ایران برای افغانستان برنامه دارد

ایران در ماه جاری به طور محرمانه میزبان هیاتی از اعضای طالبان بود که نشانه‌ای از تلاش غیر معمول و البته قدرتمند جمهوری اسلامی برای شکل دادن به تراژدی افغانستان پس از خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور است. یکی از همراهان برهان‌الدین ربانی، رئیس جمهور سابق افغانستان که هم اکنون در راس اقدامات برای آشتی ملی قرار دارد و در کنفرانس بیداری اسلامی در تهران حضور داشته، مدعی است که مقامات ایران به طور شفاف به ملاقاتی بین ربانی با هیات حاضر متشکل از اعضای القاعده امیدوار بودند. هرچند این ملاقات انجام نشد اما حضور اعضای طالبان در این کنفرانس نشان‌دهنده آن است که ایران بیش از آنچه غرب تصور می‌کند ، روابط عمیقی با این گروه دارد. روابط ایران و طالبان به سال‌ها1990 باز می‌گردد، ‌زمانی که طالبان کنترل افغانستان را در دست داشتند و دو کشور تا آستانه جنگ پیش رفتند. این در حالی است که مقامات آمریکایی برای سال‌ها ایران را به تامین سلاح برای نیروی آشوب‌طلب در افغانستان متهم کرده اند اما به طور کلی علائمی محدود از تایید روابط ایران و طالبان در سطوح عالی وجود دارد.

 این احتمال وجود دارد که حضور اعضای طالبان در کنفرانس تهران نشانه‌ای از تلاش ایران برای تقویت روابط با این گروه باشد که به نظر می‌رسد پس از خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان، ‌نقش پررنگی در این کشور بر عهده داشته باشند. نیرو‌های آمریکایی تا سال 2014 از افغانستان خارج می‌شوند و برخی گزارش‌ها از تلاش آمریکایی‌ها برای مذاکره با طالبان و ابتکار عمل‌هایی در این زمینه حکایت دارد. مایکل سمپل، کارشناس امور افغانستان که سال‌هایی را به عنوان دیپلمات و محقق در این کشور سپری کرده بر این باور است که ایران خود را یک بازیگر منطقه‌ای با حقوق قانونی در افغانستان می‌داند و نمی‌خواهد پیشرفت‌هایی در تعارض با منافع سیاسی‌اش در افغانستان حاصل شود. وی می‌افزاید: در صورتی که بهایی که باید ایران برای داشتن این نقش پرداخت کند ، معامله با طالبان باشد؛ آنگاه تهران حاضر است این بها را بپردازد.

گزارش‌ها در مورد نشست تهران در حالی منتشر می‌شود که به نظر می‌رسد تلاش‌های آمریکا برای تقویت دیالوگ بین افغانستان و پاکستان به شکست انجامیده است. دولت افغانستان ملاقات با همتایان پاکستانی خود را که برای هفته آینده برنامه ریزی شده بود، لغو کرده است. این در حالی است که مقامات آمریکایی از سال گذشته می‌کوشند اختلافات و بی اعتمادی‌ها را بین پاکستان و افغانستان از بین ببرند.  

افتتاحیه‌ای غیر معمول

کنفرانس بیداری اسلامی در اواسط ماه سپتامبر در شرایطی در تهران برگزار شد که بیش از 700 سیاستمدار و محقق مسلمان از سراسر دنیا در آن حضور داشتند. نماینده دولت افغانستان در این کنفرانس ربانی بود که سال گذشته به ریاست شورای عالی صلح افغانستان برگزیده شد. چند روز پس از شرکت ربانی در این کنفرانس،‌ وی توسط فردی که گفته می‌شود مذاکره کننده طالبان بوده، کشته شد.

ارسلا رحمانی، یکی از همراهان ربانی در توصیف کنفرانس تهران می‌گوید، ‌زمانی که در این کنفرانس نیک محمد، یکی از همکاران سابق در دولت تحت رهبری طالبان را دیدم بسیار تعجب کردم. وی افزود، آنها به ندرت در گردهمایی‌های عمومی حاضر می‌شوند.

به گفته سمپل،‌هر چند نام محمد در فهرست تحریم های سازمان ملل قرار دارد اما شواهد عمومی اندکی در زمینه دست داشتن وی در ناآرامی‌های عراق وجود دارد. محمد در زمان رژیم طالبان معاونت وزارت بازرگانی را بر عهده داشته است.

این در حالی است که وحید مژده، یکی از کارشناسان سیاسی همراه ربانی در سفر به تهران این نکته را خاطرنشان می‌کند که نیک محمد و طیب آقا به عنوان نمایندگان جبهه مخالف آمریکا در افغانستان در کنفرانس بیداری اسلامی در تهران حاضر شده بودند. به گفته وی طرف ایرانی از ربانی خواسته بود که به طور خصوصی با نمایندگان طالبان گفت و گو کند اما این گفت و گو‌ها هیچگاه انجام نشد.

این در حالی است که سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا از اظهار نظر در مورد کنفرانس تهران خودداری کرد. مقامات دولت اوباما بر این باورند که ایران از حقوق مشروع در افغانستان برخوردار است . از سوی دیگر ایالات متحده نیز به عنوان بخشی از تلاش‌های خود برای آشتی با طالبان، به همه کشور‌های هم مرز با افغانستان به جز ایران نمایندگانی فرستاده است.

 دخالت استراتژیک

ایران کشوری شیعه است که از هدف اتحاد شمالی برای مبارزه با طالبان در سال‌های 1990 حمایت کرد. طالبان سازمانی سنی بود که در سال‌های 1996 تا 2001 بر افغانستان حکومت داشت و در سال 1998 با کشتار شماری از دیپلمات‌های ایرانی در افغانستان تا آستانه جنگ با جمهوری اسلامی پیش رفت. اما زمانی که نیرو‌های اتحاد شمالی به رهبری آمریکا، طالبان را سرنگون کردند،‌ایران روابط تجاری و دیپلماتیک خود را با افغانستان از سر گرفت.

هرچند حضور شماری از اعضای طالبان در کنفرانس اخیر تهران توجه زیادی را در ایران و جهان به خود معطوف نکرد اما واقعیت دعوت از طالبان برای شرکت در این کنفرانس بسیار حائز اهمیت است.