هدف مهار غرب است نه حمایت از بشار

دیپلماسی ایرانی: روس ها از ابتدای تحولات در کشور دوست خود، سوریه کمر همت به حمایت از دولت بشار اسد بستند. حمایتی که از اسد می خواست تا آخرین لحظه در برابر مخالفان مسلحش که می خواهند با تفنگ وی را از اریکه قدرت پایین بکشند، مقاومت کند. اما گویا مدتی است که روس ها نسبت به ادامه این حمایت دو دل شده اند، شاید هم طرحی پرمنفعت تر دیده اند و می خواهند سازی دیگر بنوازند. در تازه ترین اظهار نظر مقام های روسی، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در نشست اخیر خود با اتحادیه اروپا در خصوص مساله سوریه به صراحت اعلام کرد که ما از بشار اسد حمایت نمی کنیم. از دیگر مسائل مورد اختلاف روسیه با اتحادیه اروپا موضوع انرژی است که سال ها است بر روابط دو طرف سایه انداخته است. دلایل و ریشه های این اختلاف ها را از دکتر محمود شوری، کارشناس مسائل روسیه جویا شدیم که در زیر می خوانید:  

ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه دو روز گذشته را در بروکسل و مهمان رهبران اتحادیه اروپا بود. اختلاف بر سر مسائل انرژی، مهاجرت و سوریه در زمره بحث های جاری در بروکسل بوده است. مبانی اختلاف میان مسکو و اتحادیه اروپا در حال حاضر چیست؟

میان روسیه و اتحادیه اروپا در دو دهه ای که از فروپاشی شوروی می گذرد، مجموعه ای از مسائل وجود داشته که شاید مهم ترین مساله انرژی یا گازی که از روسیه  به مصرف کنندگان اروپایی می رسد، است. همانطور که می دانید در سال های گذشته این موضوع چندین بار سبب اختلافات میان روسیه و اروپا شد و حتی در مقطعی نیز روس ها سعی کردند با قطع گاز در زمستان فشار به اروپا وارد کنند که از آن مقطع به بعد اروپایی ها نیز به این سمت رفتند که منابع دسترسی خود را به انرژی متنوع کرده و از حوزه های متفاوتی انرژی دریافت کنند. این روند سبب شد تا اندازه ای وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه کمتر شود، اما با این حال  همچنان حدود یک چهارم گاز اتحادیه اروپا را روس ها تهیه می کنند که این مساله می تواند نقش تعیین کننده ای در روابط دو کشور داشته باشد.

چندین سال است که ما شاهد اختلاف میان مسکو و اتحادیه اروپا بر سر مسائل مربوط به انتقال انرژی هستیم. ریشه های این اختلاف چیست؟

آنچه که امروزه میان روس ها و اروپایی ها پیش آمده این است که اتحادیه اروپا قانونی را تصویب کرده که بر اساس آن تملک دارایی ها در زمینه انتقال و تولید انرژی در دسترس یک شرکت یا عرضه کننده را ممنوع می کند. به عبارت دیگر اتحادیه اروپابه دنبال این است که تولید کننده را از عرضه کننده و انتقال دهنده انرژی جدا کند تا از این طریق بتواند فشارها را کاهش دهد. این مساله سبب نگرانی روس ها شده و آنها که به عنوان عرضه کننده و انتقال دهنده اصلی گاز به اتحادیه اروپا هستند بر روابط آنها تاثیرگذار بوده که موضع اصلی گفتگو ها در اجلاس اخیر نیز همین مساله بوده است.

 روس ها اعلام کردند با توجه به توافقاتی که میان روسیه و اتحادیه اروپا وجود دارد تصویب این قانون جدید نباید عطف به ماسبق شود و بر روابط دو کشور تاثیرگذار باشد. اروپایی ها نیز به دنبال این هستند که متنوع سازی را در تمامی حوزه ها داشته باشند. این مساله مهم ترین موضوع مورد اختلاف بوده که البته موضوعات دیگری هم در روابط دو طرف وجود دارد، از جمله بحث های تجارت میان دو طرف، مساله دیگر روادید که از سال ها پیش روس ها تلاش داشتند تا لغو روادید میان روسیه  و اتحادیه اروپا را برقرار کنند. همچنین مساله بین المللی که مورد توجه  بوده بحران سوریه است که در مواضع دو طرف مورد گفتگو قرار گرفته است.

الشرق الاوسط از توافق امریکا و روسیه در مورد برکناری بشاراسد صحبت کرده است. به نظر شما تا چه اندازه احتمال چنین سازشی میان دو کشور وجود دارد؟

به باور من اگر قرار است تحولی در مساله سوریه رخ دهد باید در چارچوب توافقاتی که میان حامیان دو طرف درگیر در سوریه وجود دارد، صورت بگیرد. به بیان دیگر اگر توافقاتی از یک سو میان روسیه به عنوان حامی اصلی دولت بشار اسد با کشورهای غربی و عربستان و قطر به عنوان حامیان مخالفین صورت بگیرد، این توافق تعیین کننده است. به دلیل آن که شرایط داخلی به گونه ای است که به نظر می رسد که هیچ کدام از دو طرف توانایی آن را ندارند که طرف دیگر را از میدان خارج کنند.

