نتیجه سفر بوش به خاورمیانه ؛ دوری از مصر، نزدیکی به عربستان

جرج بوش، رئیس‌جمهور آمریکا، روز چهارشنبه در حالی در آخرین روز از سفر خاورمیانه‌ای خود راهی مصر شد که توقف اصلاحات و حبس تعداد زیادی از ناراضیان سیاسی توسط دولت بر این دیدار سایه افکنده است. این در حالی است که بوش و دولت آمریکا پیش از این بارها از مصر به عنوان یک الگوی دمکراتیک مطلوب برای کشورهای عرب خاورمیانه یاد کرده‌ بود و خواهان انجام اصلاحات دمکراتیک در این کشورها شده‌ بود.

 

اما در همین حال مخالفان داخلی حکومت مصر نیز آمریکا را متهم می‌کنند که با کاهش فشار بر حسنی مبارک برای انجام اصلاحات دمکراتیک و رعایت حقوق بشر در این کشور، قصد دارد همراهی و همکاری دولت مصر در مورد شماری از مهم ترین مسائل منطقه‌ای چون عراق، مبارزه با تروریسم و روند صلح فلسطین و اسرائیل جلب کند.

 

این در حالی است که حکومت حسنی مبارک نیز از آن چه «دخالت امریکا» در امور داخلی این کشور می‌خواند دل خوشی ندارد و همین امر باعث شده است روابط میان این دو متحد قدیمی به سردی بگراید.

بوش در سخنرانی روز یکشنبه خود در امارات عربی متحده هم که حول محور گسترش دمکراسی در کشورهای منطقه دور می‌زد، تنها یک بار به مصر اشاره کرد که آن هم با انتقادی تلویحی از برخورد حکومت مصر با ناراضیان سیاسی در این کشور همراه بود.

 

بوش در جریان سخنرانی خود در ابوظبی گفت: «انتخاباتی که در جریان آن رهبران گروه‌های اپوزیسیون به زندان می‌افتند و یا با انواع و اقسام آزار و اذیت‌ها روبرو می‌شوند، موجب افزایش اعتماد به حاکمان جامعه نخواهد شد.»

 

اما در مورد کشورهای عرب حوزه خلیج فارس که همچنان به حکومت‌های فامیلی خود ادامه می‌دهند و تمامی شریان‌های قدرت و اقتصاد کشور را در دست دارند، بوش توجه خود را به اصلاحات جزئی و کوچک انجام شده در بعضی از این کشورها معطوف کرد و به ستایش از برگزاری انتخابات شهرداری‌ها در عربستان و چند انتخابات محلی و کم‌اهمیت دیگر در کویت، بحرین و امارات پرداخت.

 

به این ترتیب ناظران سیاسی با توجه به جمع‌بندی سخنرانی‌های بوش طی سفر هشت روزه‌اش به خاورمیانه، این سخنان را نشانه‌ای مبنی بر نزدیکی بیشتر آمریکا به کشورهای عرب حوزه خلیج فارس (به ویژه عربستان) و دوری آمریکا از مصر قلمداد می‌کنند.

 

 تجلی این امر را می‌توان در نحوه دیدار بوش از دو کشور عربستان و مصر نیز مشاهده کرد؛ در حالی که بوش دو روز از سفر هشت روزه خود به خاورمیانه را به عربستان و دیدار با ملک‌عبدالله اختصاص داد، در آخرین روز سفر خود تنها طی دیداری چندساعته با حسنی مبارک در شهر ساحلی شرم‌الشیخ دیدار خواهد کرد.

 

به اعتقاد ناظران سیاسی، این رفتار بوش در تقابل کامل با برنامه سه سال پیش دولت آمریکا برای «خاورمیانه بزرگ» قرار دارد که در آن انجام اصلاحات دمکراتیک در کشورهای منطقه به یکی از اولویت‌های آمریکا تبدیل شده بود.

 

در آن زمان دولت بوش کشور مصر را به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور عرب با 79 میلیون جمعیت در کانون توجه خود قرار داده بود و از آن به عنوان ملتی «عظیم و پرافتخار» یاد می‌کرد که می‌تواند به الگویی برای دیگر کشورهای خاورمیانه تبدیل شود و آن‌ها را به سوی دمکراسی رهنمون شود.

 

به این ترتیب بوش و مبارک در حالی با یکدیگر دیدار کردند که مسائلی منطقه‌ای چون صلح میان اسرائیل و فلسطین و ایران بخش مهمی را در مذاکرات دوجانبه  به خود اختصاص  داد.

 

تحلیل‌گران مصری در عین حال این دیدار را از آن جایی که در آخرین سال ریاست‌جمهوری جرج بوش صورت می‌گیرد، دارای اهمیت چندانی در زمینه روابط دوجانبه میان مصر و آمریکا قلمداد نکردند و آن را تنها ادامه منطقی کنفرانس آناپولیس و تلاش بوش برای برقراری صلح میان فلسطین و اسرائیل در آخرین سال حکومت خود ارزیابی می‌کنند.

 

رئیس جمهور آمریکا پیش از این طی دیدار از کشورهای عرب حوزه خلیج فارس (کویت، بحرین، امارات متحده عربی و عربستان) از آنهاخواسته بود با آنچه که آن را «تهدید ایران» می‌خواند، مقابله کنند.

اوج موضعگیری بوش مقابل ایران در روز دوشنبه درابوظبی و هنگامی بود که گفت ایران «امنیت ملت ها را در همه جا تهدیدمی‌کند.»

 

اما به گفته ناظران سیاسی، بوش موفقیت چندانی در زمینه دستیابی به دو هدف عمده خود ــ پشتیبانی اعراب از روند صلح خاورمیانه و ترغیب این کشورها برای مقابله با  ایران ــ در جریان تور خاورمیانه‌ایش دست نیافته است.

 

بوش که پیش از سفر به مصر در ریاض به سر می‌برد، با واکنش نسبتاً سرد مقامات سعودی در زمینه حمایت این کشور از روند صلح فلسطین و اسرائیل روبرو شد.

 

سعود الفیصل، وزیر امورخارجه عربستان، در پاسخ به درخواست بوش برای همکاری و نزدیکی بیشتر این کشور با اسرائل، پاسخ داد: «گمان نمی‌کنم دیگر کار زیادی باشد که ما بتوانیم برای اسرائیل انجام دهیم.»

 

فیصل در مورد ایران هم گفت: «ایران یکی از کشورهای همسایه ما و یکی از مهم‌ترین کشرهای منطقه است و ما هیچ خصومتی با ایران نداریم.»

 

این پاسخ سرد مقامات سعودی به بوش در حالی صورت گرفت که دولت آمریکا هم‌زمان با سفر بوش به عربستان و برای جلب همراهی و همدلی آن‌ها، با تحویل 900 بمب لیزری هدایت‌شونده به این کشور که گام نخست در اجرای یک قرارداد تسلیحاتی 20 میلیارد دلاری میان دو کشور محسوب می‌شود، موافقت کرده بود.