تحریم نفت ایران یادآور تحریم های عراق

آیا تحریم نفتی صادرکننده بزرگی مانند ایران در تاریخ معاصر سابقه داشته است؟

تحریم اقتصادی بله؛ ولی تحریم نفتی به این صورت سابقه نداشته است. شاید بتوان گفت که موفق ترین تحریم های سازمان ملل در مورد افریقای جنوبی به همین ترتیب انجام شده و تقریبا تمام فعالیت های اقتصادی افریقای جنوبی را تحت پوشش قرار داد و در نهایت منجر به سقوط رژیم آپارتاید شد. اما در مورد تحریم نفتی باید گفت شاید مشابه ترین تحریمی که بتوان در مقایسه با تحریم نفت در نظر گرفت، تحریم عراق بوده که در قالب برنامه نفت در برابر غذا اجرا شد. یعنی دولت عراق تنها می توانست مقدار مشخصی نفت صادر کند تا بتواند مایحتاج دارویی و غذایی مردم خود را تامین کند و صادرات بیشتر از آن میزان محدود می شد.

بنابراین اگر بخواهیم از نظر مقیاس و گستره مشابهی برای تحریم های اخیر بیابیم، می توان آن را با تحریم های سازمان ملل علیه افریقای جنوبی مقایسه کنیم ولی اگر بخواهیم از نظر موضوع نفت آن را مورد توجه قرار دهیم، تا اندازه ای با تحریم نفتی عراق قابل مقایسه است و همین هم برای صاحب نظران نگرانی ایجاد می کند. چرا که این گونه اقدامات این احتمال را مطرح می کند که این تحریم ها مقدمه ای برای بردن قضیه به شورای امنیت و اخذ رای لازم برای اقدامات شدیدتر علیه ایران باشد که مرحله بعدی می تواند اقدامات خطرناک دیگری را به دنبال داشته باشد.

به نظر شما بحثی که در حال حاضر توسط اروپایی ها مطرح شده که تا شش ماه دیگر نفت ایران را تحریم می کنند، آیا اقدامی اجرایی در پی خواهد داشت یا صرفا مانوری سیاسی است؟

من فکر می کنم که اروپا مدت ها در حال بررسی این مسئله بوده است. در بین خود کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز نظرات مخالفی وجود داشته است. شاید بتوان به جرات گفت که این تصمیم بیشتر تحت تاثیر نظر سه کشور بزرگ اروپایی یعنی فرانسه، انگلستان و آلمان است. در حالی که کشورهایی که مصرف کننده نفت ایران هستند مانند ایتالیا، اسپانیا و یونان و هم چنین کشورهایی که نوسانات بازار بین المللی نفت می تواند بر هزینه های آن ها در این شرایط بحرانی تاثیر گذارد، چندان موافق این تصمیم و سیاست نیستند.

حتی می توان در بلند مدت حدس زد که به هر حال وقتی کشورها در شرایط بحران اقتصادی هستند، مسئله مهم برای اقتصاد را کم کردن هزینه ها می دانند و نه زیاد کردن آن. اما به هر حال این تصمیمی است که در داخل اتحادیه اروپا گرفته شده و حداقل به لحاظ ظاهری و حقوقی، همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا موظف به پیروی از آن هستند. اما باید منتظر ماند و دید که در عمل چه شکلی پیدا خواهد کرد.

اروپا در حالی دست به اتخاذ چنین تصمیمی زده است که بحران اقتصادی نه تنها اروپا بلکه امریکا را نیز درگیر کرده است. اگر تحریم نفتی ایران اجرایی شود، چه تاثیری بر اقتصاد جهانی خواهد داشت؟

این مسئله حتما تاثیر خواهد داشت. اولین بحث در این خصوص، بحث افزایش میزان هزینه های مصرفی این کشورها در حوزه انرژی است. ضمن این که نفت ایران به این سهولتی که کشورهای اروپایی فکر می کنند و کمیسیون اروپا پیش بینی کرده، قابل جایگزینی نیست. نکته دوم این است که افزایش هزینه های نفتی می تواند هم می تواند باعث وخیم تر شدن بحران شود و هم باعث بیکاری بیشتر در این کشورها گردد. نکته سوم هم این است که در شرایط فعلی، اروپایی ها چندان مایل نیستند از صحنه رقابت با امریکا و حتی کشورهایی مثل چین و هند و برزیل دور بمانند. به همین دلیل ناچارند فاکتور اقتصادی و هزینه های خود را مورد توجه قرار دهند.

حال سوال این است که چرا در این شرایط بحرانی اتحادیه اروپا تصمیمی می گیرد که منجر به وخیم تر شدن اوضاع اقتصادی می شود؟ در پاسخ به این سوال می توان دو فرضیه را در نظر گرفت:

1.              این تصمیم می تواند در چارچوب تصمیمات بلندمدتی باشد که اتحادیه اروپا در مورد منطقه اتخاذ کرده است.

2.              این تصمیم برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی داخلی اتخاذ شده و با توجه به بحث انتخابات و روی کار آمدن حکومت های جدید در کشورهایی مانند اسپانیا و ایتالیا و یونان، دولت های جدید در این کشورها برای پاسخگویی به افکار عمومی شهروندان خود، این موضوع را مطرح کرده باشند و در عمل چندان به این تصمیم پایبند نباشند.

نباید از یاد برد که در طول این سال هایی که بعد از سال 1359 به دلیل بحران گروگان گیری، امریکا ایران را تحریم اقتصادی کرد، در بعضی از موارد بزرگترین خریداران نفت ایران شرکت های امریکایی بودند که به صورت تک محموله ای از ایران خرید می کردند. یعنی الزاما این سیاست رسمی دولت ها با منافع تجاری شرکت های نفتی تطابق و تقارن و هم سویی ندارد.

اما اگر فرض اولی که به آن اشاره شد درست باشد و این تصمیم جزء تصمیمات کلان برای مباحث روابط بین الملل و منطقه خاورمیانه باشد، آن وقت طبیعتا شکل اجرای کار هم تفاوت دارد و ممکن است حتی خود این شرکت ها را هم در بر بگیرد.

در مجلس بحثی مطرح شده است درباره این که پیش از اعمال تحریم نفتی ایران توسط اروپا، ایران صادرات نفت به این کشورها را متوقف کند. به نظر شما چنین اقدامی تا چه حد می تواند در تغییر رفتار اروپایی ها موثر باشد؟

من فکر می کنم که اروپایی ها اگر این گزینه را در نظر گرفته باشند که نفت ایران را حذف کنند، احتمالا در صورتی که فرض اول درست باشد، این حدس را هم زده اند که ممکن است با تصمیمات ایران چنین شوک هایی به بازار وارد شود.

اما از طرف دیگر باید دید که بحثی که در مجلس شورای اسلامی مطرح شده،‌ آیا تبدیل به موضع رسمی دولت ایران خواهد شد یا خیر؟ به این معنا که این فعلا نظری کارشناسی است و از یک نظر هم ممکن است مفید باشد و با توجه به شکنندگی بازار نفت، این پیش دستی شوکی به بازار وارد کند که اروپایی ها را وادار به عقب نشینی کند. اما باید دید که آیا این نظر تبدیل به موضع، رفتار و رویه رسمی جمهوری اسلامی ایران هم خواهد شد یا خیر و بعد هم متقابلا واکنش بین المللی به این تصمیم چه خواهد بود؟