اما این مساله که توافقی میان امریکا و روسیه در این زمینه صورت گرفته باشد و یا در آینده شاهد چنین توافقی باشیم، هنوز بعید به نظر می رسد یعنی بعید است که امریکایی ها امتیاز زیادی برای ارائه به روس ها داشته باشند. پوتین، رئیس جمهوری روسیه نیز دوباره این مساله را تکرار کرد که ما قصد نداریم بار دیگر تجربه لیبی را تکرار کنیم. در نتیجه همین رویکرد سبب می شود که روس ها به این قول ها اعتماد نکنند. اگر چه ممکن است زمانی که وضعیت را غیرقابل کنترل ببینند، چاره ای جز دست برداشتن از حمایت بشار اسد نداشته باشند، در این صورت ممکن است به سمت چنین توافقاتی گام بردارند. اما در حال حاضر بسیار بعید به نظر می رسد که چنین اتفاقی بیفتد.

ظرف ده روز گذشته از اظهارنظرهای متفاوت مقام های روسی در خصوص بحران سوریه به گردش سیاست روسیه در قبال سوریه تعبیر شده است. از معاون وزیر امور خارجه این کشور که ادعا کرده بود بشار کنترل را از دست داده تا ولادیمیر پوتین که اخیرا تاکید کرده بود نگرانی کرملین نه بشار اسد که آینده سوریه است و در بروکسل هم به صراحت اعلام کرد که ما مدافع بشار اسد نیستیم. آیا با این تعبیر موافق هستید؟

روس ها در گذشته نیز تاکید کرده بودند که مساله اصلی آنها این است که روند تحولات در سوریه باید در چارچوب مسالمت آمیز پیگیری شود و این شکل از تلاش برای تغییر رژیم ها روش مشروعی نیست. باید تاکید کرد که حمایت روس ها از بشار اسد در حقیقت حمایت از فرد نیست، بلکه آنها از یک رژیم قانونی حمایت می کنند و مبادلاتی که با سوریه دارند در چارچوب موافقت نامه های بین المللی است.

مواضعی که شما مطرح کردید، مساله جدیدی نیست و روس ها بیشتر از این منظر مطرح می کنند که علاقه ندارند تا خود را به عنوان حامی رژیمی که در سطح افکار عمومی مقبولیت ندارد، نشان دهند، بلکه قصد دارند تا از فشارهای همزایی که غربی ها در ارتباط با دولت سوریه ایجاد کرده اند، خارج شوند. بنابراین به نظر می رسد که روسیه بیشتر از این زاویه به مساله سوریه نگاه می کند، ضمن آنکه این روند می تواند زمینه ای باشد برای آینده که اگر تغییراتی در سوریه صورت گرفت، آنها با استناد به این مواضع دیدگاه خود را مجددا بازتعریف کرده و اعلام کنند که ما از هر دولتی که در سوریه باشد دفاع می کنیم و از این طریق شکل جدیدی از روابط را با دولت تحول یافته سوریه ایجاد کنند.

 با توجه به استقرار موشک های پاتریوت ناتو در مرز سوریه و ترکیه، آیا اعزام ناوهای روس به سوریه را می توان به احتمال تنازع نظامی میان  روسیه و  مخالفان بشار اسد تعبیر کرد؟

اعزام ناوها موضوعی نیست که تاثیری بر منازعات داخلی سوریه داشته باشد، اما آنچه مهم تر است موازنه قدرت های منطقه ای است. پس از آنکه شاهد بودیم ترکیه به بهانه مقابله با حملات احتمالی موشکی سوریه از ناتو درخواست کرد تا موشک های پاتریویت را در مرز ترکیه و سوریه مستقر کند، همین امر سبب نگرانی هایی برای سوریه شد که این موضوع در گفتگوهای میان پوتین و اردوغان به عنوان یکی از موضوعات محوری مطرح شد. روس ها نیز بارها مخالفت خود را با استقرار این موشک ها اعلام کرده اند. به نظر می رسد با توجه به اینکه امروزه داخل سوریه شرایطی وجود ندارد تا روسیه سلاح های استراتژیکی را در داخل این کشور مستقر کند، با اعزام این ناوها سعی می کند که به نحوی نگرانی خود را نسبت به تغییراتی که در منطقه صورت می گیرد، نشان دهد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 2 دی 1391 / بازانتشار: چهارشنبه 6 دی 1391