پاکستان پس از قرائت وصیتنامه بوتو

عصر یکشنبه، پس از آن که دبیرکل حزب مسلم ‌لیگ قاعد اعظم، حزب حاکم و مورد حمایت پرویز مشرف، رئیس جمهور پاکستان، از احتمال تعویق انتخابات عمومی در پاکستان سخن گفت و ساعاتی پس از تائید این خبر از سوی کمیسیون برگزاری انتخابات، حزب مردم پاکستان در جلسه ‌ای پس از قرائت وصیتنامه بی ‌نظیر بوتو و تصمیم‌گیری نهایی درباره رهبری این حزب اعلام کرد بر برگزاری انتخابات در تاریخ مقرر پیشین مصر است.

 

این تصمیم حزب مردم که با تغییر موضع آشکار رقیب و دشمن دیرینه بوتو، میان محمد نواز شریف و حزب مسلم‌لیگ نواز درباره تحریم انتخابات همراه بوده، دولت مشرف را که می‌کوشد ثبات و آرامش را به پاکستان بازگرداند با موج جدیدی از مشکلات مواجه کرده است.

 

در پی ترور بوتو که عصر پنجشنبه در راولپندی و نزدیکی محل ترور لیاقت علی خان در سال 1951 روی داد، پاکستان شاهد آشوب‌های تازه‌ای در خیابان‌های شهرهای بزرگ و کوچک از جمله کراچی و اسلام‌آباد بوده است.

 

پلیس و نیروهای دولتی طی این مدت برای بازگرداندن آرامش بسیج شده و شخص مشرف صبح یکشنبه با انتشار بیانیه‌ای آشوبگران را به برخورد جدی تهدید کرده است.

 

از سوی دیگر به دنبال ترور بوتو، نواز شریف که از ابتدا می‌ کوشید انتخابات را تحریم کند، ابتدا فرصت را مغتنم شمرد و بار دیگر خواستار تحریم انتخابات شد، اما اکنون که مقامات دولتی از تعویق انتخابات خبر داده‌اند شریف باردیگر در تغییر موضعی آشکار، همسو با حزب مردم خواستار برگزاری انتخابات در تاریخ مقرر قبلی یعنی 8 ژانویه شده است.

 

این موضع‌گیری احتمالاً موج جدیدی از اعتراض‌ها و آشوب‌های خیابانی را که هنوز به طور کامل فروکش نکرده‌اند، علیه دولت و حزب حاکم به دنبال خواهد داشت.

 

شریف، نخست وزیر سابق پاکستان و رهبر شاخه مسلم‌ لیگ نواز که در سال 1999 با کودتای نظامی توسط مشرف از کار برکنار شده است، به رغم این که با فرمان 5 اکتبر مشرف، از کلیه اتهامات مربوط به فساد مالی تبرئه شده، هنوز به هواپیما ربایی متهم است و به همین خاطر همراه برادرش شهباز شریف از شرکت در انتخابات منع شده است.

 

مشرف این قانون را که ناظر بر لغو تمام اتهامات فساد مالی رقبای سیاسی او بود، تحت فشار متحدان غربی خود که به تشکیل ائتلاف سکولار مشرف – بوتو در انتخابات آتی امیدوار بودند، صادر کرده بود تا زمینه را برای بازگشت بوتو فراهم کند.

 

البته شریف نیز که به لطف رایزنی‌های شیوخ آل صعود با مشرف توانست در سال جاری میلادی اندکی پس از بوتو از تبعیدگاه مجلل‌اش در کاخ ملک فیصل به لاهور پاکستان بازگردد، از این قانون بهرمند شد، اما به واسطه این که در سال 1999، یک روز پیش از کودتای مشرف، با فرمان او برج مراقبت فرودگاه کراچی از صدور اجازه فرود برای هواپیمای حامل مشرف که از سریلانکا بازمی‌گشت، خودداری کرده بود، هنوز به هواپیما ربایی متهم است و هرچند به طور رسمی به این خاطر محاکمه نشده اما مستمسک به دست شورای برگزاری انتخابات داده است تا از حضور او در انتخابات جلوگیری کنند. سایر اعضای حزب او (به استثنای برادرش) برای شرکت در انتخابات مانعی ندارند.

