حق متقابل ایران برای بازرسی از هواپیماهای عراقی

آرمان-حسین سعیدی: چندی است که بازرسی از هواپیماهای عبوری ایرانی از حریم هوایی عراق که مقصدشان خاک سوریه است، نقل محافل دیپلماتیک و همچنین رسانه ای کشور شده است و اظهارنظرها درباره چرایی و چگونگی این مساله طیف های مختلفی از دیدگاه ها را به خود اختصاص داده است، دیدگاه هایی که به سبب شکل ائتلافی اداره کشور عراق، این امر را حاصل سیاستی واحد در دولت عراق نمی داند و حتی در برخی موارد یکبار رخ دادن چنین مساله ای را نه تنها خلاف مصالح کشور ندانسته، بلکه امر یاد شده (به شرط عدم تکرار) را عاملی برای اثبات غیر نظامی و پاک بودن محموله های عبوری از خاک عراق به مقصد سوریه می دانند، بازرسی هایی که تکرار آن رفته رفته در حال شکل دادن مواضع متقارن احتمالی جمهوری اسلامی در این باره است. در همین راستا به منظور بررسی بازرسی هواپیماهای عبوری از حریم هوایی کشور ها از منظر حقوق بین الملل، گفت وگوی کوتاهی را با دکتر یوسف مولایی، استاد حقوق بین الملل ترتیب داده ایم که در ادامه می خوانید.

بازرسی از هواپیماهای عبوری ایران از حریم هوایی عراق به مقصد سوریه از نظر حقوق بین الملل امری قانون تلقی می شود؟

در پاسخ به این سوال باید گفت از نظر حقوق عمومی و بین الملل کشور ها حق دارند، هواپیماهای عبوری از حریم و فضای هوایی خود را مورد بازرسی قرار دهند.

آیا این مساله در عرف بین الملل روالی عادی تلقی می شود؟

بررسی این مساله از نظر عرف بین الملل متفاوت است، اما این اتفاقی است که در بسیاری از کشور ها ممکن است به واسطه اینکه نوعی حق برای کشور ها محسوب می شود، اتفاق بیفتد، بدین معنا که در حقوق بین الملل وقتی حقی برای کشوری وجود دارد، آن کشور می تواند از آن حق بهره مند شود یا اینکه از آن بهره مند نشود که این بستگی به نوع اعمال حاکمیت کشورها دارد.

بنا به آنچه به آن اشاره داشتید٬ طرف ایرانی نیز می تواند بر استفاده از این حق خود تاکید کند؟

بله؛ ایران نیز متقابلا دارای چنین حقی است و اگر کشور عراق چنین کاری را نیز انجام نمی داد، ایران می توانست به صورت یکطرفه چنین اقدامی را انجام دهد. این مساله یک حق عمومی برای همه کشور هاست.

آیا این موضوع باعث ایجاد شائبه دیپلماتیک در میان کشور ها نمی شود؟

ممکن است، بنا به نوع تعاملات میان کشور ها و مسائلی نظیر حسن همجواری چنین شائبه هایی ایجاد شود که مساله را وارد مباحث سیاسی کند و این امر موضوع مطروحه را از حیطه حقوقی وارد بحث های دیپلماتیک و سیاسی کند که اظهار نظر در این باره در تخصص من نیست چرا که ممکن است مسائلی فراحقوقی در
این باره مطرح باشد که ما به عنوان حقوقدان صلاحیت ورود به آن را نداریم و تنها می توانیم اظهارنظر کنیم که از نظر حقوقی زوایای این بحث چگونه است.

چنین مساله ای مربوط در کدام کنوانسیون حقوقی است؟

این مساله مربوط به حقوق عمومی و ترانسفر در خطوط هوایی است و گمان می کنم در کنوانسیون هایی نظیر شیکاگو و مونترال به آن اشاراتی شده است. اظهار نظر دقیق تر در این مورد نیاز به بررسی بیشتر دارد.

از نظر حقوقی اگر بازرسی از هواپیمایی صورت پذیرد و محموله آن نقض کننده قانون بین الملل باشد٬ نحوه برخورد چگونه خواهد بود؟

این موضوع به این بستگی دارد که چه نوعی تخلفی صورت گرفته باشد و اگر جرمی اتفاق افتاد، باید محدوده آن جرم مورد بررسی قرار گیرد و به طور کلی اگر جرمی هم اتفاق افتاده باشد وقوع این مساله نمی تواند سبب توقیف هواپیما و پرسنل آن شود و اگر در هواپیماها محموله ای وجود داشته باشد که ناقض تحریم های شورای امنیت باشد، کشور ها موظف هستند که این مساله را به این شورا اطلاع دهند و در شرایطی خاص آن محموله یا بار است که متوقف می شود و به غیر از این، ممکن است قضیه تنها به یک یادداشت اعتراض آمیز منتهی شود.