پاشنه آشیل ثبات در عربستان

تظاهرات مردمی‌در عربستان توسط حکومت این کشور به خارج نسبت داده شده است. منشاء این تظاهرات چیست و تا چه حد ادعای عربستان صحت دارد؟

در خصوص حوادثی که طی روزهای اخیر در عربستان اتفاق افتاده است باید گفت اصل حادثه به این صورت بوده است که دولت عربستان برای بازداشت یکی از فعالان سیاسی، اقدام به بازداشت پدر پیر این فرد کرده بود تا با گروگان گرفتن، آن فرد را وادار به تسلیم کند. مردم شهر العوامیه در استان قطیف که این حادثه در آن اتفاق افتاد، برای نشان دادن اعتراض خود به خیابان‌ها ریختند ولی ماموران امنیتی رژیم عربستان با تیراندازی و حمله به این تجمع و تظاهرات، خود حادثه را به خون کشاندند و تعدادی در این حادثه مجروح شدند.

اما دولت عربستان روایت را به طور معکوس به دنیا ارائه می‌کند؛ به این معنی که عده ای تجمع کردند و این افراد با سلام یا کوکتل مولوتوف به نیروهای امنیتی حمله کردند. بعد از آن هم دولت عربستان دست به فرافکنی زده و می‌گوید کشورهای خارجی این افراد را تحریک کرده است تا به صحنه بریزند و ایجاد ناامنی و آشوب کند. مشخص است که منظور این حرف ایران است. یعنی به طور تلویحی عربستان ایران را متهم می‌کند که شیعیان شرق عربستان را علیه نظام این کشور تحریک می‌کند.

همه می‌دانند با توجه به تبعیضی که در نظام سیاسی عربستان نسبت به شیعیان وجود دارد، اصولا شیعیان عربستان به دلیل همین ظلمی‌که بر آن‌ها روا داشته می‌شود جزء مخالفان نظام محسوب می‌شوند و خواستار اصلاح نظام هستند. این تظاهرات هم تظاهراتی خود جوش بوده و در اعتراض به دستگیری یک فرد مسن به عنوان گروگانی برای دستگیر کردن پسرش تجمع صورت گرفته است که توسط خود ماموران رژیم این تجمع به خاک و خون کشیده شده است.

بنابراین ادعاهای دولت عربستان در این زمینه ادعای باطلی است و سعی می‌کند با فرافکنی کردن این گونه نشان دهد که در جامعه عربستان همه مردم از عملکرد دولت عربستان راضی هستند و اگر کسی به خیابان می‌آید و اعتراضی دارد، این تحت تاثیر تحریک دولت‌های خارجی است. بدیهی است که این نوع اتهامات با توجه به تحولاتی که در جهان عرب در جریان است، ادعاهای باطلی است.

به نظر می‌رسد جامعه جهانی نسبت به تحول در عربستان حساس است و درباره آن نگرانی دارد. به نظر شما این نگرانی تا چه حد می‌تواند در ثابت نگه داشتن وضعیت عربستان به شکلی که تاکنون بوده است موثر باشد؟

مسلم است با توجه به نقشی که دولت عربستان در تامین انرژی و ثبات و امنیت این منطقه به نفع امریکا و جهان غرب و حتی اسرائیل ایفا می‌کند، هر نوع بی ثباتی در عربستان زنگ خطر را برای امریکا و جهان غرب به صدا در می‌آورد. طبیعی است که آن‌ها نگران شوند و در چنین مواقعی چشم خود را بر سرکوبی که رژیم سعودی انجام می‌دهد ببندند تا دست این رژیم را بار بگذارند که ثبات و امنیت مورد نیاز امریکایی‌ها را تامین کند. قطعا تاثیر هر نوع تحولی در عربستان با توجه به نقشی که عربستان به عنوان بزرگ ترین تولید کنند نفت دارد، بلافاصله در اقتصاد جهانی دیده خواهد شد.

به خصوص این که منطقه شرق عربستان که منطقه نفت خیزی است، عمدتا شیعه نشین است. بنابراین حتی تظاهرات عادی و کوچک در این منطقه بلافاصله مسئله نفت را برجسته می‌کند. اگر در جای دیگری از عربستان این تظاهرات رخ می‌داد شاید برای حکومت عربستان کمتر حساسیت زا بود. اما این منطقه قلب منطقه نفت خیز عربستان به حساب می‌آید. بنابراین طبیعی است که امریکایی‌ها و جهان غرب و اسرائیلی‌ها به شدت نگران گسترده تر شدن این تظاهرات و از کنترل خارج شدن آن باشند.

