بازگشت به «آپارتاید»

جعفر قنادباشی*

شرق: برگزاری نخستین جلسه محاکمه دسته جمعی 250 نفر از کارگران معترض یکی از معادن پلاتین آفریقای جنوبی، اعتراضات شدیدی را در پی داشته است. بر اساس ادعای پلیس و همچنین بنا به اظهارات مدیر شرکت «لون مین» اداره کننده معدن پلاتین «راستونبرگ»، این کارگران سیاهپوست، متهم به قتل یا تلاش برای قتل و خشونت هستند. اما معترضان به محاکمه این افراد با اشاره به واقعه دوهفته پیش کشته شدن 44 نفر از معدنچیان این معدن به دست پلیس، اقدام دستگاه قضایی را نیز تقبیح کرده و آن را هم به معنی تکرار حوادث دوران آپارتاید (تبعیض نژادی) دانسته اند.
با این حال، صاحبان معدن نامبرده با اولتیماتوم های پی در پی و بدون کوچک ترین انعطافی در برابر تقاضای افزایش حقوق معدنچیان، از آنها خواسته تا به سرکارهایشان بازگردند. پیداست که این واقعه به خودی خود، بسیاری از تصورات پدید آمده در خصوص تغییر مناسبات اجتماعی را در آفریقای جنوبی فرو می ریزد و افزون بر آن، پرسش های زیادی را درباره روند تحولات سیاسی و اقتصادی جاری این کشور برمی انگیزد؛ پرسش هایی که پاسخ آن را باید در دیدگاه های حاکم بر آفریقای جنوبی و همچنین شرایط خاص اقتصادی و سیاسی ای که در آن قرار گرفته است، جست وجو کرد. تردیدی نیست که تحولات دو دهه گذشته در آفریقای جنوبی هیچ گاه به معنی تحول و تغییر در مناسبات اقتصادی و اجتماعی این کشور نبوده و سیطره سرمایه و حاکمیت بلامنازع آن بر روابط میان کارگر و کارفرما، هیچ زمان جای خود را به ضوابطی عادلانه و مبتنی بر قوانینی جدید نداده است. از سوی دیگر سران و مقامات حزب کنگره ملی و نمایندگان منتسب به آنان در پارلمان آفریقای جنوبی، هیچ گاه فرصت تغییر قوانین قضایی و تحول ضروری در دستگاه های قضایی را پیدا نکرده اند. در همین حال همزمان با ورود گسترده جوامع سیاهپوست به عرصه اجتماع و حضور آنان در شهرهای بزرگ، (بعد از فروپاشی آپارتاید) هیچ یک از نهاد های مذهبی، آموزشی، نهادینه کردن رفتارهای صحیح اجتماعی را برعهده نگرفته اند. این به معنای آن است که فرهنگ اعتراض و انتقاد صحیح و کارآمد نه تنها در میان کارگران سیاهپوست جایی ندارد، بلکه فقدان بسیاری از فرهنگ های صحیح رفتاری، جامعه آفریقای جنوبی را در دیگر عرصه های اجتماعی در معرض سقوط جدی (به خصوص در عرصه خشونت و خشونت طلبی) قرار داده است. جامعه ثروتمندی که (برخوردار از بزرگ ترین معادن فلزات گرانبهای جهان) بر اثر منفعت جویی های بی رحمانه شرکت های انگلیسی و آمریکایی ناگزیر است تا همچنان سخت ترین کارها را با کمترین دستمزدها بر عهده بگیرد و در صورت اعتراض در سایه سکوت رسانه های انگلیسی و آمریکایی، سخت ترین مجازات ها را نیز تحمل کند. تردیدی نیست که آفریقای جنوبی در حال حاضر نیازمند تحولات عمیق در مناسبات اقتصادی، اجتماعی و حقوقی است و از سوی دیگر نیازمند آن است تا رفتارهای صحیح اخلاقی و اجتماعی، (یعنی همان رفتارهایی که نلسون ماندلا در قالب مسالمت جویی های انسان دوستانه اش، منادی واقعی آن است) را در درون خود نهادینه کند. در واقع در چنین صورتی است که دیگر پلیس آفریقای جنوبی نخواهد توانست تکرارکننده خشونت های دوران آپارتاید باشد و در صورت عدول از ضوابط با موانع قانونی و اعتراضات سیاسی و اجتماعی مواجه می شود.
*کارشناس مسایل آفریقا