تسری تصمیم کانادا خطرناک است

دیپلماسی ایرانی: وزارت امور خارجه کانادا روز جمعه با صدور بیانیه ای که به امضای وزیر خارجه این کشور رسیده است از تعطیل کردن سفارت خود در تهران خبر داد."جان بیرد" وزیر امور خارجه کانادا در این بیانیه آورده است: کانادا سفارت خود در ایران را تعطیل کرده و اعلام می کند که دیپلماتهای ایرانی حاضر در این کشور را به رسمیت نمی شناسد و به همین دلیل دیپلماتهای ایرانی باید کانادا را ترک کنند. در ادامه این بیانیه آمده است: موضع کانادا درباره حکومت ایران مشخص است و ما ایران را به عنوان تهدیدی علیه صلح جهانی و امنیت بین الملل می شناسیم. حمایت ایران از سوریه، ادامه برنامه هسته ای جمهوری اسلامی و موضع تهران در قبال اسرائیل از دلایل کانادا برای قطع روابط دیپلماتیک با تهران اعلام شده است. درباره علل این اقدام کانادا با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل گفتگو کرده ایم که در ذیل می خوانید.

آقای دکتر ارزیابی جنابعالی از اقدام اخیر کانادا در تعطیلی سفارت خود در تهران چیست؟ آیا مواردی که کانادا به عنوان دلایل این اقدام عنوان کرده به واقع در تعطیلی سفارت این کشور مهم بوده است؟

به هر حال مواردی که کانادا در بیانیه خود به عنوان عوامل بسته شدن سفارت این کشور در ایران عنوان کرده در این اقدام بی تاثیر نبوده است. به هر حال یک مقام رسمی و یک بیانیه رسمی وزارت خارجه نمی تواند حاوی مطالب کذب و بی ربط باشد. قطعا مواردی که وزارت خارجه کانادا اعلام کرده در تعطیلی سفارت این کشور در ایران موثر بوده است؛ ولی این تصمیم می تواند چهره های دیگری هم داشته باشد. چرا که تصمیم بسیار مهمی بوده است و وقوع آن در این موقعیت زمانی می تواند حاوی نکات و پیام های خاصی باشد. باید توجه داشت که کانادا از اقمار انگلستان محسوب می شود. وقتی سفارت انگلستان، پس از حمله به سفارت این کشور در تهران تعطیل شد و انگلستان روابط خود با ایران را قطع کرد، بسیاری در داخل گفتند که این مسئله زودگذر است و به زودی مجددا سفارت انگلستان باز می شود. حتی آقای صالحی و سخنگوی وزارت خارجه حمله به سفارت را محکوم کردند و آقای صالحی در افغانستان با آقای ویلیام هیگ وزیر خارجه انگلستان دیدار کرد. ایشان حتی اعلام آمادگی کرده بود که حاضرند برای حل مشکلات گام هایی بردارند؛ ولی با این اقدام کانادا، معلوم می شود که خصومت غرب نسبت به ما عمیق و ریشه دار است و مسئله ای نیست که زودگذر و مقطعی باشد. بنابراین این احتمال وجود دارد که در آینده به مرور سفارت خانه های فرانسه، ایتالیا و دیگر کشورهای غربی  نیز در ایران تعطیل شود. لذا این مسئله از جهت رویکرد کلی غرب حائز اهمیت است. یعنی اهمیت قضیه صرفا به اقدام کانادا در تعطیلی سفارتش در ایران محدود نمی شود بلکه این مهم است که این روند در حال تشدید است و ممکن است به زودی سفارت استرالیا هم که از اقمار آمریکا و انگلیس محسوب می شود، تعطیل شود. ممکن است آنها هم به همین دلایل کانادا استناد کنند. لذا باید گفت موج خطرناکی در حال راه افتادن است.این موج حداقل در میان کشورهای همسود (Commonwealth) در حال گسترش است. یعنی ممکن است زلاندنو هم دست به این اقدام بزند. چون این کشورها به انگلستان وابسته هستند؛ حتی ممکن است این موج به اتحادیه اروپا کشیده شود. البته برخی با نگاه بدبینانه به این مسئله تحلیل کرده اند که این رویکرد کانادا می تواند نشانه ای از این باشد که احتمال برخورد نظامی با ایران افزایش یافته است. به عبارت دیگر با توجه به آنکه کمتر از 60 روز به انتخابات آمریکا مانده است و تهدیدات اسرائیل شدت یافته است و نخست وزیر اسرائیل با مقامات آمریکایی ارتباطاتی دارد این قضیه ممکن است خدای نکرده نشانه ای از نزدیک بودن جنگ باشد. که این نگاه به نظر من بسیار بدبینانه است. 

