ایران و 1+5 چشم انتظار آلماتی دو

دیپلماسی ایرانی: سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بعد از برگزاری سه دور مذاکره بی نتیجه، پس از هشت ماه به آلماتی قزاقستان رفتند تا این بار شانس خود را در این کشور امتحان کنند. گرچه دو طرف بعد از مذاکرات در مورد جزئیات آن صحبت نکردند اما رویکرد مثبت آن ها باعث شده که تحلیل گران نسبت به نتیجه این مذاکرات خوش بین باشند. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با حسن بهشتی پور، تحلیل گر مسائل بین المللی بررسی کرده است:

مذاکرات ایران و گروه 1+5 در آلماتی قزاقستان برگزار شد. ارزیابی شما از نتایج این نشست چیست؟

به نظر می رسد این مذاکرات یک گام به جلو بود و به تعبیر آقای صالحی می توان آن را نقطه عطفی در مذاکرات ایران و 1+5 دانست. این مسئله به چند دلیل قابل توضیح است. اول این که هر دو طرف پیشنهادهای مشخصی را به یکدیگر ارائه کرده اند و هر دو طرف مشخصا دیدگاه مثبتی داشته اند. اما اختلاف بر سر جزئیات بوده که قرار شده این اختلافات بررسی شود و مجددا در سریع ترین زمان ممکن با یکدیگر بحث داشته باشند. دلیل دومی که وجود دارد این است که غرب سیاست خود را کاملا تغییر داده است و پیشنهاد قبلی خود را اصلاح کرده است. یعنی دیگر بر مسائلی اصرار نکرده است که اساسا موضوعیت آن ها منطقی ندارد. بحث های قبلی قابلیت اجرایی شدن نداشت. به دلیل این که آن ها گفته بودند ایران باید فردو را تعطیل کند در حالی که اگر خواست آن ها در مورد توقف غنی سازی بیست درصد تحقق پیدا کند، فردو می تواند به کار خود ادامه دهد و اورانیوم را در سطح پنج درصد غنی کند. بنابراین نیازی به بسته شدن فردو نیست.

در مذاکرات گذشته آن ها خواهان این بوده اند که اولا ایران غنی سازی بیست درصد را تعلیق کند، ثانیا آن مقدار اورانیوم غنی شده بیست درصدی که در اختیار دارد را به کشور ثالث دهد و ثالثا این که فردو را تعطیل کند. در حالی که فردو زیر نظر آژانس قرار دارد و تعطیلی آن موضوعیتی ندارد. بنابراین باید به سمتی حرکت می شد که این پیشنهادات واقع بینانه شود. پیشنهاد واقع بینانه این است که اگر ایران موافقت کند که به طور موقت غنی سازی اورانیوم در سطح بیست درصد را متوقف کند، خود به خود غنی سازی در فردو و یا نطنز انجام نخواهد شد و فردو می تواند اورانیوم سه و نیم درصد یا پنج درصد تولید کند. غرب در این مسئله تاکید خود را کنار گذاشته است و اصلا بحثی از تعطیلی فردو به میان نیاورده و درخواست تنها بر سر تعلیق غنی سازی بیست درصد بوده است. موضوع دیگری که قابل توجه است این است که مقداری که اورانیوم غنی سازی شده در اختیار ایران قرار دارد، چون ایران بخش عمده ای از آن را تبدیل به پودر کرده و در صفحه های سوخت قرار گرفته و اساسا غیر قابل برگشت است.

این ها مواردی است که طرف غربی ما به ازاهای آن را تغییر داده اند. قبلا در بحث ما به ازا آن ها تنها گفته بودند که در ازای این اقدامات تحریم های هواپیماهای مسافربری را لغو کنیم. اما در حال حاضر بر اساس گزارش آسوشیتدپرس ما به ازاهای جدیدی پیشنهاد کرده اند و گفته اند که بخشی از تحریم پتروشیمی ایران لغو می شود، بخشی از تحریم های حساب های بانکی و معاملات در سطح پایین را لغو می کنند و نیز بحث تجارت طلا و فلزات گرانبها نیز شامل محدودیت نخواهد بود. اگر این موارد صحت داشته باشد، موضوعات قابل مذاکره است که نشان می دهد غرب نسبت به قبل مواضع خود را تعدیل کرده است.

در این جا از ایران انتظار می رود که از خود همکاری نشان دهد و به سمتی برود که به این گام مثبت پاسخ مثبتی بدهد. البته ظاهرا ایران نیز در پیشنهاد خود پاسخ هایی داده است. اگر چه ایران پیشنهاد را باز نکرده است. اما با توجه به این که آن ها پیشنهاد ایران را رد نکرده اند و قرار شده بررسی کنند، احتمالا پیشنهادات هم پوشانی هایی دارند. وقتی دو طرف از یکدیگر واکنش مثبت می بینند لازم است که قدم های جدید مثبتی نیز بردارند.

