سوریه؛ زورآزمایی معارضان و دولتیان

اولین تغییر تشکیل مجلس ملی است که از طرف اغلب مخالفان مورد قبول واقع شده است و از نظر بین المللی نیز طرف تعامل قرار گرفته است. هم چنین راهپیمایی جمعه گذشته در تمام نقاط سوریه در تایید این مجلس صورت گرفت. معارضین و مخالفان حکومت سوریه توانسه اند به اختلاف‌های خود پایان دهند و مجلس ملی را تشکیل دهند. البته هنوز اختلاف نظرهایی در مورد هیئت رئیسه وجود دارد اما بنا بوده در جلساتی که دیروز و امروز در مصر برگزار شود، در مورد نقش هر کدام از جریانات اعم از اخوان المسلمین یا لاییک‌ها یا دیگر افراد تصمیم گیری شود. هنوز انتخابات هیئت رئیسه برگزار نشده اما به نظر می‌رسد اختلافات در این زمینه چندان عمیق نیست.

تغییر دوم این است که فرار از ارتش سوریه شدت بیشتری پیدا کرده و فراری‌های از ارتش و کسانی که از دستور گلوله باران مردم تمرد کرده اند، تشکل بیشتری پیدا کرده اند. مهم ترین عنصری که در این مورد نقش سرنوشت سازی بازی می‌کند ، پناه دادن ترکیه به این افراد است. این افراد درخواست کرده اند که در منطقه ای از سوریه حضور پیدا کرده و در آن جا حمایت شوند. این مسئله در روزهای آینده عملی می‌شود. اما عملی شدن این ایده بستگی به این دارد که ترکیه تا چه حد در مخالفت خود با سوریه پیش روی کند و امنیت را در بخشی از سوریه برای ارتشیان فراری تامین کند.

تغییر سوم را می‌توان در روابط اقتصادی سوریه جست و جو کرد. سوریه در روابط اقتصادی خود با ترکیه و مصر که به محلی برای مخالفان و به قول خودشان آزادی خواهان تبدیل شده، تجدید نظر کرده و این باعث اشکالاتی در اتحادیه عرب شده است. این اشکالات به گونه ای است که مصر در مورد سخت گیری‌های اقتصادی انجام گرفته توسط سوریه به اتحادیه عرب شکایت کرده است. ترکیه هم روابط اقتصادی با سوریه را مورد تجدید نظر قرار داده و بحث محاصره اقتصادی این کشور را مطرح می‌کند. به نحوی که اردوغان از افریقای جنوبی اعلام کرده است که وتوی کشورهای دیگر سبب نخواهد شد که ما در تحریم حکومت سوریه عقب نشینی کنیم. گفته می‌شود روز گذشته هم یکی از نقاط مرزی مهم میان سوریه و ترکیه توسط سوریه بسته شده است.

موضوع چهارم، موضوع ترور مخالفین است. این مسئله ابعاد بسیار مهمی پیدا کرده است. چه مخالفین و چه حکومت یک دیگر را متهم می‌کنند که دست به ترور طرف مقابل زده است. این مسئله با ترور یکی از مخالفین کرد به نام مشعل تمو در روزهای گذشته شدت گرفته است. اما راه پیمایی مردم و وجدان عمومی ‌مردم با توجه به جمعیتی که در شهر حسکه و قامشلی وجود دارد نشان می‌دهد که افکار عمومی ‌حکومت سوریه را در این ترور مقصر می‌داند.

تغییر پنجمی‌که انجام شده است روی آوردن مخالفان به سمت مسلح شدن بیشتر و عملیات مسلحانه علیه وابستگان حکومت است. علی رغم این که راهپیمایی‌ها در سوریه هنوز مسلحانه نیست و علنا سلاح حمل نمی‌شود اما با توجه به این که فشارها چه از نظر کشتن و شکنجه دادن و اهانت کردن به مخالفان زندانی افزایش یافته است، به نظر می‌رسد حرکت مسلحانه قوی تر شود و ترور از هر دو طرف صورت بگیرد. این کار هم در روزهای اخیر شدت بیشتری پیدا کرده است. به نظر می‌رسد این مسئله از نظر وضعیت آینده سوریه اهمیت زیادی داشته باشد. خارجی‌ها و دیگران توجیه کرده اند که تحت تاثیر فشار‌ها این طبیعی است که مردم از خود دفاع کنند و به سلاح روی آورند اما هنوز عموم مردم درخواست دارند که حرکت مسلحانه نباشد و درخواستی که از جامعه بین المللی دارند این است که آن‌ها را از طریق فرستادن مراقبان و ناظران بین المللی برای برگزاری راهپیمایی‌ها و تظاهرات آزاد حمایت کنند. البته هنوز حکومت سوریه به این مسئله تن نداده است.

