چرا امریکا در عراق با ایران به تفاهم نرسید؟

دیپلماسی ایرانی: در سال گذشته سایت دیپلماسی ایرانی یادداشت های سرکیس نعوم، روزنامه نگار و نویسنده مشهور و از چهره های مشهور فرهنگی لبنانی را که جوایز متعددی در زمینه های مختلف روزنامه نگاری و فرهنگی به دست آورده است که به طور مرتب در روزنامه النهار لبنان منتشر می شدند، ترجمه و منتشر کرد که همگی آنها در آرشیو دیپلماسی ایرانی در دسترس هستند. این یادداشت ها عموما درباره تحولات اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا بودند که نعوم در سفرش به ایالات متحده امریکا که هر ساله انجام می دهد در دیدارش با مقام های مختلف امریکایی که برخی از آنها سابقه طولانی در دستگاه سیاست خارجی امریکا داشته اند و شماری نیز همچنان در این دستگاه مشغول به کارند، در میان گذاشته بود. نعوم نامی از این افراد نمی آورد ولی سمت همگی آنها را یاد می کند، از این رو خواننده می تواند حدس بزند که فرد مورد اشاره چه کسی است یا این که از لحاظ تاثیرگذاری در سیاست خارجی امریکا از چه اهمیتی برخوردار است و یا این که چه اطلاعات پشت پرده ای را می داند که کمتر ردی از آنها در رسانه ها دیده می شود. یکی دیگر از نکات مورد اهمیت این یادداشت ها به روز بودن آنها و هم زمانی شان با تحولات خاورمیانه است. خاورمیانه ای که از سال 2010 به بعد و با آغاز بهار عربی رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است. ویژگی دیگر این یادداشت ها حالت گفت وگو بودن آنها با مقام های امریکایی است که جذابیت بیشتری به آنها می دهد.

امسال نیز نعوم همانند سال های گذشته در همان زمان همیشگی به ایالات متحده امریکا رفته و مشابه همان گفت وگوها را انجام داده است و اکنون که به لبنان بازگشته این یادداشت ها را یک به یک در روزنامه النهار منتشر کرده است. دیپلماسی ایرانی نیز به رویه سال گذشته تلاش می کند، همگی این یادداشت ها را ترجمه و منتشر کند. در این جا بیست و نهمین بخش از این سلسله یادداشت ها پیش رویتان قرار می گیرد:

درباره پرونده عراق با مسئول مستقیم این پرونده در کاخ سفید، صحبت کردم، پرسیدم آیا بهتر نیست که فدرالیسم در عراق اجرا شود، به هر حال در وضعیت فعلی این تنها راه حل است که می تواند تقسیم بندی های داخلی عراق را حل کند، به خصوص که در قانون اساسی نیز به آن اشاره شده است؟ چرا کسی به طور جدی درباره آن صحبت نمی کند؟ گفت: «سوال خوبی است. فدرالیسم تنها راه حل عراق است. اما به رغم این که در قانون اساسی به آن اشاره شده کسی برای اجرای آن طرفش نمی رود. دلایل بسیاری دارد. یکی از دلایل آن این است که اختلافات طایفه ای، مذهبی و قومی به اندازه ای شدید شده است که وقتی کسی بخواهد درباره فدرالیسم صحبت کند، همه کنار می کشند. علاوه بر آن میان گروه های عراقی برای تطبیق مرزهای مناطق نیز اختلاف وجود دارد. اضافه بر آن برخی از جریان های ملی در عراق نیز با فدرالیسم مخالفند، و این موضوع  علی رغم اراده شان در قانون اساسی آمده است، بسیاری از همان ابتدا می گفتند که این قانون عملی نیست. یکی از دلایل آن است که همان موقع هم بسیاری می گفتند، فدرالیسم یعنی کونفدرالیسم که یک خودمختاری ذاتی دارد و بسیار به استقلال یا چیزی شبیه به آن نزدیک است. علاوه بر آن فدرالیسم در جهان سوم با دنیای مدرن فرق می کند. در این حال هر گروهی می خواهد که منطقه اش منحصرا در اختیار خودش باشد و وجود دیگر گروه ها را در منطقه خود ممنوع می کند، یا اگر نتواند چنین کاری کند آزادی دیگر گروه ها را صلب می کند. قطعا فدرالیسم تنها راه حل است. اما تطبیق صرف آن بر اساس یک جدول زمانی کافی نیست. تطبیق آن نیاز به سال های طولانی دارد. در چنین حالتی دولت مرکزی قوی نخواهد بود و نه تنها نمی تواند به حیات خود ادامه دهد بلکه دیگر نمی تواند به روی پایش بایستد. همین موضوع درباره تقسیم عراق به سه کشور مستقل مطرح است. مناطق (یا کشور) شیعی به رغم برخورداری از ثروت نفت به دلیل برخورداری از همین ثروت خود را در وضعیت اضطرار می بینند و به دلیل این که کشورهای همسایه سنی شان از پناه دادن به آنها خودداری می کنند به حمایت ایران روی می آورند. شیعیان عراق به رغم روابطشان با ایران نمی خواهند کشوری باشند که همیشه محتاج حمایت آن باشند ]...[. درباره کردها، منطقه آنها مشکلات و حساسیت های بسیاری برای کشورهای همسایه شان ایجاد می کند. این کشورها از وجود منطقه مستقل کردستان آسوده نخواهند بود. و اما درباره کشور سنی باید بگویم که این کشور وابسته به کشورهای سنی همسایه اش خواهد شد.»

نظر دادم: «اکنون که امریکا نیروهای نظامی خود را از عراق خارج کرده به نظرم قدرتمندتر از زمان عقب نشینی از آن شده است، ایران دیگر نمی تواند از وجود نیروهای امریکایی بهره برداری کند و برنامه های خود را به کمک یاران شیعه و سنی و کردش به بهانه حضور امریکا در عراق پیش ببرد. آیا گمان نمی کنید که با رفتن نظامی تان از عراق فرصت ها را از دست دادید، شاید می توانستید با ایران به توافق برسید؟ جواب داد: «قصه فرصت یا توافق نیست. قطعا اکنون ما قوی تر هستیم اما موضوع بزرگ تر و پیچیده تر از این حرف ها است، و این فقط شامل عراق به تنهایی نمی شود. برای همین است که نمی توان در این زمینه به نتیجه ای رسید.»

پرسیدم: چرا هنوز سرنوشت کرکوک مشخص نشده است؟ جواب داد: «مسائل بسیاری وجود دارد که در قانون اساسی عراق آمده است و هنوز به اجرا در نیامده اند. حتی درباره آنها بحث نشده است. کرکوک هم یکی از آنها است. نیازی نیست که بگویم عراق مشغول انتخابات و قانون هایش شد و بعدا به فکر حکومتی که از دل آن سر بر آورد، افتاد. واقعا مشغول آن شده است، وقت زیادی هم گرفته است، باید بگویم که شدت اختلاف ها بر سر مرزهای مناطق و به خصوص درباره کرکوک و درباره فدرالیسم، زبان مذهبی است که همه چیز را معطل نگه داشته است. به هر حال اوضاع فعلی در عراق چندان هم بد نیست. اما کاملا رضایت بخش نیست. چیزی وجود ندارد که مانع از بازگشت مشکلات شود و شاید در آینده بیشتر آنها باز هم تکرار شوند.»