 

شاید به همین خاطر شریف از زمان بازگشت به پاکستان خواستار تحریم انتخابات بوده است، هر چند که اوایل ماه دسامبر طی کنفرانسی که در لاهور با حضور سران احزاب مخالف برگزار شد، به رغم عدم تمایل شخصی ناچار شد از سیاست تحریم انتخابات چشم بپوشد.

 

عاملی که دراین کنفرانس باعث شد شریف از این سیاست چشم‌پوشی کند پافشاری بوتو بر شرکت در انتخابات عمومی بود.

 

بوتو با نظر به تجربه تحریم رای‌ گیری ریاست جمهوری در 6 اکتبر سال جاری که موجب پیروزی بلامنازع مشرف شد، معتقد بود که تحریم انتخابات تنها به نفع حزب حاکم و مشرف تمام خواهد شد.

 

شریف که نمی ‌توانست عرصه را برای حزب مردم خالی کند، به ناچار تصمیم گرفت که حزب متبوع اش در انتخابات 8 ژانویه شرکت کند.

 

به این ترتیب پس از ترور بوتو، تغییر موضع شریف درباره از سر گیری سیاست تحریم انتخابات در حقیقت واکنش طبیعی او بود، اما اکنون که با گذشت دو روز رهبر مسلم‌ لیگ نواز بار دیگر موضع خود را تغییر داده و بر برگزاری انتخابات در تاریخ 8 ژانویه پافشاری می‌کند، به این معناست که او در جو جدید سیاسی که بر کشور حاکم شده، ابزار تازه‌ای برای فشار آوردن بر مشرف یافته است؛ ابزاری به نام حزب مردم.

 

بیلاوال بوتو زرداری؛ وارث خاندان بوتو 

عصر یکشنبه در حالی که سه روز عزای رسمی که در پی ترور بوتو توسط دولت پاکستان اعلام شده بود به آخرین ساعات خود نزدیک می‌شد، در روستایی در نزدیکی لارکانه، در ایالت سند، جایی که مدفن بوتو و پدرش، ذوالفقارعلی بوتو، دیگر نخست‌وزیر " شهید " پاکستان است، رهبران حزب مردم و خانواده بی‌نظیر بوتو برای قرائت وصیتنامه او و تصمیم‌گیری درباره رهبری و سیاست‌های آینده حزب گردهم آمدند.

 

در پایان این جلسه، آصف‌علی زرداری، همسر بوتو، در کنفرانس مطبوعاتی آشفته و شلوغی اعلام کرد که بی‌نظیر بوتو در وصیتنامه‌ای که در تاریخ 16 اکتبر سال جاری، یعنی دو روز پیش از بازگشت‌اش به پاکستان تنظیم کرده، وی را به عنوان جانشین خود در مقام رهبری حزب مردم تعیین کرده است، اما او پس از رایزنی با اعضای برجسته حزب به این نتیجه رسیده است که رهبری حزب به طور رسمی به فرزند ارشد بوتو، بیلاوال زرداری سپرده شود.

 

زرداری بزرگ همچنین در این جلسه اعلام کرد که پسرش نام خانوادگی مادرش را نیز وارد نام کامل‌اش کرده و از این پس به نام بیلاوال بوتو زرداری شناخته می‌شود.

 

به گفته زرداری بزرگ، بیلاوال که 19 ساله و دانشجوی تاریخ دانشگاه آکسفورد است، دست کم طی سه سال آینده که برای تکمیل تحصیلاتش به بریتانیا باز می ‌گردد، تنها به شکل تشریفاتی رهبری حزب را به عهده خواهد داشت، و در حقیقت رهبری عملی حزب در اختیار آصف زرداری خواهد بود.

 

همسر بوتو علاوه بر این، ضمن اعلام تصمیم قاطع حزب مردم درباره شرکت در انتخابات عمومی تاکید کرد حزب مردم مصر است که انتخابات در تاریخ مقرر قبلی، یعنی 8 ژانویه برگزار شود.

 

او گفت که خود وی در این انتخابات شرکت نخواهد کرد و به این ترتیب در صورتی که حزب مردم اکثریت پارلمان را از آن خود کند به احتمال قوی پیشنهاد آن برای پست نخست وزیری، مخدوم امین فهیم، معاون رهبری حزب است.

