اختلاف ایران و ترکیه درباره سوریه قابل رفع نیست

آقای موسوی، با توجه به تحولات چند هفته گذشته شاهد بحرانی در روابط ایران و ترکیه هستیم؟

من موافق نیستم که شرایط حاضر در روابط ایران و ترکیه را بحرانی توصیف کنیم. دو کشور درکنار مشترکات وهمکاری های خوب در سالهای پیشین همواره تفاوت دیدگاه و موضع در مورد برخی مسائل هم  داشته اند. اما موضوعات اخیرناشی از شرایط ویژه ای  است که در منطقه حاکم است. این اختلافات قابل مدیریت است و تاکید می کنم باید این تفاوت دیدگاه ها به نحو مقتضی مدیریت شود. می توان گفت ایران و ترکیه در طول سالهای اخیر از بهترین روابط برخوردار بوده اند. اما تحولاتی که در حال حاضر در منطقه میگذرد نیاز به تدبر و تعمق بیشتری دارد. منطقی نیست که امر مهم رابطه میان دوکشور به دست افراد غیر سیاسی سپرده شود تا با ادبیات ناپخته ان را هزینه موضوعات دیگر کنند. دستگاه دیپلماسی کشور توانایی لازم را دارد با استفاده از تجربیات گذشته به اداره اوضاع بپردازد. من اعتقاد دارم که روابط دو کشور دچار بحران نیست ولی معتقد و نگرانم که اگر ابزار لازم دیپلماسی و گفتگو و نشست های دوجانبه به کار گرفته نشود و در این صورت شرایط کنونی می تواند به بحران تبدیل شود.

شما اشاره کردید که اختلاف نظرهایی بین دو طرف وجود دارد. مهم ترین این اختلاف نظرها چه هستند؟

چندین عنوان در فهرست موضوعات مورد بحث میان طرفین است ولی دو موضوع اصلی است. یکی تحولات سوریه و دیگری موضوع هسته ای است. در موضوع سوریه تفاوت دیدگاههای طرفین، اصلی ترین اختلاف را ایجاد می کند. نگاه ترکیه به بحران سوریه با نگاه ایران کاملا متفاوت است. با توجه به منافع ملی که دولت ترکیه برای خود تعریف می کند و مسائل و مشکلاتی که در داخل کشور دارد و روابط خارجی که برای خود ترسیم کرده است، رویکرد آنها به بحران سوریه با ایران متفاوت است.

یکی از این تفاوت ها این است که ترکیه، همسایه سوریه است. در مورد این همسایگی مسائل تاریخی بین ترکیه و سوریه پس زمینه های ذهنی دارد. منظور من ادعاهای ارضی و مرزی نیست بلکه اشاره به این واقعیت است که همسایگی سوریه و ترکیه هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر تاریخی مسائل خودرا داردو الزاماتی را به دنبال می اورد

تفاوت دیگری که بین ایران و ترکیه وجود دارد چیزی است که در چندین دهه گذشته به عنوان مسئله کردی مطرح است. اقوام اصیل کرد در چهار کشور ایران، عراق، ترکیه و سوریه اقامت دارند. گاهی متاسفانه کردستان به عنوان ابزار به کار گرفته شده است. ما در سالهای پیش از انقلاب شاهد بودیم که حکومت وقت عراق و حکومت پهلوی از گروههای کردی علیه یکدیگر استفاده می کردند. در دوران حاضر نیز متاسفانه چنین خطری وجود دارد. فعالیت های مسلحانه پ ک ک یکی از اصلی ترین نگرانی های ترکیه است و ترکیه اخیرانگران به کار گیری این گروه از سوی سوریه است. رسانه های ترکیه از حضور نیروهای شبه نظامی پ ک ک در کنار مرزهای ترکیه و سوریه گزارش میکنند. هفته گذشته در رسانه های ترکیه اخباری منتشر شد که پ ک ک از سوی حکومت سوریه ماموریت های تازه ای گرفته است. این اخبار مایه نگرانی ترکیه است. ایران چنین نگرانی را در مورد پ ک ک ندارد. این به این معنا نیست که ما مسائل کردی نداریم ولی شکل مسئله به طور کلی متفاوت است.

