مهار نفوذ ایران و اخوان المسلمین

دیپلماسی ایرانی: دکتر یوست هیلترمن، کارشناس برجسته امور خاورمیانه و معاون بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین المللی بحران است که بطور دوره ای تحقیقات و گزارش های معتبری درباره نقاط بحرانی جهان آماده و منتشر می کند. وی دکترای جامعه شناسی داشته و سابقه فعالیت تحقیقاتی در کشورهای عربی و همکاری با سازمان دیده بان حقوق بشر را داراست. هیلترمن، تحقیقات و مقالات بسیاری درباره تحولات سیاسی و اجتماعی کشورهای عربی منطقه خلیج فارس منتشر کرده است. در میان نوشته های وی می توان به دو کتاب درباره انتفاضه فلسطین و بمباران شیمیایی حلبچه اشاره کرد. از آغاز خیزش مردم بحرین علیه رژیم آل خلیفه و دخالت مستقیم عربستان در سرکوب مردم این کشور، وی چندین بار از این کشور دیدار کرده و مقالات متعددی درباره سرکوب اعتراض های بحرین و نقش عربستان در این خصوص نگاشته است. گفتگو با یوست هیلترمن درباره بحران بحرین و دخالت عربستان در سرکوب خیزش مردم منطقه در پی می آید.

در یکی از مقاله هایی که شما اخیرا درباره تحولات بحرین منتشر کرده بودید، از منظر شکاف های مذهبی و طایفه ای قیام مردم این کشور را مورد بررسی و تحلیل قرار داده اید. به نظر شما نقش حکومت این کشور و  مخالفان آن در سوق دادن اعتراض و خیرش مسالمت آمیز مردم بحرین به سمت برخوردهای فرقه ای و مذهبی چگونه بوده است؟

طایفه گری و برخورد مذهبی یکی از روش های ظالمانه ای است که در منطقه خلیج فارس و در واقع در سراسر منطقه خاورمیانه به آن تمسک جسته می شود. در حالی که زمینه قابل توجهی برای برخورد مذهبی و طایفه ای در منطقه وجود دارد، هم حکومت ها و هم گروه های سیاسی، چه سنی و چه شیعه، به راحتی به این روش (در جهت اهداف خود) تمسک می جویند و از مرز نامرئی میان سیاست و مذهب بهره برداری می کنند. بحرین نیز در این میان استثناء نیست. عناصر تندرو در رژیم این کشور، همان هایی که سال گذشته قیام مردم را سرکوب کردند، ادعا می کنند که معترضان به دنبال تاسیس یک حکومت صرفا شیعه هستند و یا اینکه ادعا می کنند که معترضان بر اساس یک طرح از پیش تعیین شده شیعی در صدد براندازی رژیم این کشور هستند. به این ترتیب آنها میانه روها و رادیکال های درون اپوزیسیون (که به دنبال تغییر رژیم هستند) را یک کاسه ساخته اند. در تایید این تفسیر از اعتراض های بحرین، رژیم این کشور به تلاش برای کودتا در سال 1981 در این کشور اشاره کرده و ادعا می کند ایران از درگیری داخلی کشور همسایه خود در جهت اهدافش بهره برداری کرده و از قیام در بحرین پشتیبانی می کند.

نقش عربستان در سرکوب های بحرین را چگونه ارزیابی می کنید؟

گسیل نیروهای سپر جزیره به بحرین در مارس 2011 نشان آشکاری بر پایان گفتگوها و آغاز سرکوب معترضان به رهبری عربستان و زیر چتر امنیتی شورای همکاری خلیج فارس بود. با این حال باید گفت که دستگاه امنیتی بحرین عمدتا داخلی است و به طور تاریخی از کارشناسی و سازماندهی انگلیس ها و اردنی ها بهره برده است تا عربستان.

با وجود حضور نیروهای شورای همکاری خلیج فارس در این کشور این نیروها هنوز در سرکوب ها مستقیما مشارکت نداشته و اساسا در پادگان ها و دور از مناطق شهری باقی مانده اند. با این حال حضور آن ها به این معنی است که هر گونه توافق که به ضرر منافع عربستان یا شورای همکاری خلیج فارس باشد، قابل پذیرش نخواهد بود.

