خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز 2011

مقالات هر بخش از سوی یکی از کارشناسان مرکز بین المللی مطالعات صلح نوشته شده است. در بخش خاورمیانه سیاست کشورهای ایران، آمریکا، اروپا، عربستان، عراق، مصر، تونس، فلسطین و یمن، در بخش آسیای مرکزی وضعیت  کشورهای پاکستان، افغانستان و قزاقستان و در بخش قفقاز وضع کشورهای گرجستان، آذربایجان و ترکیه گزارش شده است.خاورمیانه در سال 2011 شاهد گشایش فصل جدیدی در تاریخ سیاسی خود بود که پی آمدهای آن تا سالها ادامه خواهد داشت.

این فصل جدید به ثمر نشستن بخشی از آرمانهای جنبش بیداری اسلامی در خاورمیانه است. سقوط بن علی در تونس و حسنی مبارک در مصر و پیروزی اسلام گرایان در انتخابات تونس و مصر از اولین نتایج عینی جنبش مذکور است.

شروع سقوط هژمونی آمریکا در خاورمیانه با سقوط بن علی و مبارک و فرار نظامیان آمریکایی از خاک عراق و رشد  قدرت اسلام گرایان پدیده های مهم دیگر این سال است. شدت گرفتن رویارویی های سیاسی، اقتصادی و امنیتی غرب با ایران بدنبال شکست مذاکرات پیرامون برنامه هسته ای ایران و هراس غرب ار رشد قدرت و نفوذ ایران در خاورمیانه جدید تحول مهم دیگر این سال بود.

مهمترین بازنده تحولات سیاسی خاورمیانه در سال 2011 رژیم تل آویو بود. به نظر میرسد سال 2012 سال تداوم رشد اسلام گرایی، تضعیف موقعیت آمریکا در خاورمیانه و رشد خطرناک رویارویی غرب با ایران بالاخص در حوزه تحریم نفت و بانک مرکزی ایران باشیم.در پاکستان شاهد تنش بین آمریکا و پاکستان در پی ادامه حملات نظامی آمریکا به مناطق مرزی پاکستان و افغانستان و حمله به محل زندگی اسامه بن لادن و ادعای کشتنش و کشته شدن 24 سرباز پاکستانی توسط هواپیماهای بدون سرنشین ناتو به اوج خود رسید.

تنش بین نظامیان و دولت در این سال بروز کرد. این وضعیت در سال 2012 تشدید خواهد شد.در افغانستان سرکوب طالبان و گروههای مقاومت مخالف حضور نظامی غرب به سرکردگی ناتو با شکست روبرو شد و آنها ناچار به آغاز مذاکرات با طالبان شدند بدون آنکه پیشرفت ملموسی حاصل شود. برگزاری کنفرانس بن دوم از مهمترین رویدادهای دیپلماتیک مربوط به افغانستان بود.

یکی از مهمترین تحولات سیاسی در کشور قزاقستان افزایش انجام عملیاتهای تروریستی بود که منجر به اخد تصمیمات جدی از سوی دولت قزاقستان شد. یکی دیگر از جنبه­های چشمگیر حوزه سیاست در این کشور افزایش سطح تعاملات بین­المللی است که در این میان توسعه همکاری با ایران قابل توجه است.در حوزه سیاست داخلی و خارجی، گرجستان سال نسبتاً پرتلاطمی را پشت سر گذاشت.

در عرصه داخلی، کشمکش میان رهبران برآمده از انقلاب گل رز سال 2004 بویژه میخائیل ساکاشویلی، رئیس جمهور گرجستان با احزاب مخالف به مانند سال­های گذشته تداوم یافت. در عرصه سیاست خارجی، گرجستان سال پرتحرکی را پشت سر گذاشت.

مهم­ترین چالش سیاست خارجی گرجستان به مانند 20 سال گذشته، تداوم بحران جدایی­طلبی در دو منطقه آبخازیا و اوستیای جنوبی بود.بروز تجمعات و ابراز مخالفت گروههای مخالف دولت در دو گروه احزاب سیاسی غرب گرا و اسلامگرا  مهمترین پدیده سیاسی اوضاع داخلی آذربایجان بود.  

روابط دیپلماتیک ایران و آذربایجان طی سال 2011 دارای فراز و نشیب هایی بود که منجر به سردی روابط و اظهارات تند برخی مسئولین  دو کشور شد. اما روابط ترکیه با آذربایجان گسترش یافت. از سوی دیگر فروش هواپیماهای بدون سرنشین به آذربایجان از سوی اسرائیل، همکاریهای دو کشور در زمینه امور نظامی لجستیکی، روابط نظامی رو به گسترش آذربایجان و اسرائیل را نشان می دهد.از مهمترین اهداف اسرائیل برای گسترش روابط نظامی با آذربایجان، ممانعت از گسترش نفوذ ایران می باشد.

ترکیه از جهت داخلی با استمرار شکاف‌های قومی و مذهبی، مداخله نظامیان در سیاست، نادیده گرفتن حقوق اقلیت‌ها از جمله کردها مواجه بود. در سیاست خارجی تنش میان ترکیه و اسرائیل، تیرگی روابط با سوریه، اختلافات سیاسی با ارمنستان، به سردی گراییدن روابط ترکیه و اتحادیه اروپا به دلیل عدم پذیرش عضویت ترکیه در این اتحادیه و تنش شدید بین ترکیه و فرانسه بر سر مصوبه مجازات انکار کشتار ارامنه در مجلس فرانسه گویای چالش‌های اساسی ترکیه در سال 2011 بود.

مهمترین پیروز صحنه جدید خاورمیانه تحت تاثیر بهار عربی یا جنبش بیداری اسلامی در سال 2011 ترکیه بوده است. ترکیه در سال 2012 به تلاشهای خود جهت بهره برداری از جنبش اسلامی و جهت دهی به آن در خاورمیانه ادامه میدهد.همکاران و نویسندگان این کتاب دکتر سید سلمان صفوی،  سید حمزه صفوی، طهمورث غلامی، نجمیه پوراسمعیلی، کامران کرمی، اردشیر پشنگ، اباذر براری، معصومه طالبی، سید مهدی مدنی، فرزاد رمضانی، امیز سوری، سمیه پسندیده، ولی کوزه­گر کالجی، مهری خیری، محمد بهرامی، سید محمد علی علوی، حسن فتحی می باشند.