موضع محافظه‌کارانه عربستان در قبال ایران تغییر کرد

دیپلماسی ایرانی: تا پیش از بهار عربی یعنی حدود یک سال قبل، عربستان باوجود نگرانی‌های عدیده‌ای که در مورد جمهوری اسلامی داشت،‌ از پیشرفت برنامه‌های هسته‌ای گرفته تا ادعای دخالت تهران در امور کشور‌های منطقه و تلاش جمهوری اسلامی برای برقراری هژمونی منطقه‌ای، موضع محافظه‌کارانه‌ای را در قبال تهران دنبال می‌کرد.

بیش‌تر نگرانی‌های ریاض به گلایه‌ها و در برخی موارد پیشنهاد‌هایی مربوط می‌شد که مقامات سعودی در جریان ملاقات خصوصی با مقامات کاخ سفید مطرح می‌کردند و سپس لبخند به لب در مقابل دوربین رسانه‌ها حاضر می‌شدند. در مقابل خبرنگاران سخنی از عمق دلواپسی‌های عربستان در مورد جمهوری اسلامی به میان نمی‌آمد و این در حالی بود که برخی منابع خبری آگاه از نشست‌های پشت درهای بسته از توصیه مقامات ریاض به کاخ سفید نشینان  خبر می‌دادند تا از گزینه نظامی علیه ایران استفاده کنند.

اما وقوع بهار عربی در خاورمیانه و شمال آفریقا، همان‌گونه که محاسبه‌های استراتژیک منطقه‌ای و توازن قدرت را تغییر داد، بر تغییر رویه عربستان در قبال جمهوری اسلامی نیز تاثیرگذار بود.

شاید بتوان نقطه عطف تغییر رویکرد ریاض را به زمان ورود بهار عربی به بحرین ارتباط داد. در ماه مارس سال جاری بحرین نیز همانند دیگر کشور‌های منطقه دستخوش تحولات ناشی از بهار عرب شد و بخشی از جمعیت شیعه این کشور علیه پادشاهی سنی این بحرین به پاخاستند. این جنبش به دقت زیر نظر عربستان و ایران قرار داشت که هر یک منافع خاص خود را در این کشور کوچک عربی دنبال می‌کردند. در نهایت ریاض با پیش‌دستی برای فرونشاندن بحران به بحرین لشکرکشی کرد و تهران خشمگین از این اقدام،‌ مقامات سعودی را به دخالت در امور داخلی بحرین متهم کرد. اتهامی که به طور متقابل از سوی ریاض نیز علیه تهران مطرح شد.

نگرانی عربستان در خصوص تحریک شیعیان بحرین توسط جمهوری اسلامی موجب شد که این کشور به طور علنی علیه ایران قد علم کند و از دوستان غربی خود نیز بخواهد با نگرانی‌های ریاض علیه تهران شریک شوند.

ماجرای بحرین آتش زیر خاکستر در روابط تهران و ریاض را که برای نفوذ هرچه بیش‌تر در منطقه تلاش می‌کنند، شعله‌ور کرد تا اینکه 3 ماه بعد، نشست اوپک به صحنه رویارویی آن‌ها تبدیل شد. در این جلسه که به ریاست دوره‌ای ایران برگزار می‌شد،‌اختلافات تهران و ریاض بر سر نحوه ساماندهی بازار نفت بیش از پیش آشکار شد،‌ چرا که خشم ناشی از موضوع بحرین دو طرف را به رویکردی شفاف‌تر در قبال یکدیگر ترغیب می‌کرد. نشست اوپک در حالی پایان یافت که عربستان و متحدانش نتوانستند هدف خود در خصوص افزایش سطح تولیدات به منظور ایجاد ثبات در بازار نفت را محقق کنند. در مقابل ایران از اهرم ریاست دوره‌ای اوپک و همراهی کشور‌هایی مانند ونزوئلا استفاده کرد تا سطح تولید را ثابت نگاه‌ دارد.

مدت کوتاهی پس از رویارویی ایران و عربستان در اوپک، مقامات سعودی اعلام کردند که به طور یک‌جانبه تولیدات خود را افزایش خواهند داد و برای نخستین بار ترکی الفیصل،‌ سفیر سابق عربستان در آمریکا که به بلندگوی خاندان سلطنتی مشهور است، از کاربرد سلاح نفت علیه ایران خبر داد.

مدت کوتاهی پس از فرونشستن بحران ناشی از نشست اوپک بین ایران و عربستان، یک چالش جدی در روابط آسیب‌دیده دو کشور مطرح شد و آن ادعای وزیر دادگستری امریکا در خصوص دست داشتن سپاه قدس جمهوری اسلامی در طرح ترور سفیر عربستان در واشینگتن بود.

هرچند مقامات جمهوری اسلامی این ادعا را تکذیب کردند اما طرف امریکایی اعلام کرد که شواهد مستندی در دست دارد و از همین رو عربستان نیز هم‌صدا با ایالات متحده خواستار پاسخ‌گویی تهران در این زمینه شد.

به این ترتیب نگرانی‌های عربستان از مقوله هسته‌ای و تلاش تهران برای نفوذ در کشور‌های منطقه، به تهدید مستقیم منافع ریاض نیز گسترش یافت و عربستان به صراحت از تهدید‌هایی که جمهوری اسلامی می تواند علیه سفارت‌خانه‌هایش ایجاد کند،‌ ابراز نگرانی کرد.

هرچند عربستان در تلاش است موضوع طرح ترور سفیرش را در سازمان ملل پی‌گیری کند اما همین اتهام وارده به ایران از سوی امریکا،‌ زمینه هم‌کاری هرچه بیش‌تر واشینگتن و ریاض علیه تهران را فراهم آورد.

مقامات امریکایی به تدریج به روند مذاکرات خود با عربستان سعودی به منظور افزایش تولیدات نفتی خود شتاب بخشیدند تا در صورت اجرا شدن پروژه تحریم نفت ایران،‌ ثبات در بازار نفت حفظ شده و از رشد ناگهانی قیمت‌ها جلوگیری شود.

هرچند اظهارات پیشین ترکی الفیصل، در مورد استفاده از سلاح نفت علیه ایران چندان در تهران جدی گرفته نشد اما آن‌چه هم‌اکنون از نتیجه نشست گروه 11 در رم به‌دست آمده نشان می‌دهد که این چهره بانفوذ خاندان سعودی با اطمینان کامل این تهدید را مطرح کرده بود.

مقامات امریکایی و اروپایی پس از هفته‌ها مذاکره با مقامات سعودی، گروهی را متشکل از 11 کشور تشکیل دادند که به کشور‌های هم‌فکر در قبال ایران شهرت یافته‌اند. این گروه نمونه آشکار تغییر موضع ریاض در قبال تهران است چرا که هدف از تشکیل گروه 11، افزایش تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی عنوان شده است. امریکا و دوستان اروپایی‌اش در کنار کشور‌های عربی به رهبری عربستان سعودی در نشست اخیر خود در رم علاوه بر دیگر اقدامات تنبیهی علیه ایران،‌ موضوع تحریم نفت را نیز بررسی کردند. نتیجه این نشست توافق نمایندگان برای افزایش فشار‌ها علیه ایران اعلام شد. نمایندگانی که در جمع آن‌ها، دیپلماتی از عربستان سعودی نیز حضور داشت.