همان طور که شما اشاره کردید نگاه طرفین بسیار مثبت بوده است اما هیچ یک از دو طرف درباره جزئیات پیشنهادات خود حرف نزده اند. به نظر شما چرا جزئیات این طرح ها علنی نمی شود؟

این روش معمولی است که جلوی جوسازی رسانه ای گرفته شود. جوسازی های رسانه ای در مورد برخی موضوعات قبل از حصول توافق نهایی، بر روند مذاکرات تاثیر می گذارد. یکی از مخالفین جدی توافق میان ایران و 1+ 5 اسرائیلی ها هستند. آن ها به محض این که یک سوژه تبلیغاتی به دست می آورند با توجه به نفوذی که در رسانه های دنیا دارند، تلاش می کنند جو تبلیغاتی را به سود خود پیش ببرند. این کار باعث می شود که آن ها روی این بحث جوسازی رسانه ای منفی کنند و کل جریان مذاکرات را تحت تاثیر قرار دهند. حتی ممکن است منجر به این شوند که اساسا توافقی انجام نشود. چون مذاکره کنندگان تحت تاثیر جو بیرون از مذاکره هستند. بنابراین به نظر می رسد دلیل این که دو طرف در مورد جزئیات مذاکرات صحبتی نکرده اند این است که می خواهند جلوی جوسازی های رسانه ای را بگیرند و وقتی که توافق قطعی و نهایی شد، آن را منتشر کنند.

همزمان با برگزاری مذاکرات در قزاقستان، کنگره امریکا تحریم های جدیدی علیه ایران را در دستور کار قرار داده است. به نظر شما رویکرد مثبتی که در قزاقستان پیگیری شد با این اقدام کنگره تحت تاثیر قرار نمی گیرد؟

این یکی از اشتباهاتی است که کنگره امریکا انجام داده است. کنگره امریکا به شدت تحت تاثیر لابی اسرائیل است. لابی اسرائیل هم چه در امریکا و چه خارج از امریکا به شدت مخالف هر گونه توافق میان ایران و 1+5 است. آن ها به محض این که یک پیشرفت در روند مذاکرات می بینند، اقدامات جدیدی را سازماندهی می کنند. بهانه آن ها این است که می خواهیم فشار را بر ایران بیشتر کنیم تا قدرت چانه زنی امریکا بیشتر شود. اما واقعیت این است که آن ها به قصد کارشکنی این اقدامات را انجام می دهند. آن ها با وضع تحریم های جدید می خواهند نشان دهند که روند به سمت بهتر شدن و درک متقابل نیست. اما به نظر می رسد این سیاست دولت آقای اوباما و تیم او نیست. بلکه این فشار کنگره امریکا است که تحت تاثیر لابی اسرائیلی است.

آقای صالحی گفته است که این بار پیشنهاد امریکا برای مذاکره متفاوت است. آیا این موضع به این معنی است که ایران تنها رویکرد دولت امریکا را مد نظر قرار می دهد و به اقدامات کنگره توجهی نمی کند؟

به هر حال کنگره به عنوان یک اهرم فشار عمل می کند. اما تصمیم نهایی برآیندی از حاکمیت امریکا است. امریکا حاکمیت یک دستی ندارد. این طور نیست که اوباما هر چه بگوید کنگره قبول می کند یا بر عکس. واقعیت این است که تصمیمات نهایی برآیندی است از آن چه در کنگره و کاخ سفید و لابی های ذی نفوذ می گذرد. ایران به این مسئله هم توجه دارد. اما طبیعی است که همواره برای کسانی که می خواهند مسئله حل شود، توجه به نقاط مثبت بیشتر است. اما واقعا در امریکا کسانی هستند که به دنبال راه حل مسالمت آمیز هستند که با ایران به نتیجه برسند. باید دید که برآیند این دو روند به کجا می رسد.

این تفاوتی که در رویکرد امریکایی ها توسط مقامات ایرانی احساس شده، تحت تاثیر چه عاملی است؟

امریکایی ها از یک طرف هم خواسته های خود را کمتر کرده اند و و از طرف دیگر ما به ازای بیشتری در پیشنهادات خود داده اند. این نشان می دهد که رویکرد مثبت است. وقتی طرف مقابل خواسته غیر منطقی خود را تعدیل می کند تا به توافق برسد و از طرف دیگر ما به ازای مناسب تری را پیشنهاد می دهد، تفاوت به چشم می آید. اگر چه ایران هنوز هم در اساس اشکالاتی به این بحث وارد می کند. چرا که امریکایی ها تحریم هایی وضع کرده اند و همین تحریم ها را ابزار چانه زنی سیاسی قرار داده اند. با این وجود باید واقع بین بود. در این مقطع امریکایی ها هم خواسته های غیرمنطقی خود را تعدیل کرده اند و خود را به دیدگاه ایران نزدیک کرده اند و هم ما به ازا ها را افزایش داده اند. با این حال باید توجه داشت که هنوز به حد مطلوب ایران یعنی به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران نرسیده اند. بالاخره باید این گره باز شود. همه کسانی که می خواهند این گره باز شود باید خوش بینانه برخورد کنند و اعتماد کنند.

چشم انداز مذاکرات آتی را چگونه ارزیابی می کنید؟

به طور مشخص دو طرف به سمت نهایی کردن تعاملات در آلماتی یک پیش رفته اند. از نشست آلماتی تعامل جدیدی ایجاد شده که راهکاری برای توافقات جدید ایجاد کرده است. این تعامل فضایی ایجاد کرده که می توان امیدوار بود که در آلماتی دو، این راهکارها عملیاتی شود و توافقات نهایی شود. به شرطی که دو طرف به خطوط قرمز یکدیگر احترام بگذارند. از طرف دیگر منافع یکدیگر را به رسمیت بشناسند و نسبت به حل مسئله علاقه نشان دهند. یک دهه از عمر مسئله هسته ای ایران می گذرد. طولانی شدن روند مذاکرات عامل نامطلوبی برای هر دو طرف است./12