سومین مسئله این است که سیاست خارجی ترکیه به طور کلی با سیاست خارجی ایران متفاوت است. ترکیه در چارچوب روابط گسترده با آمریکا، اتحادیه اروپا، همسایگی با روسیه و روابطی که با یونان وارمنستان دارد الزاماتی در سیاست خارجی خود دارد و ترکیه مجبور به رعایت آنها است. همانطور که ما در مجاورت و همسایگی با خلیج فارس مسائلی را داریم که ترکیه فاقد آنهاست.

البته تفاوتها محدود به این سه مورد نمی شود برای بررسی کلیه مسایل این مجال کفایت نمی کند.

در مورد سوریه اصلی ترین موضوع که موجب اختلاف میان دو کشور شده است چیست؟

اصلی ترین موضوع در حال حاضر این است که ترکیه در  بحران سوریه مردم را محق می داند و حکومت سوریه را به کشتار مردم خود متهم می کند و اینکه در اثر عملیات نظامی حکومت سوریه تاکنون 25000 نفر فقط به ترکیه اواره شده اند. از سوی دیگرحاکمیت ایران تفسیر متفاوتی از تحولات دارد و معتقد است از آنجا که حکومت سوریه درجبهه مقاومت است با توطئه هایی که از سوی خارجی مدیریت می شود، مواجه است. این دو دیدگاه بسیار با یکدیگر فاصله دارد. گفتگوهای اخیر که در ماههای اخیر بین ایران و ترکیه صورت گرفته است، فاصله ها را کم نکرده است و دو طرف موفق نشده اند که مواضعشان را به یکدیگر نزدیک کنند.

راهکار درست در این شرایط چیست؟

به نظر من طرفین باید این تفاوت دیدگاه را به رسمیت بشناسند. نباید انتظار داشت که این اختلاف نظرها از بین برود بلکه باید به این توجه داشته باشند که با توجه به این تفاوت دیدگاهها چگونه می توانند همکاری با یکدیگر را ادامه دهند و اجازه ندهند که این اختلاف دیدگاه بر کل روابط  دوجانبه اثر بگذارد. من در اینجادر مورد حقانیت طرفین و این که کدام نگاه درست است بحثی نمی کنم چرا که آن خود موضوع دیگری است.

آنچه که مورد نظر من است این است که روابط ایران و ترکیه امری بسیار مهم است که نباید تحت تاثیر رابطه با کشور سوم قرار گیرد.این کشور سوم چه سوریه باشد چه امریکا وچه فلسطین فرقی نمی کند. رابطه مهم با ترکیه نبایدبرای موضوع دیگری هزینه شود.این یک بحث کاملا سیاسی است که نباید ابزار دست افراد غیر کارشناس قرارگیردو جای ان در عناوین تبلیغات رسانه ای نیست.

در مورد سوریه امکان توافق ایران و ترکیه وجود دارد؟ امکان دارد که با توجه به طرح کوفی عنان اشتراک نظر میان ایران و ترکیه ایجاد شود؟

اجازه دهید به صراحت بگویم که من امیدی ندارم که طرفین بتوانند در مورد سوریه اشتراک نظر پیدا کنند. اما به نظر من ایران و ترکیه می توانند وباید به توافقی برسند که ساز و کاری را فراهم کند که اراده سیاسی به کار گرفته شود تا اجازه ندهند بحران سوریه بر رابطه دوستانه دوجانبه تاثیر بگذارد. من امیدوار نیستم با توجه به فاصله زیاد دیدگاههای دو کشور در این موضوع، هیچ یک از دو کشور موضع خود را نسبت به تحولات سوریه تغییر دهند. چرا که تفسیر دو کشور از تحولات کنونی در سوریه به کلی متفاوت است و این فاصله قابل پر کردن نیست. هرچند اختلافات را شاید کمی بتوانند کاهش دهند ولی نگاه طرفین نسبت به بحران سوریه به طور بینادین متفاوت است و این اختلاف قابل رفع نیست.