در هفته گذشته دیدیم که اصلاحات جزئی که پادشاه عربستان مطرح کرد با واکنش نهاد دینی عربستان و مفتیان وهابی مواجه شد. با توجه به ساختار سیاسی در عربستان به نظر شما اساسا اصلاحات تا حد امکان پذیر است؟ آیا این اصلاحات منجر به فروپاشی ساختار نخواهد شد؟

اصلاحات اخیر در حد بسیار محدودی بود و درباره مشارکت زنان در انتخابات شورای مشورتی شهر و روستا بود. تا کنون زنان در عربستان نه حق کاندیدا شدن داشتند و نه حق انتخاب. این یک بحث جنجال برانگیز بود و از چند ماه قبل در عربستان این بحث مطرح شده بود. جالب این جاست که حتی زنان تحصیل کرده در عربستان یک نوع حرکت اعتراض آمیز در این خصوص شروع کرده بودند. این فشار‌ها باعث شد چهره رژیم در خارج بیش از پیش مخدوش شود. نظامی‌که ادعا دارد مردم عربستان کاملا از وضعیت خود راضی هستند و در رفاه به سر می‌برند با این مسائل دچار مشکل شد و بحث عربستان به طور جدی در محافل حقوق بشری مطرح شد. چگونه غرب که ادعای دموکراسی و حقوق بشر دارد، می‌تواند با چنین رژیم عقب مانده ای از نظر اجتماعی و سیاسی هم پیمان باشد.

پادشاه عربستان هم تحت این فشار‌ها تصمیم گرفت که در این حد محدود به زنان امتیازاتی بدهد. در این حال می‌بینیم که دیدگاه ارتجاعی دینی که در علمای سلفی- وهابی عربستان وجود دارد مانع از قبول چنین مسئله ای می‌شود و واکنش نشان می‌دهند.

این یکی از جاهایی است که نظام عربستان را بسیار آسیب پذیر می‌کند. چرا که نظام عربستان از اتحاد بین آل سعود و علمای وهابی شکل گرفته است. یعنی از ابتدای به قدرت رسیدن این حکومت، این ائتلاف بر عربستان حاکم بوده است. هر یک از این دو شاخه متزلزل شود یا با دیگری اختلاف پیدا کند، نظام را با چالشی جدی رو به رو می‌کند.

به همین دلیل در خود مسئولین و دولتمردان عربستان همواره این نگرانی وجود داشته که هر نوع حرکت اصلاحی با مخالفت علمای وهابی رو به رو خواهد شد و احتمال دارد که نظام را متزلزل کند. با این حال پادشاه عربستان تحت فشار‌های وارده این مسئله را اعلام کرد. اما کاملا قابل پیش بینی است که علمای وهابی که دیدگاه بسیار عقب مانده ای دارند، نتوانند این مسئله را تحمل کنند و موضع گیری کنند. به همین خاطر می‌توان گفت که نظام سعودی در وضعیت بسیار مشکلی قرار گرفته است. از یک طرف نمی‌تواند به نسبت خواسته‌های مردم برای اصلاحات بی اعتنا باشد و از طرف دیگر هم به مجرد این که کوچکترین اصلاحی ولو به صورت ظاهری هم انجام دهد، با مخالفت علمای وهابی رو به رو می‌شود. بنابراین قابل پیش بینی است که ما در ماه‌های آینده شاهد نوعی تنش در نظام عربستان باشیم.

دعوای قدرتی که در ساختار حاکمیتی عربستان وجود دارد در این تنش تا چه حد تاثیر گذار است؟

تا الان اعتراضات در مناطق شیعه نشین بوده است. یعنی مناطق سنی نشین عربستان تا کنون به طور عمده ساکت بوده اند و هیچ نوع تحرکی نداشته اند. به این دلیل که مذهب وهابی و نفوذ علمای وهابی هر نوع تظاهراتی علیه حاکم را حرام می‌داند. این نتیجه اتحادی است که میان حاکمان و علمای وهابی است. اما اگر این اتحاد به دلیل اصلاحات یا هر چیز دیگری متزلزل شود، می‌توان پیش بینی کرد که در مناطق سنی نشین هم اعتراضات شروع می‌شود و این برای رژیم بسیار گران تمام خواهد شد. چون الان دولت عربستان می‌تواند در خصوص مناطق شیعه نشین، ایران یا حزب الله لبنان را متهم کند، اما اگر این اعتراضات به مناطق سنی نشین تسری پیدا کند، دیگر این حربه کارایی نخواهد داشت. چون همه می‌دانند که ایران نفوذی در بین وهابی‌ها ندارد که بخواهد آن‌ها را وادار به کاری کند.

بنابراین، این مسئله برای دولت عربستان یک چالش بسیار مهم، خطرناک و سرنوشت ساز است. هم پیمانی و اتحاد دولت عربستان با علمای وهابی مسئله مهمی‌برای بقای این دولت است که اگر متزلزل شود دولت با بحران رو به رو خواهد شد.