در ماههای اخیر موضوع فرار رئیس سابق بانک ملی که اتهاماتی علیه او در ایران مطرح بود یکی از بحث های مطرح در روابط ایران و کانادا بوده است و ایران انتظار داشته که کانادا خاوری را به ایران استرداد کند. آیا بحث عدم استرداد خاوری به ایران و اختلافاتی که در این زمینه میان ایران و کانادا وجود دارد نیز می تواند در این اقدام تاثیرگذار بوده باشد؟

خیر. به نظر من این موضوع چندان اهمیت ندارد. اولا ما با کانادا قرارداد استرداد مجرمین نداریم. به نظر من مسئله خانم زهرا کاظمی از اهمیت بیشتری در این ارتباط برخوردار بوده است. ولی مسئله آقای خاوری خیلی نباید اهمیت داشته باشد که کانادا بخواهند به این واسطه اقدام به تعطیلی سفارت کنند. باید توجه داشت که مسئله استرداد موضوعی بوده که ایران دنبال می کرده است ولی ایران هم خیلی به دنبال این نبوده که روابط خود را تیره کند. لذا من تصور می کنم دلایلی که وزارت خارجه کانادا عنوان کرده موثرتر است.

به نظر جنابعالی اگر این اقدام بعد از تعطیلی سفارت انگلستان اتفاق می افتاد بُرد تبلیغاتی بیشتری نداشت و احتمال دومینو شدن آن بیشتر نمی شد؟ چرا چند ماه بعد از آن اتفاق و در این مقطع زمانی و به صورت ناگهانی این اقدام صورت می گیرد؟

 باید توجه داشت این اتفاق قطعا دفعتا صورت نگرفته است و تصمیم کانادا درباره قطع روابط خود با ایران تصمیمی ناگهانی و یک شبه نبوده است. به این دلیل ابتدا بخش کنسولی خود را در اردیبهشت ماه تعطیل کردند و این بخش را به ترکیه منتقل کردند. در حالی که اهمیت بخش کنسولی برای مردم بیش از دولت است. بنابراین این اقدام ریشه ها و سوابقی داشته است.

 شما به مسئله پرونده زهرا کاظمی اشاره کردید. برخی اشاره کرده اند که ارتقای درجه آقای مرتضوی در دولت نشانه ای منفی برای کانادا تلقی شده است. به نظر شما تا چه میزان در این اقدام کانادا نقش داشته است؟  

این مسئله مهم است. به نظر می رسد که کانادا از اینکه فردی که او را عامل مرگ یکی از شهروندان خود می داند، در دولت ایران تا حد یک وزیر ارتقاء درجه یافته ناراضی بوده است. لذا در بیانیه ای هم که وزارت خارجه کانادا در اقدام برای تعطیلی سفارت خود در تهران منتشر کرده بحث حمایت ایران از تروریسم و مسئله حقوق بشر مطرح شده است. به نظر می رسد مسئله مرتبط با آقای مرتضوی در ذهنیت مقامات کانادایی بسیار موثر بوده است. 

به هر حال مجموعه این عوامل در این اقدام نقش داشته اند. قطعا سفارت کانادا در تهران منافعی دارد و اکنون این منافع تحریم شده است. البته روابط ما با کانادا فقط به روابط سیاسی محدود می شد و چندان روابط اقتصادی مطرح نبوده است. اساسا دولت های غربی اکنون به دنبال منافع اقتصادی با ما نیستند. چون به دلیل تحریم ایران همه آنها از ارتباط اقتصادی با ایران محروم هستند. به خصوص کانادا که این تحریم ها را مو به مو اجرا می کند خیلی به دنبال منافع اقتصادی نیست. از این منظر است که اشاره کردم کهع ممکن است این اقدام به کشورهای دیگر نیز تسری پیدا کند. چون منافع اقتصادی وجود ندارد و روابط سیاسی ما با کشورهای غربی هم در سطح پایینی قرار دارد . 

صحبت های اخیر رایزن فرهنگی ایران در کانادا مبنی بر اینکه ایرانیان مقیم کانادا باید از همان جا به کشور خود (ایران) خدمت کنند؛ تا چه میزان در این اقدام کانادا اثرگذار بوده است؟

این مسئله هم می تواند موثر باشد. همانطور که گفتم این اقدام دفعتا انجام نگرفته است. قبل از این، کانادا حساب های برخی از ایرانیان مقیم کانادا را مسدود کرده بود. همچنین محدودیت هایی در بحث روادید دانشجویان ایجاد کرده بود. همه این مسائل مقدماتی بوده که منجر به چنین نتیجه ای شده است. 

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16