 

تصمیماتی که در این جلسه اعلام شدند نشان‌ دهنده چند گام موثر از سوی رهبری حزب مردم در راستای حفظ و تداوم سیاست‌های آن برای ایفای نقش بیشتر در صحنه سیاسی پاکستان بودند.

 

اولین نکته در این تصمیمات این بود که با توجه به نوعی ماهیت قومی و خانوادگی که بر فعالیت‌های سیاسی در بسیاری از کشورهای حوزه جنوب آسیا مانند هند (خاندان گاندی - نهرو)، بنگلادش (خاندان خالده ضیا و حسینه واجد دختر مجیب الرحمن)، سریلانکا، و البته پاکستان حاکم است، انتخاب فرزند ارشد بوتو به رهبری حزب در وهله اول (ولو به صورت تشریفاتی)، و وارد کردن نام خانوادگی بوتو به عنوان نام میانی وی در مرحله دوم تا حد زیادی وفاداری هواداران سابق حزب مردم را به این حزب تضمین کرده و تا حد قابل توجهی از احتمال فروپاشی آن در آینده می‌کاهد.

 

در حقیقت جوان 19 ساله‌ای که یکشنبه جانشین مادرش در راس حزب مردم شد شاید به چشم افرادی که پاکستانی نیستند تنها جوانی به نظر برسد که هنوز فاقد توانایی‌های لازم برای فعالیت در حوزه سیاسی است (زرداری بزرگ در کنفرانس مطبوعاتی به خبرنگاران اجازه نداد سئوال‌های بیشتری از فرزندش بپرسند) اما در چشم مردم پاکستان که به شیوه سیاست موروثی خو گرفته‌اند، حضور او در راس رهبری حزب به معنای تداوم حرکت حزب در همان راستایی است که بی‌نظیر بوتو و پیش از او پدرش، ذوالفقارعلی بوتو، طی می‌کردند.

 

به این ترتیب بیلاوال بوتو زرداری میراث دار مادر و پدربزرگی است که به اعتقاد شمار بسیاری از مردم پاکستان " شهید " محسوب می‌شوند (ذوالفقارعلی بوتو در سال 1977 در کودتای ژنرال ضیاءالحق از نخست وزیری خلع و در سال 1979 به اتهامات ساختگی به دار آویخته شد) و به همین دلیل شاید از هم ‌اکنون بار مسئولیت سنگینی بر دوش خود احساس کند.

 

او در مصاحبه مطبوعاتی یکشنبه گفت که مادرش او را از کودکی برای ایفای نقش در صحنه سیاست پاکستان تربیت کرده اما او همیشه از این وحشت داشته است که نتواند انتظارات مادرش را در این باره برآورده کند.

 

او که هنوز برای تصدی پست رهبری حزبی چنین گسترده در مقام اجرا بسیار جوان است در این مصاحبه گفت:" مادرم به من آموخته است که دموکراسی بهترین انتقام است. "

 

اما دومین نکته که در تصمیم‌گیری‌های اخیر حزب مردم جالب توجه بود، کنار ماندن زرداری از انتخابات بود.

 

او که سال‌های زیادی در پشت صحنه قدرت و سیاست در پاکستان به ایفای نقش مشغول بوده و نشیب و فراز دنیای سیاست را در پاکستان چشیده است، به عنوان نایب فرزندش عملاً رهبری حزب را در دست خواهد داشت، اما از آن جا که بارها به اتهام فساد مالی متهم شده و 11 سال را به این خاطر در زندان گذرانده است، در چند فقره قتل جزو مظنونین محسوب می‌شود و در کل شخصیت خوش‌نامی به شمار نمی‌رود، چون ریاست رسمی حزب را به عهده ندارد، نام‌اش باعث آلوده شدن شهرت حزب مردم نمی‌شود و از طرفی دیگر با اجتناب از شرکت در انتخابات خطر کاستن از آرای حزب مردم را نیز از میان برمی‌دارد.

 

سومین نکته در تصمیمات حزب مردم که اهمیت ویژه‌ای دارد، اصرار رهبران حزب بر برگزاری انتخابات در موعد پیشین است چرا که آن‌ها می دانند اکنون با موجی که ترور بوتو در احساسات مردم پاکستان برانگیخته، در صورتی که انتخابات در فاصله کوتاهی از این رویداد برگزار شود، حزب حاکم مسلم ‌لیگ قاعد اعظم هیچ شانسی برای پیروزی در انتخابات ندارد و تقریباً پیروزی حزب مردم از هم‌اکنون مسجل است.