تغییر ششم این است که کشورهای غربی و امریکا قطعنامه ای پیشنهاد داده و آن را در شورای امنیت به رای گذاشته اند. این مسئله چین و روسیه را مجبور کرد که از حق وتوی خود استفاده کرده و آن را وتو کنند. غربی‌ها و امریکایی‌ها از این موضوع برای بسیج افکار عمومی ‌علیه روسیه و چین و سوریه استفاده کرده اند. هم چنان که سابقه به کار گرفتن حق وتو در دوره‌های قبل هم وجود داشته است. در مسئله صربستان هم روسیه از حق وتو استفاده کرد. هدف روسیه از به کار گیری این حق وتو جلوگیری از دخالت غربی‌ها در صربستان و کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق بود اما تاریخ نشان داده است وتوی روسیه مانع از دخالت غرب در این کشور‌ها نشده است. بنابراین نباید انتظار داشت وتوی روسیه و چین مسائل را در مورد سوریه حل کند. بلکه حرکت ادامه دارد. الان هم تلاش اصلی معارضان سوری در مصر این است که به سمت کشورهای عربی حرکت کنند تا هم بتوانند مجلس ملی را به رسمیت بشناسانند و اعتراف بگیرند و هم بتوانند عضویت سوریه را در اتحادیه عرب مانند حکومت لیبی معلق کنند. اما باید منتظر ماند و دید که آیا این تلاش به نتیجه خواهد رسید یا خیر.

جدا از این تغییرات برای تحلیل بهتر شرایط حاکم بر تحولات سوریه باید شرایط دولت و حکومت را نیز بررسی کرد. باید گفت دولت سوریه کماکان استحکام دارد. هنوز عناصر اصلی ارتش از هم نپاشیده اند. فراری‌ها رتبه‌های پایین ارتش بوده اند. تنها تحول در این زمینه این بود که برخی عناصر امنیتی حاضر در دستگاه‌های امنیتی نیز فرار کرده اند. ولی هنوز ساختار حکومت چه از نظر عناصر دیپلماتیک در خارج کشور و چه عوامل درونی پابرجاست و نشانه ای از فروپاشی دیده نمی‌شود. دولت سعی کرده است مشکلات اقتصادی را با کنترل خرج‌های ارزی و هم چنین راه حل‌های کنترلی علی رغم بالارفتن قیمت‌ها، تا حدودی تحت کنترل است.

وتوی چین و روسیه نیز باعث شده است روابط سوریه با این کشور‌ها قوت بیشتری بگیرد. گرچه روسیه اعلام کرده که اگر دولت سوریه اصلاحات انجام ندهد باید برود، اما در عین حال هنوز روابط مستحکم است و توانسته اند مقاومت نشان دهند. هم چنین دمشق و حلب را کنترل کنند تا در این شهر‌ها تظاهراتی صورت نگیرد. ولی معلوم نیست این کنترل هم از نظر اقتصادی و هم از نظر امنیتی و نظامی‌تا کجا دوام بیاورد.

مسئله دیگری که در رابطه با شرایط فعلی دولت سوریه قابل توجه است این است که دولت سوریه توانسته است با استفاده از تله‌های اطلاعاتی افرادی را که مخالفان اعلام کرده اند که ترور شده اند،‌ در تلویزیون نشان دهند و با آن‌ها مصاحبه کنند. البته معلوم نیست این اقدام در انتها به نفع حکومت سوریه تمام می‌شود یا به نفع مخالفان.

در همین حال دولت سوریه تلاش کرده است که جامعه بین المللی را قانع کند که در حال انجام اصلاحات است. این در حالی است که مخالفان معتقدند با توجه کشتاری که هرروز در سوریه انجام می‌گیرد و روزانه به طور متوسط ده تا بیست نفر کشته می‌شوند، به نظر نمی‌رسد عملا اصلاحاتی در حال انجام باشد. همین آمار باعث شده است که دولت برای قانع کردن مخالفان و افکار عمومی ‌با مشکل مواجه شود.