این آخرین شانس ایران است؟

دیپلماسی ایرانی: دور تازه مذاکرات هسته ای ایران اخیرا در استانبول انجام شده و تا کمتر از یک ماه دیگر، دور بعدی این گفت و گو ها در بغداد برگزار خواهد شد. در زمان باقی مانده تا نشست بغداد، شماری از تحلیلگران و مقامات با انتشار مقالاتی در رسانه های بین المللی به گمانه زنی در خصوص روند و دستاورد این مذاکرات پرداخته اند و برخی نیز راهکار هایی برای آن ارائه داده اند. آنچه در زیر می خوانید متن مقاله ای است که از خاویر سولانا، مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روزنامه زمان، چاپ ترکیه منتشر شده است. وی که تجربه مذاکره هسته ای با مقامات تهران را دارد تاکید می کند که مذاکره همچنان بهترین راه برای حل بحران هسته ای جمهوری اسلامی است.

 تازه ترین دور مذاکرات بر سر برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی بین ایران و گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین ، روسیه و آلمان) اکنون آغاز شده است. به دنبال بیش از یک سال بن بست، پس از مذاکراتی که در ژانویه 2011 در استانبول به شکست انجامید، به نظر می رسد که مذاکرات اخیر آخرین فرصت برای حل مسالمت آمیز مساله هسته ایران باشد. مذاکراتی که در سال های 2006 و 2009 من به عنوان مذاکره کننده  ارشدغرب با ایران در آن حضور داشتم.

این در حالی است که همچنان هدف از مذاکرات به ریاست کاترین اشتون، مسول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، راضی کردن جمهوری اسلامی در زمینه متوقف کردن برنامه های غنی سازی و عمل به قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل و تعهدات در چارچوب پیمان منع اشاعه هسته ای است. اما در شرایط کنونی، عوامل متعددی موجب شده اند که اهمیت استراتژیک مذاکرات افزایش یابد.

نخست آنکه، شرایط سیاسی و اقتصادی داخل ایران در مقایسه با آخرین دور مذاکرات در سال گذشته، تغییر شگرفی داشته است. از نوامبر گذشته، زمانی که آژانس بین المللی انرژی اتمی، گزارش خود را در خصوص برنامه های هسته ای ایران و ماهیت نظامی اش منتشر کرد، فشارهای بین المللی بر جمهوری اسلامی افزایش یافته است. از سوی دیگر تحریم های جدیدی علیه صادرات نفتی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی نیز در راه است که در اوایل تابستان اعمال می شود.

باوجود اینکه افزایش جهانی بهای انرژی، موجب شده که ایران در ماه های اخیر درآمدهایی داشته باشد اما تحریم ها بیش از هر زمان دیگری تاثیر خود را روی مصرف کنندگان ایرانی نشان داده اند. ارزش ریال نیز در برابر دلار از اکتبر گذشته 40 درصد کاهش داشته و نقل و انتقال های مالی برای دولت دشوار تر و هزینه بر تر شده است.

علاوه بر این برخی اختلافات در داخل ایران نیز وجود دارد که می تواند روند مذاکرات هسته ای را تحت تاثیر قرار دهد اما هنوز پیامد آن به طور روشن مشخص نیست.

دوم آنکه، بهار عربی و به خصوص بحران در سوریه موقعیت جمهوری اسلامی در منطقه را دستخوش تغییراتی کرده است. در واقع سوریه متحد استراتژیک ایران در خاورمیانه به شمار می آید و تنها کشوری خارج از جماهیر شوروی سابق است که روسیه در آن پایگاه نظامی دارد. به همین دلیل سوریه باید با توجه به منافع در سوریه که هم اکنون نیز روند گفت و گو را دشوارتر کرده، نقش خود را تطبیق دهد.

از سوی دیگر استراتژی مربوط به پادشاهی های سنی مذهب حوزه خلیج فارس نیز تغییر کرده است. امروز این کشور ها بسیار بیشتر از سابق علیه ایران و سوریه موضع گیری می کنند. قطر و عربستان سعودی به طور علنی مسلح کردن معترضان در سوریه به منظور سرنگون کردن رژیم بشار اسد را می پذیرند. همچنین منابع نفتی عربستان سعودی به حمایت کنندگان از تحریم صادرات نفت جمهوری اسلامی امکان می دهد تا با خیالی آسوده تر پروژه خودداری از خرید نفت ایران و کاهش درآمد نفتی جمهوری اسلامی را پیش ببرند.

چین، به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای مصرف کننده انرژی در جهان با وابستگی به منابع انرژی خلیج فارس اکنون باید این عامل را در روند مذاکرات هسته ای با جمهوری اسلامی مورد توجه قرار دهد. علاوه بر روسیه، چین نیز از سوریه در شورای امنیت حمایت کرده و اخیرا نیز اعلام شد که ایران از طریق شرکتی دولتی در چین به صادرات نفت تحریم شده سوریه کمک کرده است.

سوم آنکه ، اسرائیل هم اکنون از نتیجه مذاکرات با ایران ناراضی به نظر می رسد. در حالی که برنامه های هسته ای ایران رو به پیشرفت است، اسرائیل بحث اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته ای جمهوری اسلامی را مطرح می کند. ایپک؛ بزرگترین لابی حامی اسرائیل در آمریکا تاکید کرد که موقعیت ایران اضطراری است. این در حالی است که روند مذاکرات با ایران طولانی و همراه با فراز و نشیب است که لایه ای دیگر به دشواری ها و پیچیدگی ها افزوده می کند. مذاکراتی که در سال انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزاری می شود و کاندیدا های جمهوریخواه این انتخابات نیز بسیار بیشتر به مواضع اسرائیل در قبال ایران نزدیک هستند، تا رویکرد اوباما که وی را به ملایمت در برابر جمهوری اسلامی متهم می کنند.

دست آخر اینکه، باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا می داند که انتخاب دوباره اش در این سمت به پرهیز از اشتباه در مورد ایران بستگی دارد. اما ادامه روند طولانی مذاکرات بدون منفعت برای طرفی که به دنبال وقت بیشتر است ، چگونه امکان پذیر خواهد بود؟ علم سیاسی، که در واقع مدیریت افکار عمومی است در این مذاکرات از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود.

در حال حاضر ایالات متحده راه گفت و گوی مستقیم با ایران را همچنان بازنگاهداشته است. از سوی دیگر گفته می شود که در مذاکرات استانبول درخواست مذاکره مستقیم بین نمایندگان ایران و آمریکا مطرح شده است.

در واقع باید گفت که اگر غرب به دنبال عدم دستیابی ایران به سلاح هسته ای است، تنها تضمین در این زمینه تغییر انگیزه جمهوری اسلامی در این مورد است. و بهترین راه به منظور تحقق این هدف مذاکره به جای استفاده از زور است. هیچ کس نمی تواند پیامد های جنگ را برآورد کند و همه طرف ها برای نشستن پای میز مذاکره دلایل خوبی دارند.

تهیه کننده : تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 10