در ادامه این اختلافات بحث هایی در مورد نشست ایران با گروه 1+5 و میزبانی ترکیه مطرح شده است. به طور کلی میزبانی ترکیه حائز اهمیت بوده است؟

خود موضوع میزبان بودن ترکیه مهم نبوده است اما در ظرف زمانی حاضر با توجه به مجموعه مسائلی که در منطقه مطرح است، به ناگهان این مسئله خود به موضوعی تبدیل شد که نباید می شد. وقتی به مسئله هسته ای  و مذاکرات ایران دقت کنیم می بینیم که محل مذاکره تاثیر چندانی بر موضوعات زیر مجموعه مسئله هسته ای ندارد. اما به شکل سمبلیک اختلاف ایران و ترکیه در مورد سوریه موجب شده است که این موضوع از جایگاه خود خارج شود و به عنوان نشانه ای از نارضایتی یکی از طرفین مطرح شود

ترکیه علاوه بر میزبانی مذاکرات، در سالهای اخیر تلاش کرده است که در بحث هسته ای ایران نقش میانجی گرایانه ای بازی کند. آیا تصور می کنید که اختلافات جاری در این رویکرد ترکیه نیز تاثیر گذار باشد؟

این برمی گردد به بحث کلی که اشاره شد. چنانچه گفتید دولت حاضرترکیه در طول سالهای اخیر، رفتاری میانجی گرایانه، بی طرفانه و تا حدی  حتی حامی ایران در بعضی از موضوعات داشته است. اما اگر این وضعیت نامناسب حاضر مدیریت نشود، نمی توان به آینده خوشبین بود. یکی از آثار منفی ادامه وضعیت جاری این می تواند باشد که موضع ترکیه در مورد برنامه هسته ای ایران را به  موضع آمریکا و اتحادیه اروپا نزدیک کند.

نکته مهم دیگری که مایل هستم بر آن تاکید جدی داشته باشم چگونگی موضع ترکیه نسبت به مسائل پیچیده خاورمیانه و فلسطین است. من جای این موضوع را در بحث ها خالی می بینم. نبایدتغییر موضع ترکیه در طول سه سال گذشته نسبت به تحولات فلسطین، از جمله درگیریها در غزه  و لبنان که بسیارمهم و ارزشمند بوده فراموش شود. تعادل جدیدی که در این موضوع ایجاد شده با توجه به مواضع ترکیه شکل گرفته و باید دقت کرد که این تعادل از دست نرود. اگر در مسئله فلسطین مواضع همیشگی ایران را بخواهیم ملاک سنجش قرار دهیم  به مصلحت نیست که ترکیه را به جهتی سوق دهیم که از مواضع حمایتی از مسئله فلسطین فاصله بگیرد.

ترکیه تاکنون فقط به تحریم های سازمان ملل پایبندی داشته و به تحریم های یکجانبه آمریکا و اروپا تن نداده است. آیا امکان دارد که در صورت تداوم مشکلات بین ایران و ترکیه، ترکیه تحریم های دیگر را نیز اعمال کند؟

تصور می کنم ما هنوز با آن مرحله فاصله داریم. اما با توجه به این که دایره فشارها از نظر تحریم بر ایران تنگ تر می شود نباید از این نگرانی کاملا فارغ باشیم.ترکیه اگر از ایران فاصله بگیرد می تواند منجر به این شود که برخی محافل فشارها را بر ترکیه افزایش دهند و امیدواری هایی برای کسانی که به دنبال تحریم شدیدترایران هستند ایجاد کند. هرچند از منظر محافل اقتصادی و تجاری ترکیه، ایران بازار خوبی برای کالاهای ترکیه است و منبع خوبی برای تامین انرژی است. ترکیه برای برنامه های خود برای تبدیل شدن به محل ترانزیت انرژی، روی ایران حساب می کند. ترکیه روی این موارد سرمایه گذاری های زیادی کرده واین مسائل در طرح های اقتصادی و تجاری ترکیه لحاظ شده است. بنابراین ساده نیست که ترکیه از برنامه های خود دراین سه بخش خارج شود. با این حال در دنیای سیاست همه چیز ممکن است. اگر قرار بر این باشد که فشار تحریم افزایش پیدا کند می تواند ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد همانطور که می بینیم که در زمینه نفت علی رغم میل ترکیه، این کشور ناچار شد که اعلام کند که درصدی از واردات نفت خود از ایران را کاهش می دهد.

منبع: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16