 

این در حالی است که مقامات دولتی پاکستان خبر از تعویق انتخابات به مدت یا چند ماه داده‌اند. این مدت زمان برای خنثی کردن تهییج ناشی از ترور بوتو شاید کافی نباشد اما درعین حال به میزانی برای حزب مردم تاثیرگذار است که ارزش چانه ‌زنی را برای آن‌ها دارد.

 

مقامات دولتی درباره دلیل تعویق این انتخابات اعلام کردند شورش‌هایی که در پی مرگ بوتو پدید آمدند در نقاط مختلف پاکستان موجب شده‌اند مردم خشمگین به مراکزی که برای اخذ رای در نظر گرفته شده بودند حمله کرده و دست کم 10 دفتر از دفاتر رای ‌گیری به طور کامل سوخته‌اند.

 

این مساله در کنار به غارت رفتن شماری از برگه‌های اخذ رای در برخی از دفاتر رای‌ گیری و تخریب صندوق‌های مهر و موم در برخی دفاتر مرکزی استان‌ها به لحاظ فنی برگزاری انتخابات در تاریخ مقرر پیشین را غیرممکن ساخته است.

 

کمیسیون برگزاری انتخابات پاکستان معتقد است در صورت برگزاری انتخابات تحت چنین شرایطی، آن انتخابات فاقد اعتبار و وجاهت بین‌المللی خواهد بود.

 

این کمیسیون همچنین درباره بازه زمانی تعویق انتخابات اعلام کرده است که این زمان (حداقل دو ماه) زمانی است که از سوی هیات‌های استانی برای آماده سازی مجدد برای برگزاری انتخابات به این کمیسیون اعلام شده است.

 

در چنین شرایطی که ظاهراً دولت به واسطه مشکلات فنی قادر به برگزاری انتخابات حداقل طی دو ماه آینده نیست و هدف حزب مردم از اصرار بر برگزاری هر چه زودتر انتخابات، استفاده از جو پدید آمده پس از ترور بوتو است، شریف، رهبر حزب مسلم‌لیگ نواز، تنها شاید به یک دلیل با سیاست‌های حزب مردم همسو شده است.

 

او در حقیقت از طرفی مطمئن است که دولت نمی‌تواند انتخابات را زودتر از موعد دو ماهه‌ای که اعلام کرده برگزار کند و از سوی دیگر اطمینان دارد که نه حزب مردم از چانه زنی در این باره دست برمی‌دارد و نه جو آشفته سیاسی پس از ترور بوتو به گونه ‌ای است که با آرامش به چنین تضادی پاسخ گوید.

 

در نتیجه، تغییر سیاست شریف و اصرار او بر برگزاری انتخابات در تاریخ پیشین تنها به آشوب‌ها و درگیری‌ها دامن می‌زند؛ عاملی که شاید این نخست وزیر سابق امیدوار است از طریق آن گامی به باز پس گرفتن امتیازاتی نزدیک شود که با کودتای 1999 از وی سلب شده است.

 

بی‌نظیر بوتو، نخست وزیر اسبق پاکستان و رهبر حزب اپوزیسیون مردم (پاکستان پیپلز پارٹی) که اکتبر سال جاری در پی قریب 8 سال تبعید خود خواسته به پاکستان بازگشته بود تا در تحولات سیاسی اخیر این کشور ایفای نقش کند، عصر پنجشنبه زمانی که در یک تجمع تبلیغاتی برای انتخابات آتی در راولپندی، پایتخت سیاسی و نظامی پاکستان در نزدیکی اسلام‌آباد شرکت کرده بود، ابتدا از سوی یک فرد مسلح هدف گلوله قرار گرفته و سپس اتومبیل‌اش با یک انفجار انتحاری منهدم شد.

 

تاکنون نه هویت تروریست‌ها مشخص شده و نه دلیل اصلی مرگ بوتو.

 

آصف زرداری، همسر بوتو که پیش از این اجازه کالبد شکافی جنازه بوتو را نداده بود یکشنبه خواستار تحقیقات سازمان ملل متحد درباره مرگ همسرش شد (مانند آن چه سازمان ملل درباره قتل رفیق حریری، نخست وزیر سابق لبنان انجام داده است).