به نظر شما چرا عربستان سعی در تشکیل یک اتحادیه با بحرین و در منطقه خلیج فارس دارد؟

تلاش عربستان برای تقویت رژیم های سلطنتی در منطقه سابقه ای طولانی تر از آنچه دارد که ملک عبدالله در دسامبر 2011 خواستار اتحاد میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس شد. یک نمونه پیشین دعوت از اردن و مغرب برای پیوستن به این شورا بود تا به این ترتیب این شورا را تبدیل به باشگاه رژیم های سلطنتی و نه فقط یک اتحادیه برای کشورهای خلیجی کند. در واقع این تلاش ها چیزی جز واکنشی مستقیم به تحولات بهار عربی و سرنگونی روسای جمهوری دیکتاتور در خاورمیانه نبوده است. از آن هنگام به این سو، انتخابات در کشورهایی که شاهد انقلاب بودند، برگزار شده و باعث پیروزی و روی کار آمدن اسلامگرایان سنی در این کشورها شده است. اگر استقبال از تشکیل اتحاد میان حکومت های عضو شورای همکاری خلیج فارس در بحرین راهی برای گریز از بحران سیاسی و اقتصادی داخلی است، در عربستان نه تنها به عنوان راهی برای مهار نفوذ ایران از طریق سرکوب اسلامگرایان شیعه این کشور دیده می شود بلکه مانعی در برابر خطر افزایش قدرت اسلامگرایی سنی بویژه الگوی اخوان المسلمینی آن تلقی می گردد. عربستان سعودی به دلایل تاریخی نگران نفود و افزایش قدرت اخوانی هاست و آن را خطری برای خود می داند.

به نظر شما تحولات بحرین چه تاثیری بر تحولات اجتماعی و جنبش های مدنی در کشورهای منطقه خلیج فارس بویژه عربستان سعودی دارد؟

اگرچه مردم کشورهای خلیج فارس از سرکوب مردم بحرین ابراز وحشت کرده اند، ولی در عمل به جز برخی اسلام گرایان شیعه در کویت، مردم منطقه حمایت مشخص و سازمان یافته ای از خواسته های مردم بحرین انجام نداده اند. به دشواری می توان رابطه میان تظاهرکنندگان بحرینی و همتایان عربستانی آن ها را ارزیابی کرد. اما به نظر می رسد که وضعیت در مناطق شرقی عربستان دست کمی از وضعیت بحرین ندارد. در حالی که یک اکثریت خواهان اصلاحات (در بحرین) به دنبال احقاق حقوق ملی خود است، اقلیت (شیعیان در عربستان) تمام تحرکات برادرانشان را در بحرین زیر نظر دارند.

به نظر شما آیا نظام بحرین ظرفیت اصلاحات حقیقی را داراست؟ نقشی برای ولیعهد جوان این کشور برای رسیدن به یک راه حل سیاسی صلح آمیز برای بحران بحرین قائل هستید؟

چشم انداز ازسرگیری گفتگو در بحرین امیدوار کننده نیست. برگزاری دوباره چنین گفتگوهایی باید بر مبنای گفتگوهای شسکت خورده ولیعهد در سال گذشته انجام گیرد. رژیم بحرین شکست آن گفتگوها را به گردن سرسختی اپوزیسیون انداخت. امیدهایی پس از انتشار گزارش بسیونی (درباره نقض حقوق بشر در بحرین) مبنی بر بازگشت امور به مسیر درست شکل گرفت. با این حال آنچه شاهد بوده ایم چیزی جز اجرای ناقص و یکجانبه توصیه های این گزراش نبوده است.

در واقع بیش از اندازه به این گفتگوها خوشبینی وجود داشته است؛ گویی که قرار است راه حلی سحر آمیز از دل آن به دست آید. هیچ راه حل واقعی و کاملی به دست نخواهد آمد؛ مگر آنکه گفتگوها مستمر و جامع باشد و نه بدون برنامه و دستوری از بالا. چنین روندی نیاز به شکل گیری یک رویکرد شراکتی و پشتیبانی فنی توسط کارشناسان غربی دارد، به مانند اصلاحات رسانه ای و اصلاحات در پلیس.

آیا به نظر شما خیزش مردم بحرین آنگونه که باید از پوشش رسانه ای بین المللی برخوردار بوده است؟

قضاوت در مورد اینکه یک بحران مستحق چه پوشش رسانه ایی است، کار دشواری است؛ چراکه رسانه ها بر چنین مبنایی عمل نمی کنند. اما تردیدی نیست که در مساله بحرین یک جنگ رسانه ای کلاسیک جریان دارد؛ زیرا همه طرف ها می دانند به محض آنکه رژیم مشروعیت و حمایت بین المللی خود را از دست رفته بیابد، سرنگون خواهد شد. حکومت بحرین با «فوت و فن» تبلیغات و روابط عمومی آشنایی دارد و حتی مشاوران و متخصصان رسانه ای و روابط عمومی استخدام کرده تا چهره و اعتبار جهانی این کشور را بهبود بخشیده و رسانه های مخالف و نحوه پوشش آن ها را از تحولات بحرین بی اعتبار سازند. در واقع امروز حکومت بحرین تاوان تبعید و سرکوب اپوزیسون را که در خارج از کشور با گفتمان دموکراسی در غرب آشنا شده می پردازد. چرا که بر اساس این آشنایی گفتمان و استدلال این مخالفین هر چقدر رادیکال و سرسختانه هم که باشد از گفتمان و رویکرد رژیم این کشور قانع کننده تر است. 

انتشار اولیه : یکشنبه 22 مرداد 1391 / بازانتشار: چهارشنبه 25 مرداد 1391