بهار عربی و خرید تسلیحاتی از جنجال تا واقعیت

مجله تایم در گزارشی اعلام کرده است که از زمان آغاز ناآرامی ها در شمال افریقا و خاورمیانه فروش جنگ افزارهای بریتانیایی در این مناطق 30 درصد افزایش داشته است. با توجه به شرایط کنونی کشورهای در حال تغییر آیا می توان چنین فرضیه ای را تایید کرد که رقابت تسلیحاتی در منطقه افزایش داشته است و یا برعکس کشورهایی که در داخل اوضاع و شرایط متزلزلی را تجربه می کنند، توانایی خرید تسلیحات جدید را ندارند. حسین علایی، فرمانده پیشین نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران، در گفتگو با دیپلماسی ایرانی گفت: این تحولات باعث کاهش خرید تسلیحات در کوتاه مدت میان کشورهای منطقه شده است.

آیا به نظر شما تحولات خاورمیانه باعث کاهش یا افزایش رقابت تسلیحاتی در میان کشورهای این منطقه شده است؟

تحولات خاورمیانه در کوتاه مدت باعث کاهش رقابت تسلیحاتی میان کشورهای منطقه خواهد شد. به این دلیل که:

یکی از کشورهایی که سلاح خریداری می کرد مصر بود و این کشور امروزه در حال گذار و درگیر مسائل داخلی است. همچنین مساله مهمی که توجه آنها را به خرید سلاح بیشتر جلب کند با توجه به اوضاع اقتصادی آنها وجود ندارد.

امریکا نیز که کشور تامین کننده سلاح برای مصر بوده، امروزه نمی‌تواند و نمی‌خواهد همانند سابق سلاح در اختیار این کشور قرار دهد. زیرا هنوز سرنوشت نهایی مصر مشخص نیست و امریکا نگران روی کار آمدن اسلام گرایان در این کشور است. همچنین امریکا در واگذاری هر نوع جنگ افزار به مصر امنیت اسرائیل را در نظر خواهد گرفت، چراکه در شرایط کنونی تضعیف نظامی مصر به نفع اسرائیل خواهد بود.

کشور دیگری که بیشتر از روسیه سلاح تهیه می کرد لیبی بود که کل ارتش این کشور نیز متلاشی شده و قذافی فرار کرده و بنابراین دولتی در لیبی مستقر نیست که به فکر خرید سلاح باشد. به دلیل مسائل داخلی این کشور نیز انگیزه برای خرید سلاح مشاهده نمی شود. همچنین لیبی برای مدت شش ماه است که در تحریم تسلیحاتی به سر می برد و از آن‌جا که عمده جنگ افزارهای لیبی از روسیه تامین می‌شده است بنابراین بعید است که دولت جدید لیبی مسیر قبلی تامین سلاح از روسیه را ادامه دهد.

از کشورهای دیگری که می توان نام برد کشور سوریه است که در وضعیت فعلی از شرایط مناسبی در نظام بین الملل برخوردار نیست و در تحریم تسلیحاتی قرار دارد. از سوی دیگر این کشور در وضعیت بد اقتصادی به سر می‌برد و پولی برای خرید جنگ افزارهای جدید ندارد. بنابراین سوریه نیز هم اکنون شرایط خرید سلاح جدید را ندارد.  

کشورهایی همچون عربستان، امارات و کویت که از کشورهای ثروتمند عرب بوده و به طور مرتب از غرب سلاح خریداری می کنند، به همان روند گذشته ادامه داده و تغییری در خرید سلاح آنها بوجود نیامده است. به عبارت دیگر آنها به همان شکلی که در سابق از امریکا و فرانسه و کشورهای اروپایی سلاح خریداری می کردند، همان روش را ادامه خواهند داد. در نتیجه قیام های مردمی تاثیری در افزایش یا کاهش خرید سلاح این کشورها نخواهد داشت.

در منطقه خاورمیانه امروزه قدرت های بزرگ هستند که با ورود نیروهای جنگی خود به افزایش حضور نظامی پرداختند. علاوه بر امریکا که حضور گسترده نظامی در این منطقه داشته، امروز ارتش کشورهای عضو ناتو نیز در دریای مدیترانه و لیبی وارد عمل شده و انبوهی از نیروهای نظامی را به این منطقه گسیل داشته‌اند.

بنابراین به نظر می رسد که فضا برای رقابت تاکتیکی کشورهای منطقه با یکدیگر فراهم نیست بلکه بیشتر فضای حضور نظامی امریکا و ناتو در منطقه و شمال افریقا از یک سو و قیام های مردمی از سوی دیگر مسائل مهم مطرح این روزها در منطقه خاورمیانه است و تا رسیدن به نوعی ثبات در منطقه بعید است که فضای رقابت تسلیحاتی در میان کشورهای منطقه تشدید شود و یا روند پیشین آن تغییر معناداری پیدا کند.

در مورد ایران تغییری در تامین تسلیحاتی با توجه به تحولات اخیر به وجود آمده است؟

ایران اجازه خرید سلاح از کشورهایی که دارای فناوری نظامی هستند همانند امریکا، اروپا، روسیه و چین را ندارد، چرا که ایران مورد تحریم تسلیحاتی است. حتی روسیه هم ظرف چند سال گذشته از واگذاری موشک های دفاعی اس 300 به ایران که از سال‌ها قبل قرار داد آن منعقد شده بود خودداری کرد. بنابراین در شرایط کنونی ایران به سادگی قادر به خرید هیچ گونه سلاح تهاجمی و حتی سلاح های پدافندی نیست.  امروزه ایران تنها کاری که می تواند انجام دهد تقویت صنعت نظامی خود در داخل کشور با تکیه بر دانشمندان ایرانی و فناوری موجود است که آن روند در گذشته وجود داشته و امروزه نیز به همین شکل ادامه پیدا کرده است.

مساله اصلی در ایران موضوع دفاع از تمامیت ارضی کشور است. امروزه ایران در شرایط کنونی دارای هیچ گونه تهدید منطقه ای نیست و هیچ کدام از کشورهای همجوار تهدیدی علیه ایران محسوب نمی شوند.

تنها دو تهدید علیه ایران مطرح است و آن دو امریکا و اسرائیل هستند که نیابد این دو تهدید را از یکدیگر جدا دانست. بدین معنا که بعید به نظر می رسد که اسرائیل به تنهایی قادر باشد اقدام نظامی علیه ایران انجام دهد. اگر زمانی هم قرار بر تهدید نظامی باشد به طور قطع امریکا پرچم‌دار آن خواهد بود. امریکا نیز امروزه در شرایطی نیست که بتواند علیه ایران اقدام نظامی کند.

بنابراین ایران همچنان برای احتیاط آمادگی خودش را افزایش می دهد، اما این آمادگی متکی بر صنعت و فناوری های داخلی است و درحوزه رقابت تسلیحاتی با کشورهای منطقه جای نمی‌گیرد.

آیا اعزام ناو جنگی ایران همزمان با اسرائیل به دریای سرخ دلیل خاصی داشته است؟

ایران از مدت‌ها قبل کشتی‌های جنگی خود را برای حفاظت از کشتی‌های تجاری خود در منطقه خلیج عدن و دریای سومالی اعزام می‌کرده تا بتواند از امنیت کشتی‌های خود در آنجا مطمئن شود. خیر، تنها دلیل همان حفاظت در برابر راهزنان است.