بودند تا ایران توقف غنی سازی 20 درصد ، مجوز بازدید بازرسان از پارچین و تعطیلی فردو را اعلام کند.  در مقابل غرب نیز تحریم ها را به تدریج لغو خواهد کرد.  در حالیکه این تحریم ها در گرو بسیاری از مشکلات ایران وضع شده و به راحتی قابل لغو نیست.ریشه این خصومت ها که از دیرروز تا امروز همچنان ادامه داشته باید از میان برداشته شود. دلیل اصلی آن هم این است که کارشناسان ما  یا آکاهی سیاسی چندانی نداشته و یا اختیار کمی دارند.

بنابراین به نظر شما در خواست ایران بر لغو تحریم های یکجانبه و قطعنامه های شورای امنیت در حال حاضر اندکی غیرواقع بینانه و خارج از احتمال است؟

بله، موضوعیت ندارد و غیرواقع بینانه است. ابتدا باید به ریشه های آن پرداخته شود. تحریم ها معلول علت هایی است که ارتباط چندانی با بحث هسته ای ایران ندارد بلکه مسائل حقوق بشر و دفاع از حزب الله و دولت سوریه است. اگر ایران چنین اختلاف هایی با غرب نداشت، آنها هرگز با فعالیت های هسته ای ایران مشکلی نداشتند. بنابراین به دلیل آنکه ایران از نظر رفتار سیاسی شباهتی با غرب ندارد آنها پرونده هسته ای ایران را بهانه کردند تا ایران را تحت فشار گذاشته تا از سیاست هایی که در پیش گرفته منصرف شود.

این نشست در رسانه های غربی نشستی خوانده شد که دستاوردی نداشت و البته شکستی هم در کار نبود. تعبیر شخص شما از این نشست چیست؟

بله اینگونه بوده است. اگر تنها بر پرونده هسته ای تمرکز کنیم  این اظهارنظر صحیح است به دلیل آنکه اعلام کرده اند که باید با دولت ها صحبت کنند تا نتیجه آن بیان شود. در نتیجه مذاکرات قطع نشده و یا با شکستی مواجه نشده است. از سوی دیگر گفته می شود اگر شکستی نبوده چرا زمان و مکان نشست آینده مشخص نشده است.در جامعه ایران این مسائل با پژواک هایی همراه است که می تواند بر نرخ ارز تاثیر گذار باشد، اما متاسفانه هیچ کدام از کارشناس ها به این موضوع نرسیدند تا برای غربی ها مطرح کنند که خواسته اصلی آنها چیست.

پیش بینی شما از وضعیت تحریم ها پس از نشست دیروز چیست؟ آیا غرب اهرم فشار بیشتری را به کار خواهد گرفت؟

به باور من غرب دست به تحریم های جدیدی نخواهد زد به دلیل آنکه مذاکرات با شکست مواجه نشده است، نکته ای که از نشست آلماتی ۲ شاهد بودیم این بود که هر دوطرف سعی بر آن دارند تا مشکل حل شود. به نظر می رسد کاترین اشتون قصد ندارد موضوع را آشکارا بیان کند و  با زیرکی اعلام کرد  که دو طرف در چارچوب پرونده هسته ای ایران مذاکره می کنند. این در حالی است که با طرح صرف  پرونده هسته ای  و توقف غنی سازی توسط تهران و صدور مجوز برای حضور بازرسان،  ایران امتیازی برای چانه زنی در دست نخواهد داشت. به نظر می رسد که سعید جلیلی باید این موضوع را باز کند و از این زاویه طرح کند که این اختلاف ها وسیع و گسترده بوده و خارج از بحث پرونده هسته ای ایران است.

برخی تحلیل گران غربی بر این باورند که ایران با خرید زمان به دنبال معلق نگاه داشتن مذاکرات تا انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه است و شاید پس از انتخابات روندها به شکل دیگری ادامه پیدا کند، نظر شما چیست؟
شاید بتوان گفت این تعبیر تا اندازه ای صحیح است اما ایران برای اینکه حسن نیت خود را نشان داده و فضای ملتهب را آرام کند از میان سه درخواستی که آژانس و گروه ۱+۵ از ایران دارد باید به یکی از آنها پاسخ دهد که نزدیک ترین پاسخ نیز کاهش غنی سازی از ۲۰ درصد به ۵ درصد است.این مذاکرات به شکل وسیعی به پس از انتخابات کشیده خواهد شد شاید به دلیل آنکه مقامات ارشد ایران علاقه مند نیستند تا حل این مشکل در دوران ریاست جمهوری کنونی صورت گیرد.
تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: دوشنبه 19 فروردین 1392/ باز انتشار: جمعه 23 فروردین 1392